"Altau ala bolsa", molda dümşe bola ma?

Myna arabqūl «Altau ala bolsa—auyzdaǧy ketedı, törteu tügel bolsa—töbedegı keledı» degen Maiqy biden būryn aitylǧan sözdı qazaqqa qimai— araptyŋ qūdaiy Allahqa, qūrandy qūrastyrǧan Mūhamedke telıp otyr. «Altau ala bolsa..» - daǧy altau, ol: «Alty Alaş» ūǧymy boluy mümkın! «Bızdıŋ däuırımızden būryn— 4 şı ǧasyrda jazylǧan» delıngen «Kegen tas» jazuyndaǧy «alty börıg» («alty qasqyr») degen sözdıŋ, «alty alaş» maǧynasyn beretını jönınde (üisın, qaŋly, qyrǧyz, haqas, tatab-tatar, saq-ǧūn taipalary) ǧylymi boljamdar bar» deptı tarihşylar. Taǧy bır tarihi derekte "Alaşa (Alacha)" degen laqap atqa ie bolǧan han kezdesedı. Onyŋ şyn esımı - Sūltan Ahmad han I. Ol Moǧolstannyŋ ortalyǧy men şyǧysynda bilık qūrǧan (1485 - 1504 jj.) Şaǧatai äuletınıŋ ökılı. Oirattarmen bolǧan qaqtyǧystarda asqan qatygezdık körsetıp, oirattardy ülken adam şyǧynyna ūşyratqan-mys. Sol sebeptı "Alacha, Olocha", iaǧni, «öltırgış», «aiausyz» degen laqap atpen tarihta qalǧan. Sūltan (Han) Ahmed «qalmaqtardyŋ menı Alaşa dep ataǧany—qoryqqany. Demek, ūranymyz Alaş boluy tiıs» degen derektı Ä.Bökeihan da, Şahkerım Qūdaiberdı ūly da aitqan. Köşpendıler totemı Qasqyr («aiausyz», «öltırgış») boluyda osydan şyǧar bälkım.. Tarihşy Temırǧalievtyŋ pıkırınşe: «Alaş han dep Kerei men Jänıbek handardyŋ arǧy atasy Orys handy ataǧan»- mys. Al, orys tarihşylary Alaş handy Haqnazarmen bailanystyrsa, bızdıŋ sovremennyi tarihşylar «alty alaşqa» qazaq, qyrǧyz, özbek, qaraqalpaq, türkımen, noǧaidy jatqyzyp—şejıre taratady. Qalai desek te, «Alty Alaşty» zerttegen tarihşy köp bolǧan! Bärınıŋ aitatyny osy: ışınde qazaǧy bar, öz aldyna el bolǧan, «Alty Alaş» odaǧy! Al, «törteu tügel bolsa—töbedegı keledı» degen tırkes menıŋşe: Bereke (bailyq), Bırlık (yntymaq), Erık (bostandyq), Jıger (batyrlyq) bolsa —täŋırden tılegenıŋ keledı dep, basy bırıkken el halqyna arnalǧan  ösiet şyǧar, kım bılsın...  

Tortuyl Şoqan