ەرتەڭ «قازاتومپروم» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ ەكس-پرەزيدەنتى، ۇزاق مەرزىمگە سوتتالعان مۇحتار جاكىشەۆتىڭ سوتى بولادى. قايدا؟ سەمەيدە! سەمەيدىڭ سوتى مۇحتار جاكىشەۆتى مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتۋ ماسەلەسىن قارايدى. بۇل تۋرالى مۇرات مۇحامەدجانوۆ دەيتىن ازامات «فەيسبۋكتەگى» جەكە پاراقشاسىندا حابارلاپ ايتتى. بۇگىن مۇحتار جاكىشەۆ تۋرالى اڭگىمە وربىتكەندى ءجون كوردىك.
مۇحتار جاكىشەۆ كىم؟
ول – بەلگىلى قازاق كاسىپكەرى. قازاقستاندى، «قازاتومپرومدى» ۋران ءوندىرىسى بويىنشا الەمدىك ليدەرلەر قاتارىنا قوسقان ادام. سول «قازاتومپروم» ۇلتتىق كومپانياسىن 1998-2009 جىلدار ارالىعىندا باسقارعان.
ۋران ءوندىرىسىنىڭ الەمدىك بىلگىرلەرى مۇحتار جاكىشەۆتى «ۋران ءوندىرىسىنىڭ گەنيى» دەپ مويىنداعان. ونىڭ حالىقارالىق مىنبەلەردە سويلەگەن ءسوزى – الەمدەگى ۋران باعاسىن نارىقتىق جاعدايعا سايكەستەندىرۋگە ىقپال ەتكەن. «ۆيكيپەديا» دەرەگى سولاي دەيدى. ناقتىلاپ ايتساق، 2004 جىلعى 42 اقش دوللارى مەن 2013 جىلعى 43,35 اقش دوللارى ءدال وسى مۇقاڭنىڭ بەلگىلەگەن باعاسى ەكەن. سالىستىرمالى تۇردە ايتساق، الدىڭعى جىلدارى الەمدىك نارىقتاعى ۋران باعاسى 7 دوللارعا دەيىن تومەندەسە، قازىر 29 دوللاردان ساتىلىپ جاتىر ەكەن.
مۇحتار ەركىنۇلى الماتىنىڭ فيزيكا-ماتەماتيكا مەكتەبىن بىتىرگەن. ماسكەۋدە فيزيكا-ينجينەرلىك ينستيتۋتىندا ءبىلىم العان. 1992 جىلدان باستاپ كوممەرتسيالىق باعىتتا جۇمىس جاساعان. بىرنەشە ءىرى كومپانيالاردا باسشىلىق قىزمەت ەتكەن. 1998 جىلى سول كەزدە بانكروت بولۋدىڭ الدىندا تۇرعان، ايلار بويى جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىن تولەي الماي وتىرعان «قازاتومپروم» كومپانياسىنا باسشىلىققا تاعايىندالدى.
مۇحتار جاكىشەۆتىڭ سوت ءىسى
مۇحتار جاكىشەۆ 2009 جىلدىڭ مامىر ايىندا ءوزى باسقاراتىن «قازاتومپروم» كومپانياسىنىڭ استاناداعى كەڭسەسىندە تۇتقىندالدى. ارادا ءۇش كۇن وتكەندە «مەملەكەت مۇلكىن جەكە ماقساتىنا پايدالانىپ، قازاقستاننىڭ ءىرى ۋران كەن ورىندارىنان وففشورداعى فيرمالاردىڭ مۇددەسى ءۇشىن «دوليا» الدى» دەگەن ايىپ بويىنشا قاماۋعا الىندى.
2010 جىلدىڭ ناۋرىزىندا استانانىڭ سارىارقا اۋداندىڭ №2 سوتى مۇحتار جاكىشەۆتى 14 جىلعا سوتتادى. وعان «قارجىنى ىسىراپ قىلدى جانە پارا الدى» دەگەن ايىپ تاعىلدى. جازاسىن قاتاڭ رەجيمدى كولونيادا وتەۋ مىندەتتەلدى.
ال 2011 جىلى ونىڭ ۇستىنەن ەكىنشى مارتە قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، «ءىرى كولەمدە الاياقتىق جاسادى جانە بوتەن مۇلكىن يەمدەنىپ، ىسىراپ ەتتى» دەگەن ايىپ تاعىلدى.
2012 جىلى تۇرمەدەگى جاكىشەۆ تاعى 10 جىلعا سوتتالدى. ءسويتىپ اقىرىندا، سوت الدىڭعى جازاسىن ەسەپكە الىپ، ەكى جازا بىرىكتىرىلدى. تۇپكىلىكتى سوتتالعان مەرزىمى – 14 جىل بولدى. جاكىشەۆتىڭ تۇتقىندالۋىندا ساياسي استار بار دەيدى ساراپشىلار. سوندىقتان دا، 2013 جىلى قازان ايىندا قۇقىق قورعاۋشىلار اليانسى مۇحتار جاكىشەۆتى ساياسي تۇتقىندار تىزىمىنە قوستى. وعان سوت پەروتسەسسى كەزىندە جاكىشەۆتىڭ قۇقىعىنىڭ ورەسكەل بۇزىلۋى تۋرالى فاكتىلەر سەبەپ بولعان. بۇعان دەيىن جاكىشەۆ «ساياسي تۇتقىنعا قاتىسى بار تۇتقىن» دەپ سيپاتتالىپ كەلگەن.
جاكىشەۆ نەگە سوتتالدى؟
جالپى تاۋەلسىز ساراپشىلار مۇحتار جاكىشەۆتىڭ تۇتقىندالۋىنا قاتىستى ەكى ءتۇرلى پىكىر ايتادى، دەپ جازادى «ازاتتىق». ءبىرىنشى سەبەپ – 2003 جىلى وليگارح مۇحتار ءابىلازوۆتى تۇرمەدەن بوساتۋدى سۇراپ، «كەپىلدىك ەتكەندەردىڭ» ىشىندە جاكىشەۆتىڭ دە بولۋى. 2010 جىلى اقپان ايىندا استانادا كاسىپكەرلەر كەڭەسى ءوتىپ، سول كەزدەگى قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نزارباەۆ كاسىپكەر نۇرلان سماعۇلوۆتى سوگە سويلەگەن. نازارباەۆ: «ونىڭ دوستارى، اراسىندا سەن دە بارسىڭ، ماعان حات جازىپ، جەمقورلىعى ءۇشىن تۇرمەگە قامالعان ءابىلازوۆتى بوساتۋدى مەنەن ءوتىنىپ، كەپىل بولدىڭدار. وتانعا قىزمەت ەتەتىن بولادى دەپ ان-سۋ ءىشىپ، جازباشا تۇردە ماعان ءسوز بەردىڭدەر. قازىر ول بارلىق دوستارىنىڭ بەتىنە تۇكىرىپ كەتتى. اتى-جوندەرىڭدى اتاماي-اق، قويايىن. ال سەندەر جاۋاپ بەرۋگە تيىسسىڭدەر» دەگەن ەكەن.
ەكىنشى سەبەپ – ۋران وندىرىسىندە رەسەي مۇددەسىنە قايشى كەلەتىن ارەكەت جاساپ، جاپونيالىق «Toshiba» كومپانياسى ارقىلى كانادالىق «Uranium Oneنىڭ» جولىن كەسپەك بولعان ساياساتى.
2008 جىلى مۇحتار جاكىشەۆ مالىمدەمە جاساپ، ءوزى باسقاراتىن «قازاتومپروم» كومپانياسى 2010 جىلى ۋران ءوندىرىسى جونىنەن الەمدە ءبىرىنشى ورىنعا شىعاتىنىن مالىمدەگەن. 2009 جىلى ول تۇتقىندالدى.
ونىڭ دەنساۋلىق جاعدايى ناشارلاعان
2017 جىلى مۇحتار جاكىشەۆتىڭ اناسى رايسا جاكىشەۆا نۇرسۇلتان نازارباەۆقا حات جازىپ، ۇلىن كەشىرۋدى سۇرادى. 2018 جىلى قۇقىق قورعاۋشى، قوعام بەلسەندىسى باقىتجان تورەعوجينا جەلىدەگى پاراقشاسىندا جاكىشەۆتىڭ دەنساۋلىعى مەن وتباسى تۋرالى جازبا جاريالادى. ونىڭ ايتۋىنشا، مۇحتار جاكىشەۆتىڭ دەنساۋلىعى قاتتى ناشارلاپ كەتكەن. 2017 جىلى جاكىشەۆتىڭ كوزىنە وپەراتسيا جاسالعان. ال 2018 جىلى جۇرەك-قان اينالىمى دەرتىنە شالدىققان مۇحتار جاكىشەۆكە ءۇشىنشى توپتاعى مۇگەدەكتىك بەرىلگەن.
ءتۇيىن. مۇحتار جاكىشەۆ سوتتالعالى تۇپ-تۋرا 9 جىل ۋاقىت ءوتتى. جاكىشەۆتەن كەيىن دە «قازاتومپرومدا» بىرنەشە باسشى اۋىستى. دەسە دە، جاكىشەۆتەن كەيىن كەلگەن باسشىلاردىڭ بىردە-بىرەۋى كومپانيانىڭ تاسىن ورگە دومالاتا العان جوق. كۇنى بۇگىندە «قازاتومپروم» سول جاكىشەۆ جاساعان قىرۋار ءىستىڭ ينەرتسياسىمەن عانا ىلگەرى جىلجىپ وتىر دەيدى بىلەتىندەر.
جاكىشەۆ قازىر 56 جاستا. ونىڭ دەنساۋلىعىنىڭ ناشارلاعانى، وعان وتا جاسالىپ، مۇگەدەكتىك بەرىلگەنى تۋرالى بىرنەشە مارتە ايتتىق. جاكىشەۆتىڭ كوزى ءتىرى قارت اناسى ۇلىنا اراشا سۇراپ، پرەزيدەنتكە حات تا جازعان. جاكىشەۆتى قولداۋشى جۇرت قول جيناعانى تاعى بار.
جوعارىدا جاكىشەۆ ءىسى سوتتا قارالىپ، ۋاقىتىنان بۇرىن بوساتۋ ماسەلەسى تالقىلاناتىن بولدى دەگەن اقپار تارادى دەدىك. وسى اقپاردى بولىسۋشىلەر سوتتىڭ ءادىل ءوتىپ، جاكىشەۆكە راقىمشىلىق جاسالۋىن سۇراۋدا.
ەستەرىڭىزدە بولسا، 2016 جىلى تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنا وراي راقىمشىلىق جاساۋ تۋرالى زاڭنىڭ اياسىندا ءبىراز ازامات تۇرمەدەگ بوساتىلعان ەدى. ولاردىڭ اراسىندا جاكىشەۆتەن كەيىن ءىستى بولعاندار دا بولدى. ال 2009 جىلى تۇتقىندالىپ، 2010 جىلى سوتتالعان جاكىشەۆ سول وتىرعاننان ءالى وتىر. ەرتەڭ سوت وتىرىسى وتەدى. ءبىزدى مازالايتىن جالعىز ساۋال – بيلىك جاكىشەۆكە راقىمشىلىق جاساي ما، جوق پا؟.. ونى ەرتەڭ ەستيتىن بولامىز...
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
