مىنا ارابقۇل «التاۋ الا بولسا—اۋىزداعى كەتەدى، تورتەۋ تۇگەل بولسا—توبەدەگى كەلەدى» دەگەن مايقى بيدەن بۇرىن ايتىلعان ءسوزدى قازاققا قيماي— اراپتىڭ قۇدايى اللاھقا، قۇراندى قۇراستىرعان مۇھامەدكە تەلىپ وتىر.
«التاۋ الا بولسا..» - داعى التاۋ، ول:
«التى الاش» ۇعىمى بولۋى مۇمكىن!
«ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدەن بۇرىن— 4 ءشى عاسىردا جازىلعان» دەلىنگەن «كەگەن تاس» جازۋىنداعى «التى بورىگ» («التى قاسقىر») دەگەن ءسوزدىڭ، «التى الاش» ماعىناسىن بەرەتىنى جونىندە ء(ۇيسىن، قاڭلى، قىرعىز، حاقاس، تاتاب-تاتار، ساق-عۇن تايپالارى) عىلىمي بولجامدار بار» دەپتى تاريحشىلار.
تاعى ءبىر تاريحي دەرەكتە "الاشا (الاچا)" دەگەن لاقاپ اتقا يە بولعان حان كەزدەسەدى.
ونىڭ شىن ەسىمى - سۇلتان احماد حان I.
ول موعولستاننىڭ ورتالىعى مەن شىعىسىندا بيلىك قۇرعان (1485 - 1504 جج.) شاعاتاي اۋلەتىنىڭ وكىلى. ويراتتارمەن بولعان قاقتىعىستاردا اسقان قاتىگەزدىك كورسەتىپ، ويراتتاردى ۇلكەن ادام شىعىنىنا ۇشىراتقان-مىس.
سول سەبەپتى "الاچا، ولوچا", ياعني، «ولتىرگىش»، «اياۋسىز» دەگەن لاقاپ اتپەن تاريحتا قالعان.
سۇلتان (حان) احمەد «قالماقتاردىڭ مەنى الاشا دەپ اتاعانى—قورىققانى. دەمەك، ۇرانىمىز الاش بولۋى ءتيىس» دەگەن دەرەكتى ءا.بوكەيحان دا، شاھكەرىم قۇدايبەردى ۇلى دا ايتقان.
كوشپەندىلەر توتەمى قاسقىر («اياۋسىز»، «ولتىرگىش») بولۋىدا وسىدان شىعار بالكىم..
تاريحشى تەمىرعاليەۆتىڭ پىكىرىنشە:
«الاش حان دەپ كەرەي مەن جانىبەك حانداردىڭ ارعى اتاسى ورىس حاندى اتاعان»- مىس.
ال، ورىس تاريحشىلارى الاش حاندى حاقنازارمەن بايلانىستىرسا، ءبىزدىڭ سوۆرەمەننىي تاريحشىلار «التى الاشقا» قازاق، قىرعىز، وزبەك، قاراقالپاق، تۇركىمەن، نوعايدى جاتقىزىپ—شەجىرە تاراتادى.
قالاي دەسەك تە، «التى الاشتى» زەرتتەگەن تاريحشى كوپ بولعان!
ءبارىنىڭ ايتاتىنى وسى: ىشىندە قازاعى بار، ءوز الدىنا ەل بولعان، «التى الاش» وداعى!
ال، «تورتەۋ تۇگەل بولسا—توبەدەگى كەلەدى» دەگەن تىركەس مەنىڭشە:
بەرەكە (بايلىق),
بىرلىك (ىنتىماق),
ەرىك (بوستاندىق),
جىگەر (باتىرلىق) بولسا —تاڭىردەن تىلەگەنىڭ كەلەدى دەپ، باسى بىرىككەن ەل حالقىنا ارنالعان وسيەت شىعار، كىم ءبىلسىن...
تورتۋىل شوقان
