Erteń «Qazatomprom» Ulttyq kompanııasynyń eks-prezıdenti, uzaq merzimge sottalǵan Muhtar Jákishevtiń soty bolady. Qaıda? Semeıde! Semeıdiń soty Muhtar Jákishevti merziminen buryn bosatý máselesin qaraıdy. Bul týraly Murat Muhamedjanov deıtin azamat «Feısbýktegi» jeke paraqshasynda habarlap aıtty. Búgin Muhtar Jákishev týraly áńgime órbitkendi jón kórdik.
Muhtar Jákishev kim?
Ol – belgili qazaq kásipkeri. Qazaqstandy, «Qazatompromdy» ýran óndirisi boıynsha álemdik lıderler qataryna qosqan adam. Sol «Qazatomprom» Ulttyq kompanııasyn 1998-2009 jyldar aralyǵynda basqarǵan.
Ýran óndirisiniń álemdik bilgirleri Muhtar Jákishevti «ýran óndirisiniń genııi» dep moıyndaǵan. Onyń Halyqaralyq minbelerde sóılegen sózi – álemdegi ýran baǵasyn naryqtyq jaǵdaıǵa sáıkestendirýge yqpal etken. «Vıkıpedııa» deregi solaı deıdi. Naqtylap aıtsaq, 2004 jylǵy 42 AQSh dollary men 2013 jylǵy 43,35 AQSh dollary dál osy Muqańnyń belgilegen baǵasy eken. Salystyrmaly túrde aıtsaq, aldyńǵy jyldary álemdik naryqtaǵy ýran baǵasy 7 dollarǵa deıin tómendese, qazir 29 dollardan satylyp jatyr eken.
Muhtar Erkinuly Almatynyń fızıka-matematıka mektebin bitirgen. Máskeýde fızıka-ınjınerlik ınstıtýtynda bilim alǵan. 1992 jyldan bastap kommerııalyq baǵytta jumys jasaǵan. Birneshe iri kompanııalarda basshylyq qyzmet etken. 1998 jyly sol kezde bankrot bolýdyń aldynda turǵan, aılar boıy jumysshylardyń jalaqysyn tóleı almaı otyrǵan «Qazatomprom» kompanııasyna basshylyqqa taǵaıyndaldy.
Muhtar Jákishevtiń sot isi
Muhtar Jákishev 2009 jyldyń mamyr aıynda ózi basqaratyn «Qazatomprom» kompanııasynyń Astanadaǵy keńsesinde tutqyndaldy. Arada úsh kún ótkende «memleket múlkin jeke maqsatyna paıdalanyp, Qazaqstannyń iri ýran ken oryndarynan offshordaǵy fırmalardyń múddesi úshin «dolıa» aldy» degen aıyp boıynsha qamaýǵa alyndy.
2010 jyldyń naýryzynda Astananyń Saryarqa aýdandyń №2 soty Muhtar Jákishevti 14 jylǵa sottady. Oǵan «qarjyny ysyrap qyldy jáne para aldy» degen aıyp taǵyldy. Jazasyn qatań rejımdi kolonııada óteý mindetteldi.
Al 2011 jyly onyń ústinen ekinshi márte qylmystyq is qozǵalyp, «iri kólemde alaıaqtyq jasady jáne bóten múlkin ıemdenip, ysyrap etti» degen aıyp taǵyldy.
2012 jyly túrmedegi Jákishev taǵy 10 jylǵa sottaldy. Sóıtip aqyrynda, sot aldyńǵy jazasyn esepke alyp, eki jaza biriktirildi. Túpkilikti sottalǵan merzimi – 14 jyl boldy. Jákishevtiń tutqyndalýynda saıası astar bar deıdi sarapshylar. Sondyqtan da, 2013 jyly qazan aıynda quqyq qorǵaýshylar alıansy Muhtar Jákishevti saıası tutqyndar tizimine qosty. Oǵan sot peroessi kezinde Jákishevtiń quqyǵynyń óreskel buzylýy týraly faktiler sebep bolǵan. Buǵan deıin Jákishev «saıası tutqynǵa qatysy bar tutqyn» dep sıpattalyp kelgen.
Jákishev nege sottaldy?
Jalpy Táýelsiz sarapshylar Muhtar Jákishevtiń tutqyndalýyna qatysty eki túrli pikir aıtady, dep jazady «Azattyq». Birinshi sebep – 2003 jyly olıgarh Muhtar Ábilázovty túrmeden bosatýdy surap, «kepildik etkenderdiń» ishinde Jákishevtiń de bolýy. 2010 jyly aqpan aıynda Astanada kásipkerler keńesi ótip, sol kezdegi Qazaqstan prezıdenti Nursultan Nzarbaev kásipker Nurlan Smaǵulovty sóge sóılegen. Nazarbaev: «Onyń dostary, arasynda sen de barsyń, maǵan hat jazyp, jemqorlyǵy úshin túrmege qamalǵan Ábilázovty bosatýdy menen ótinip, kepil boldyńdar. Otanǵa qyzmet etetin bolady dep an-sý iship, jazbasha túrde maǵan sóz berdińder. Qazir ol barlyq dostarynyń betine túkirip ketti. Aty-jónderińdi atamaı-aq, qoıaıyn. Al sender jaýap berýge tıissińder» degen eken.
Ekinshi sebep – ýran óndirisinde Reseı múddesine qaıshy keletin áreket jasap, japonııalyq «Toshiba» kompanııasy arqyly kanadalyq «Uranium Onenyń» jolyn kespek bolǵan saıasaty.
2008 jyly Muhtar Jákishev málimdeme jasap, ózi basqaratyn «Qazatomprom» kompanııasy 2010 jyly ýran óndirisi jóninen álemde birinshi orynǵa shyǵatynyn málimdegen. 2009 jyly ol tutqyndaldy.
Onyń densaýlyq jaǵdaıy nasharlaǵan
2017 jyly Muhtar Jákishevtiń anasy Raısa Jákisheva Nursultan Nazarbaevqa hat jazyp, ulyn keshirýdi surady. 2018 jyly quqyq qorǵaýshy, qoǵam belsendisi Baqytjan Tóreǵojına jelidegi paraqshasynda Jákishevtiń densaýlyǵy men otbasy týraly jazba jarııalady. Onyń aıtýynsha, Muhtar Jákishevtiń densaýlyǵy qatty nasharlap ketken. 2017 jyly Jákishevtiń kózine operaııa jasalǵan. Al 2018 jyly júrek-qan aınalymy dertine shaldyqqan Muhtar Jákishevke úshinshi toptaǵy múgedektik berilgen.
Túıin. Muhtar Jákishev sottalǵaly tup-týra 9 jyl ýaqyt ótti. Jákishevten keıin de «Qazatompromda» birneshe basshy aýysty. Dese de, Jákishevten keıin kelgen basshylardyń birde-bireýi kompanııanyń tasyn órge domalata alǵan joq. Kúni búginde «Qazatomprom» sol Jákishev jasaǵan qyrýar istiń ınerııasymen ǵana ilgeri jyljyp otyr deıdi biletinder.
Jákishev qazir 56 jasta. Onyń densaýlyǵynyń nasharlaǵany, oǵan ota jasalyp, múgedektik berilgeni týraly birneshe márte aıttyq. Jákishevtiń kózi tiri qart anasy ulyna arasha surap, Prezıdentke hat ta jazǵan. Jákishevti qoldaýshy jurt qol jınaǵany taǵy bar.
Joǵaryda Jákishev isi sotta qaralyp, ýaqytynan buryn bosatý máselesi talqylanatyn boldy degen aqpar tarady dedik. Osy aqpardy bólisýshiler sottyń ádil ótip, Jákishevke raqymshylyq jasalýyn suraýda.
Esterińizde bolsa, 2016 jyly Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵyna oraı raqymshylyq jasaý týraly zańnyń aıasynda biraz azamat túrmedeg bosatylǵan edi. Olardyń arasynda Jákishevten keıin isti bolǵandar da boldy. Al 2009 jyly tutqyndalyp, 2010 jyly sottalǵan Jákishev sol otyrǵannan áli otyr. Erteń sot otyrysy ótedi. Bizdi mazalaıtyn jalǵyz saýal – bılik Jákishevke raqymshylyq jasaı ma, joq pa?.. Ony erteń estıtin bolamyz...
«Adyrna» ulttyq portaly
