Erteŋ «Qazatomprom» Ūlttyq kompaniiasynyŋ eks-prezidentı, ūzaq merzımge sottalǧan Mūhtar Jäkışevtıŋ soty bolady. Qaida? Semeide! Semeidıŋ soty Mūhtar Jäkışevtı merzımınen būryn bosatu mäselesın qaraidy. Būl turaly Mūrat Mūhamedjanov deitın azamat «Feisbuktegı» jeke paraqşasynda habarlap aitty. Bügın Mūhtar Jäkışev turaly äŋgıme örbıtkendı jön kördık.
Mūhtar Jäkışev kım?
Ol – belgılı qazaq käsıpkerı. Qazaqstandy, «Qazatompromdy» uran öndırısı boiynşa älemdık liderler qataryna qosqan adam. Sol «Qazatomprom» Ūlttyq kompaniiasyn 1998-2009 jyldar aralyǧynda basqarǧan. Uran öndırısınıŋ älemdık bılgırlerı Mūhtar Jäkışevtı «uran öndırısınıŋ geniiı» dep moiyndaǧan. Onyŋ Halyqaralyq mınbelerde söilegen sözı – älemdegı uran baǧasyn naryqtyq jaǧdaiǧa säikestendıruge yqpal etken. «Vikipediia» deregı solai deidı. Naqtylap aitsaq, 2004 jylǧy 42 AQŞ dollary men 2013 jylǧy 43,35 AQŞ dollary däl osy Mūqaŋnyŋ belgılegen baǧasy eken. Salystyrmaly türde aitsaq, aldyŋǧy jyldary älemdık naryqtaǧy uran baǧasy 7 dollarǧa deiın tömendese, qazır 29 dollardan satylyp jatyr eken. Mūhtar Erkınūly Almatynyŋ fizika-matematika mektebın bıtırgen. Mäskeude fizika-injinerlık institutynda bılım alǧan. 1992 jyldan bastap kommersiialyq baǧytta jūmys jasaǧan. Bırneşe ırı kompaniialarda basşylyq qyzmet etken. 1998 jyly sol kezde bankrot boludyŋ aldynda tūrǧan, ailar boiy jūmysşylardyŋ jalaqysyn tölei almai otyrǧan «Qazatomprom» kompaniiasyna basşylyqqa taǧaiyndaldy.
Mūhtar Jäkışevtıŋ sot ısı
Mūhtar Jäkışev 2009 jyldyŋ mamyr aiynda özı basqaratyn «Qazatomprom» kompaniiasynyŋ Astanadaǧy keŋsesınde tūtqyndaldy. Arada üş kün ötkende «memleket mülkın jeke maqsatyna paidalanyp, Qazaqstannyŋ ırı uran ken oryndarynan offşordaǧy firmalardyŋ müddesı üşın «dolia» aldy» degen aiyp boiynşa qamauǧa alyndy. 2010 jyldyŋ nauryzynda Astananyŋ Saryarqa audandyŋ №2 soty Mūhtar Jäkışevtı 14 jylǧa sottady. Oǧan «qarjyny ysyrap qyldy jäne para aldy» degen aiyp taǧyldy. Jazasyn qataŋ rejimdı koloniiada öteu mındetteldı. Al 2011 jyly onyŋ üstınen ekınşı märte qylmystyq ıs qozǧalyp, «ırı kölemde alaiaqtyq jasady jäne böten mülkın iemdenıp, ysyrap ettı» degen aiyp taǧyldy. 2012 jyly türmedegı Jäkışev taǧy 10 jylǧa sottaldy. Söitıp aqyrynda, sot aldyŋǧy jazasyn esepke alyp, ekı jaza bırıktırıldı. Tüpkılıktı sottalǧan merzımı – 14 jyl boldy. Jäkışevtıŋ tūtqyndaluynda saiasi astar bar deidı sarapşylar. Sondyqtan da, 2013 jyly qazan aiynda qūqyq qorǧauşylar aliansy Mūhtar Jäkışevtı saiasi tūtqyndar tızımıne qosty. Oǧan sot perosessı kezınde Jäkışevtıŋ qūqyǧynyŋ öreskel būzyluy turaly faktıler sebep bolǧan. Būǧan deiın Jäkışev «saiasi tūtqynǧa qatysy bar tūtqyn» dep sipattalyp kelgen.
Jäkışev nege sottaldy?
Jalpy Täuelsız sarapşylar Mūhtar Jäkışevtıŋ tūtqyndaluyna qatysty ekı türlı pıkır aitady, dep jazady «Azattyq». Bırınşı sebep – 2003 jyly oligarh Mūhtar Äbıläzovty türmeden bosatudy sūrap, «kepıldık etkenderdıŋ» ışınde Jäkışevtıŋ de boluy. 2010 jyly aqpan aiynda Astanada käsıpkerler keŋesı ötıp, sol kezdegı Qazaqstan prezidentı Nūrsūltan Nzarbaev käsıpker Nūrlan Smaǧūlovty söge söilegen. Nazarbaev: «Onyŋ dostary, arasynda sen de barsyŋ, maǧan hat jazyp, jemqorlyǧy üşın türmege qamalǧan Äbıläzovty bosatudy menen ötınıp, kepıl boldyŋdar. Otanǧa qyzmet etetın bolady dep an-su ışıp, jazbaşa türde maǧan söz berdıŋder. Qazır ol barlyq dostarynyŋ betıne tükırıp kettı. Aty-jönderıŋdı atamai-aq, qoiaiyn. Al sender jauap beruge tiıssıŋder» degen eken. Ekınşı sebep – uran öndırısınde Resei müddesıne qaişy keletın äreket jasap, japoniialyq «Toshiba» kompaniiasy arqyly kanadalyq «Uranium Onenyŋ» jolyn kespek bolǧan saiasaty. 2008 jyly Mūhtar Jäkışev mälımdeme jasap, özı basqaratyn «Qazatomprom» kompaniiasy 2010 jyly uran öndırısı jönınen älemde bırınşı orynǧa şyǧatynyn mälımdegen. 2009 jyly ol tūtqyndaldy.
Onyŋ densaulyq jaǧdaiy naşarlaǧan
2017 jyly Mūhtar Jäkışevtıŋ anasy Raisa Jäkışeva Nūrsūltan Nazarbaevqa hat jazyp, ūlyn keşırudı sūrady. 2018 jyly qūqyq qorǧauşy, qoǧam belsendısı Baqytjan Töreǧojina jelıdegı paraqşasynda Jäkışevtıŋ densaulyǧy men otbasy turaly jazba jariialady. Onyŋ aituynşa, Mūhtar Jäkışevtıŋ densaulyǧy qatty naşarlap ketken. 2017 jyly Jäkışevtıŋ közıne operasiia jasalǧan. Al 2018 jyly jürek-qan ainalymy dertıne şaldyqqan Mūhtar Jäkışevke üşınşı toptaǧy mügedektık berılgen.
Tüiın. Mūhtar Jäkışev sottalǧaly tūp-tura 9 jyl uaqyt öttı. Jäkışevten keiın de «Qazatompromda» bırneşe basşy auysty. Dese de, Jäkışevten keiın kelgen basşylardyŋ bırde-bıreuı kompaniianyŋ tasyn örge domalata alǧan joq. Künı bügınde «Qazatomprom» sol Jäkışev jasaǧan qyruar ıstıŋ inersiiasymen ǧana ılgerı jyljyp otyr deidı bıletınder. Jäkışev qazır 56 jasta. Onyŋ densaulyǧynyŋ naşarlaǧany, oǧan ota jasalyp, mügedektık berılgenı turaly bırneşe märte aittyq. Jäkışevtıŋ közı tırı qart anasy ūlyna araşa sūrap, Prezidentke hat ta jazǧan. Jäkışevtı qoldauşy jūrt qol jinaǧany taǧy bar. Joǧaryda Jäkışev ısı sotta qaralyp, uaqytynan būryn bosatu mäselesı talqylanatyn boldy degen aqpar tarady dedık. Osy aqpardy bölısuşıler sottyŋ ädıl ötıp, Jäkışevke raqymşylyq jasaluyn sūrauda. Esterıŋızde bolsa, 2016 jyly Täuelsızdıktıŋ 25 jyldyǧyna orai raqymşylyq jasau turaly zaŋnyŋ aiasynda bıraz azamat türmedeg bosatylǧan edı. Olardyŋ arasynda Jäkışevten keiın ıstı bolǧandar da boldy. Al 2009 jyly tūtqyndalyp, 2010 jyly sottalǧan Jäkışev sol otyrǧannan älı otyr. Erteŋ sot otyrysy ötedı. Bızdı mazalaityn jalǧyz saual – bilık Jäkışevke raqymşylyq jasai ma, joq pa?.. Ony erteŋ estitın bolamyz...
«Adyrna» ūlttyq portaly
