ءپۋتيننىڭ «قازاقستانمەن كۇش بىرىكتىرۋىنىڭ» استارىندا نە جاتىر؟
قازاقستاننىڭ تالانتتى ازاماتتارىن رەسەيگە تارتۋدىڭ قاجەتتىگى جوق. بۇل تۋرالى رەسەي پرەزيدەنتى ورال فەدەرالدى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىمەن كەزدەسۋىندە مالىمدەدى. ءپۋتيننىڭ «قازاقستانمەن كۇشتى بىرىكتىرۋ كەرەك» دەگەن ءسوزىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قۇلاۋىن گەو-ساياسي اپات دەپ سيپاتتاعان ساياساتكەر كسرو-نى قايتا تىرىلتكىسى كەلە مە؟
ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ كەڭەس ۇكىمەتىن قالپىنا كەلتىرىپ، تاريحتا جاقسى اتپەن قالعىسى كەلەتىنى ءاۋ باستان بەلگىلى. سوندىقتان دا ول بەس مەملەكەتتىڭ (رەسەي، قازاقستان، بەلورۋسسيا، قىرعىزستان، ارمەنيا) باسىن بىرىكتىرەتىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداعىن قۇردى. الايدا پۋتين 30 جىلعا جۋىق تاۋەلسىز بولعان مەملەكەتتەر قايتا بودان بولعىسى كەلمەيتىنىن تۇسىنبەيتىن ءتارىزدى. تۇسىنسە ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسۋىندە «ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناستارى اياسىندا كۇشتى بىرىكتىرۋ ماڭىزدى» دەمەس ەدى.
– مەن تالانتتىلاردى رەسەيگە شاقىرۋ قاجەت دەپ ءجۇرمىن، راسىندا، سولاي جاساعان ءجون، الايدا قازاقستاننان ەمەس. نە ءۇشىن؟ ويتكەنى، بىزدە قازاقستان سياقتى مەملەكەتتەرگە بايلانىستى باسقا مىندەت بولۋى ءتيىس: كۇشتى بىرىكتىرۋىمىز كەرەك. رەسەيدە ءتيىمدى دامىپ جاتسا – رەسەيدە دامىتۋ كەرەك، قازاقستاندا ءتيىمدى جۇمىس جاساپ جاتسا – قازاقستاندا جاسالۋى قاجەت. ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناستارى اياسىندا كۇشتى بىرىكتىرۋ ماڭىزدى، – دەيدى پۋتين.
ءپۋتيننىڭ ايتۋىنشا، رەسەيدە 70 مىڭعا جۋىق قازاقستاندىق ستۋدەنت وقىپ جاتىر. وتكەن جىلى 150 ادام رەسەيلىك بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن وقىعان كورىنەدى.
بەلگىلى جۋرناليست مارات توقاشباەۆتىڭ ايتۋىنشا، ءپۋتيننىڭ «قازاقستانمەن كۇش بىرىكتىرۋ كەرەك» دەگەن ءسوزىنىڭ استارىندا ۇلكەن قاۋىپ بار. ناقتىراق ايتساق، ول رەسەي پرەزيدەنتى كەلمەسكە كەتكەن كەڭەس ۇكىمەتىن ءتىرىلتىپ، قازاقستاندى بودان ەتكىسى كەلەتىنىن جەتكىزدى.
جۋرناليست مارات توقاشباەۆ
– ءپۋتيننىڭ «قازاقستانمەن كۇش بىرىكتىرەيىك» دەگەن ءسوزىنىڭ استارىندا رەسەيدىڭ يمپەريالىق استامشىلدىعى جاتىر. ياعني، سوۆەت ۇكىمەتىن قۇرىپ، قازاقستان قايتادان قول استىمىزدا بولسىن دەگەن اڭگىمە. بۇعان دەيىن رەسەي بەلورۋسسيانى ءوز قول استىنا تارتىپ ەدى، وعان ولار كونبەي، ەكى ەلدىڭ اراسىندا كەلىسپەۋشىلىكتەر بولدى. بەلورۋسسيانى باعىندىرا الماعاننان كەيىن ەندى قازاقستانعا اۋىز سالىپ وتىر. نەگىزى، ءوز باسىم قازاقستان جاستارىنىڭ رەسەيدە وقىعانىنا قارسىمىن. بىرىنشىدەن، رەسەيدىڭ ءبىلىم دەڭگەيى الەمدەگى مىقتى ۋنيۆەرسيتەتتەردەن الدەقايدا تومەندەپ كەتتى. بۇرىن سوۆەت ۇكىمەتى كەزىندە رەسەيدىڭ ءبىلىم دەڭگەيى الەم بويىنشا ءۇشىنشى ورىندا بولسا، قازىر 50 ورىنعا دەيىن قۇلدىراپ كەتتى. رەسەيدەن قاراعاندا قازاق ەلىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيى الدەقايدا جوعارى بولىپ تۇر. سوندىقتان جاستاردىڭ رەسەيدە ءبىلىم الۋعا ۇمتىلۋىنىڭ تۇككە دە كەرەگى جوق. رەسەي تەحنيكا مەن تەحنولوگيا سالاسىندا ارتتا قالىپ قويعاندىقتان وزگە ەلدىڭ ازاماتتارىن شاقىرىپ جاتىر. ولاردىڭ كۇش بىرىكتىرۋدەگى ماقساتى – ءبىزدىڭ ينتەللەكتۋالدىق قۋاتىمىزدى ءوزىنىڭ ەكونوميكاسى مەن قورعانىسىنا جۇمساۋ.
ەكىنشىدەن، كرەمل قازاقستاندى «ورىس الەمىنە» كىرگىزگىسى كەلەدى. بۇل جولدان قازاقستان ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتۋى كەرەك. ءبىز نەعۇرلىم، ورىس الەمىنەن قاشىق بولساق، سوعۇرلىم باقىتتى بولامىز ،– دەيدى جۋرناليست.
مارات ءبايدىلداۇلىنىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدىڭ جاڭا بيلىگى رەسەيدىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعىنىڭ كەلىسىم-شارتتارىن قايتا قاراۋى كەرەك. ويتكەنى اتالعان كەلىسىم-شارتتا ەلىمىزدىڭ مۇددەسى دۇرىس قورعالماعان.
شىنى كەرەك، جىل سايىن رەسەيگە ەلىمىزدەگى ورىستار جاپپي كوشىپ جاتىر. مىسالى 2017 جىلى ەلىمىزدەن 37 725, ال وتكەن جىلى 39 357 ازامات كوشىپ كەتكەن. قونىس اۋدارعانداردىڭ باسىم بولىگى تمد ەلدەرى ياعني رەسەيدى تاڭداعان. ارينە ءوز بولاشاعىن ەلىمىزبەن بايلانىستىراتىن دياسپورالار قازاق ءتىلىن مەڭگەرىپ، ەلدە قالۋعا نيەتتى. ال مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنىپ، قازاق قوعامىنا ءسىڭىسىپ كەتكىسى كەلمەيتىن ازاماتتار ارەكەت ەتىپ جاتىر. ەگەر وسى ءۇردىس جالعاسا بەرەتىن بولسا، الداعى 5 جىلدا ەلىمىزدەگى ورىستاردىڭ ۇلەسى 10 پايىزعا دەيىن تومەندەۋى مۇمكىن. بۇل ءوز كەزەگىندە رەسەيدىڭ قازاقستانداعى ىقپالىن ازايتا تۇسەتىنى انىق. سول سەبەپتى پۋتين «رەسەيدە ءتيىمدى دامىپ جاتسا – رەسەيدە دامىتۋ كەرەك، قازاقستاندا ءتيىمدى جۇمىس جاساپ جاتسا – قازاقستاندا جاسالۋى قاجەت» دەپ وتىر.
جالپى ءپۋتيننىڭ جاتسا، تۇرسا ويلايتىنى – كەڭەس ۇكىمەتىن قايتا قۇرىپ، گەو-ساياسي اپاتتىڭ الدىن الۋ. سەبەبى بۇعان دەيىن رەسەيلىك شەنەۋنىكتەر ورتاق پارلامەنت پەن ورتاق ۆاليۋتا قۇرۋ تۋرالى بىرنەشە رەت مالىمدەگەن بولاتىن. قازىرگى تاڭدا Whatsapp الەۋمەتتىك جەلىسىندە «تەڭگە اۋىسىپ، جاڭا اقشانىڭ اتى التىن بولادى ەكەن. سوندىقتان دا قازىر نەسيە الىپ الىڭدار. كەيىن تولەگەن كەزدە وتە جەڭىل بولادى» دەگەن اقپارات تاراپ جاتىر. مارات ءبايدىلداۇلى بۇل اقپاراتتىڭ ارتىندا كرەمل تۇرۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتادى.
– بۇل جالعان اقپارات. وتكەندە ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ءارى قارجى ءمينيسترى ءاليحان سمايىلوۆ «رەسەيمەن بىرگە التىن ۆاليۋتاسىنا كوشۋ قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن جويۋ بولىپ سانالادى. سوندىقتان ءبىز ەشقاشان مۇنداي قادامعا بارماۋىمىز كەرەك» دەپ مالىمدەدى. مەنىڭ ويىمشا، رەسەي تاراپىنان نەمەسە ەلدەگى شوۆينيستىك كوزقاراستاعى ازاماتتار جالعان اقپارات تاراتىپ، حالىقتىڭ بويىن ۇيرەتىپ جاتقان ءتارىزدى. نەگىزى ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى مۇنداي جالعان اقپاراتتارعا سەنبەي، رەسمي ورگانداردىڭ سوزىنە ءمان بەرۋى كەرەك، – دەيدى مارات ءبايدىلداۇلى.
ارينە، كرەملدىڭ بۇل ساياساتىنا قازاق ۇكىمەتى جول بەرمەيتىنى انىق. ال الدا جالدا قاندايدا ءبىر قاۋىپ تونەتىن بولسا، حالىق پەن بيلىك بىرىگىپ، قارسىلىق كورسەتۋ كەرەك.
سەرىك جولداسباي
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
