ينتەرنەت-الاياقتىق، كەڭ ماعىنادا، ينتەرنەت ارقىلى جاسالاتىن قىلمىستىق ارەكەتتەردى بىلدىرەدى. بۇل تۇردەگى الاياقتىق ارەكەتتەر قارجىلىق شىعىندارعا، جەكە مالىمەتتەردىڭ ۇرلانۋىنا جانە باسقا دا زياندارعا اكەلۋى مۇمكىن. "ادىرنا" ماتەريالىندا ينتەرنەت-الاياقتىقتىڭ نەگىزگى تۇرلەرى، ولاردىڭ قاۋىپتىلىگى جانە ولاردان قورعانۋ جولدارى سونداي-اق، قارجىلىق الاياقتىقتان قورعاۋدىڭ جاڭا تەتىكتەرى قالاي جۇمىس ىستەيتىنى تۋرالى باياندالادى.
ينتەرنەت-الاياقتىقتىڭ قانداي تۇرلەى بار؟
فيشينگ - بۇل قىلمىسكەرلەردىڭ ادامداردىڭ جەكە نەمەسە قارجىلىق اقپاراتىن الداۋ ارقىلى الۋ ءادىسى. ولار جالعان ۆەب-سايتتار نەمەسە ەلەكتروندىق پوشتا حابارلامالارىن پايدالانا وتىرىپ، قولدانۋشىلاردى قۇپيا سوزدەرىن، بانكتىك مالىمەتتەرىن نەمەسە باسقا دا قۇندى اقپاراتتى بەرۋگە ماجبۇرلەيدى.
سكيممينگ - بانكوماتتار مەن POS-تەرمينالدار ارقىلى كارتانىڭ اقپاراتىن زاڭسىز الۋ ءادىسى. ينتەرنەت ارقىلى جۇزەگە اسىرىلاتىن نۇسقاسى دا بار، مۇندا زياندى باعدارلامالار ارقىلى پايدالانۋشىنىڭ كومپيۋتەرىندە نەمەسە ءموبيلدى قۇرىلعىسىندا ساقتالعان دەرەكتەر ۇرلانادى.
ينتەرنەت دۇكەندەرىندەگى الاياقتىق ءتۇرى جالعان ينتەرنەت-دۇكەندەردى قامتيدى، وندا قىلمىسكەرلەر جالعان ونىمدەردى نەمەسە قىزمەتتەردى ساتۋدى ۇسىنادى. تۇتىنۋشىلار تاۋارلار ءۇشىن تولەم جاساعاننان كەيىن ەشقانداي ءونىم نەمەسە قىزمەت المايدى.
كريپتوۆاليۋتا نارىعىنىڭ تانىمالدىلىعى ارتۋىمەن بىرگە الاياقتىقتىڭ وسى ءتۇرى دە كەڭ تارالدى. قىلمىسكەرلەر جالعان ICO (Initial Coin Offering) جوبالارىن ۇسىنادى نەمەسە ينۆەستورلاردى كريپتوۆاليۋتا ءامياندارىنىڭ قۇپيا سوزدەرىن بەرۋگە ماجبۇرلەيدى.
سوتسيالدى ينجەنەريا. بۇل ءادىس ادامداردىڭ پسيحولوگياسىن پايدالانۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. قىلمىسكەرلەر تەلەفون ارقىلى نەمەسە الەۋمەتتىك جەلىلەردە سەنىمگە كىرەدى دە، قۇندى اقپاراتتى الادى.
قاۋىپتىلىگى نەدە؟
ينتەرنەت-الاياقتىق تەك قارجىلىق شىعىندارعا عانا ەمەس، سونداي-اق جەكە ومىرگە دە زيان تيگىزۋى مۇمكىن. جەكە مالىمەتتەردىڭ ۇرلانۋى جەكە تۇلعانىڭ قاۋىپسىزدىگىنە، بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار، كومپانيالار ءۇشىن دە ينتەرنەت-الاياقتىق ۇلكەن شىعىندارعا الىپ كەلەدى. مىسالى، زياندى باعدارلامالار نەمەسە حاكەرلىك شابۋىلدار ارقىلى الىنعان دەرەكتەر كومپانيانىڭ بەدەلىن ءتۇسىرىپ، كليەنتتەردىڭ سەنىمىن جوعالتۋعا اكەلەدى.
ينتەرنەت-الاياقتىقتان قورعانىس شارالارى
ينتەرنەت-الاياقتىقتان قورعانۋ ءۇشىن بىرنەشە نەگىزگى شارالاردى قولدانۋعا بولادى:
1. بىلىم بەرۋ جانە اقپاراتتاندىرۋ:
ادامدار ينتەرنەت-الاياقتىقتىڭ قاۋىپتىلىگى مەن ونىڭ نەگىزگى بەلگىلەرى تۋرالى حاباردار بولۋى كەرەك. فيشينگ، سكيممينگ جانە باسقا دا الاياقتىق تۇرلەرى تۋرالى اقپارات الۋ ارقىلى قولدانۋشىلار ولاردان قورعانۋ ادىستەرىن ۇيرەنەدى.
2. قۇپيا سوزدەردى باسقارۋ:
قۇپيا سوزدەر كۇردەلى ءارى ءارتۇرلى بولۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، قۇپيا سوزدەردى ۇنەمى وزگەرتىپ وتىرۋ قاجەت. ەكى فاكتورلى اۋتەنتيفيكاتسيا (2FA) قولدانىپ، قاۋىپسىزدىك دەڭگەيىن ارتتىرۋعا بولادى.
3. انتيۆيرۋستىق باعدارلامالار مەن براندماۋەرلەر:
زياندى باعدارلامالاردى انىقتاپ، جويۋ ءۇشىن زاماناۋي انتيۆيرۋستىق باعدارلامالاردى جانە براندماۋەرلەردى پايدالانۋ قاجەت. بۇل باعدارلامالار كومپيۋتەردى جانە جەلىنى قورعاۋعا كومەكتەسەدى.
4. جالعان سايتتاردان ساق بولۋ:
ينتەرنەت-دۇكەندەردە ساۋدا جاساعان كەزدە ولاردىڭ سەنىمدىلىگىنە كوز جەتكىزۋ كەرەك. URL مەكەنجايىن مۇقيات تەكسەرىپ، HTTPS پروتوكولىنىڭ بار-جوعىن قاراڭىز.
5. جەكە اقپاراتتى بولىسپەۋ:
قۇپيا مالىمەتتەردى ەشقاشان تەلەفون نەمەسە ەلەكتروندىق پوشتا ارقىلى بولىسپەڭىز. اسىرەسە، بانك مالىمەتتەرىن نەمەسە قۇپيا سوزدەردى جىبەرمەۋ قاجەت.
جاڭا زاڭنان كەيىن قازاقستاندا نە وزگەرۋى مۇمكىن؟
19 ماۋسىمدا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە نەسيە بەرۋ كەزىندە تاۋەكەلدەردى ازايتۋ، قارىز الۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ، قارجى نارىعىن جانە اتقارۋشىلىق ءىس جۇرگىزۋدى رەتتەۋدى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى"قر زاڭىنا قول قويدى. قۇجاتتىڭ كەيبىر جاڭاشىلدىقتارى قارجىلىق الاياقتىق سالاسىنا قاتىستى.
Fingramota.kz. سايتىنداعى تۇسىندىرۋلەرگە سايكەس جاڭا زاڭدا كليەنتكە بيومەتريالىق سايكەستەندىرۋسىز ونلاين قارىزدار بەرۋگە تىيىم سالادى. ەگەر ءسىز الاياقتىقتىڭ قۇربانى بولساڭىز، وندا بانكتەر نەمەسە مقۇ اقپاراتتىق جانە كيبەرقاۋىپسىزدىكتى ساقتاماعانى ءۇشىن جاۋاپ بەرەدى.
بۇدان باسقا، 2024 جىلعى 22 شىلدەدەن باستاپ ۇلتتىق بانكتىڭ انتيفرود-ورتالىعىن قۇرۋ تۋرالى نورما بەلگىلەندى. ورتالىقتىڭ باستى مىندەتى-الاياقتىق وپەراتسيالار بويىنشا دەرەكتەردى جيناۋ، بانكتەردىڭ جانە مقۇ-نىڭ كۇدىكتى وپەراتسيالاردى ناقتى ۋاقىت رەجيمىندە بۇعاتتاۋى.
«ەندى الاياقتىق ترانزاكتسيالاردى انىقتاۋ جانە ولارعا جەدەل ارەكەت ەتۋ، ولار ءۇشىن قاراجاتتى بۇعاتتاۋ، قارجى ۇيىمدارى مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اراسىندا ناقتى ۋاقىت رەجيمىندە اقپارات الماسۋ، جالعان ترانزاكتسيالار مەن تولەم وپەراتسيالارىنىڭ اناليتيكاسىنىڭ بىرىڭعاي دەرەكقورىن قۇرۋ جانە جۇرگىزۋ مۇمكىندىگى بار»، - دەيدى ماماندار.
2024 جىلدىڭ 20 تامىزىنان باستاپ كليەنتتىڭ بيومەتريالىق سايكەستەندىرۋىنسىز ونلاين بانكتىك نەسيەلەر مەن ونلاين ميكروكرەديتتەردى بەرۋگە تىيىم سالۋ زاڭى كۇشىنە ەنەدى.
"سونىمەن قاتار، زاڭعا تاۋەلدى دەڭگەيدە قر قنردا ينتەرنەت ارقىلى نەسيە بەرۋ كەزىندە ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن تەكسەرۋ تالابىن بەلگىلەيدى. Liveness - الاياقتار داۋىستى قولدانۋعا تىرىسقان كەزدە ءتىرى ادامدى ماسكادان نەمەسە تەرەڭ فەيكتەن اجىراتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تەحنولوگيا»، - دەپ ءتۇسىندىردى فينگراموتا.
بۇل جاعدايدا كليەنتتەردىڭ فوتوسۋرەتتەرىن پايدالاناتىن الاياقتاردى بولدىرماۋ ءۇشىن كليەنت تەكسەرۋ كەزىندە باقىلاۋ قوزعالىستارىن جۇزەگە اسىرۋى كەرەك.
سونداي-اق، 2024 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنەن باستاپ قارىز الۋشى نەسيە راسىمدەۋدەن ءوز ەركىمەن باس تارتقان جاعدايدا نەسيە ۇيىمى بەرگەن نەسيەنى وتەۋدەن بوساتىلادى. ياعني، ەگەر تۇلعا نەسيە الۋدان ءوز ەركىمەن باس تارتۋدى بەلگىلەسە، بىراق وسى كەزەڭدە وعان نەسيە زاڭسىز بەرىلگەن بولسا، وندا نەسيە بەرۋشى – بانك نەمەسە ميكروقارجى ۇيىمى قارىزدى ەسەپتەن شىعارۋعا مىندەتتى بولادى.
2024 جىلدىڭ 1 قازانىنان باستاپ بانكتەر مەن ميكروقارجى ۇيىمدارى ءۇشىن الىنعان نەسيەلىك وتىنىمدەر بويىنشا اقپاراتتى ناقتى ۋاقىت رەجيمىندە كرەديتتىك بيۋروعا بەرۋ مىندەتى ەنگىزىلەدى. بۇل ەرەجە نەسيەلەر ءبىر ۋاقىتتا بىرنەشە نەسيەلىك مەكەمەلەردەن بەرىلگەن كەزدە «نەسيەلىك شوپينگ» دەپ اتالاتىندى جويۋعا ارنالعان.
