سوڭعى ايلاردا ەكس-باسشىنىڭ كىشى قىزى ءاليا نازارباەۆاعا ايتارلىقتاي اۋىر ايىپتار تاعىلدى، بىراق ولاردىڭ ەشقايسىسى قىلمىستىق ىسكە ۇلاسپادى. ءالى كۇنگە دەيىن ەكس-پرەزيدەنت پەن ونىڭ تۋىستارى «قولسۇعىلماۋشىلىق» قۇقىعىنا يە.
قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلدىڭ «جاڭا قازاقستانعا» اياق باسقانىن مالىمدەگەن ەدى. سودان بەرى ءبىراز ۋاقىت وتسە دە كوپشىلىك «ەسكى قازاقستان» شينەلىنىڭ ءالى شەشىلمەگەنىن ايتادى.
ال الماتى قالالىق پوليتسياسى ءاليا نازارباەۆانىڭ ۇستىنەن قىلمىستىق ءىس قوزعاۋدان باس تارتقانى حابارلانعان.
وكم-گە ۇكىم بولا ما؟
بۇعان دەيىن «TPK Asia» جشس قۇرىلتايشىسى نۇرلان بيمۋرزين مەن سەرىكتەسى مەدعات قاليەۆ ءاليا نازارباەۆاعا قارسى ارىز جازعان ەدى. كاسىپكەرلەر 2000 جىلداردىڭ باسىندا قۇنى 170 ميلليون دوللار بولاتىن جەتى مۇناي بازاسى مەن 96 جانارماي قۇيۋ بەكەتىن رەيدەرلىك جولمەن تارتىپ الىنعانىن ايتتى.
«بارلىعىڭىز نازارباەۆتاردىڭ قازاقستاندا قانداي لاۋازىمعا يە بولعانىن جاقسى بىلەسىزدەر. ءبىز بۇگىن ادىلدىك جەڭۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز. مەن قاتتى ۋايىمدايمىن، بىراق قانشا ۋاقىت قورقىپ جۇرە بەرۋگە بولادى؟ ءبارىن جاريا ەتىپ، شىندىقتى ايتۋ قاجەت. قازاقستان حالقى اقيقاتتى ءبىلۋى ءتيىس»، - دەدى بيمۋرزين ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا.
ول «كۋرسيۆ» باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا كومپانيانىڭ اكتيۆتەرى كەيىننەن Sinoil جانارماي قۇيۋ ستانتسيالارى جەلىسىنىڭ ءبىر بولىگىنە ەنگەنىن ءتۇسىندىردى. كاسىپكەرلەر ءوز وتىنىشتەرىن باس پروكۋراتۋراعا جىبەرگەن. ودان ول قارجى مونيتورينگى اگەنتتىگىنە بارعان. ناتيجەسىندە شاعىم الماتى پوليتسياسىنا جولدانىپ، كاسىپكەرلەرگە ازاماتتىق سوتقا جۇگىنۋگە كەڭەس بەرىلگەن.
سوڭعى ايلاردا ءاليا نازارباەۆانىڭ ەسىمى وسىعان ۇقساس ىستەردە بىرنەشە مارتە قايتالاندى. رەيدەرلىك ايىپتاۋلارعا دەيىن ونىڭ «كولەڭكەسى» «وكم – وندىرۋشىلەردىڭ كەڭەيتىلگەن مىندەتتەمەلەرىنىڭ وپەراتورى» ىسىندە كورىنگەن ەدى. رەسەيلىك ربك باسىلىمى دەرەككوزدەرگە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، نازارباەۆتىڭ كىشى قىزىن وسى كومپانيانىڭ العاشقى قۇرىلتايشىسى دەپ اتادى.
«وكم وپەراتورى» جۇمىسى قازاقستاندىقتاردىڭ كوپتەگەن شاعىمىن تۋعىزدى. ناتيجەسىندە 2022 جىلى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ كومپانيانىڭ ۋتيليزاتسيالىق الىمعا يەلىك ەتۋىن توقتاتىپ، ونى مەملەكەتتىك ۇيىمعا بەرۋدى تاپسىردى. ال باسشىلىققا قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعالدى.
2023 جىلدىڭ 3 شىلدەسىندە بۇرىنعى ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ۆيتسە-ءمينيسترى احمەتجان پىرىمقۇلوۆ - 7 جىلعا، «وكم وپەراتورى» جشس-ءنىڭ بۇرىنعى باس ديرەكتورى ليۋدميلا كوروتەنكو - 7 جىلعا، «وكم وپەراتورى» جشس-ءنىڭ سول كەزدەگى ديرەكتورى مەدەت قۇمارعاليەۆ - 7 جىلعا جانە اتالعان مەكەمەنىڭ بۇرىنعى قارجى ديرەكتورى رۋستام تەمىربەك 2 جىل مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. سوت ولارعا بوتەننىڭ مۇلكىن جىمقىردى جانە بيلىكتى اسىرا پايدالاندى دەگەن ايىپ تاقتى.
شىلدە ايىندا حالىقارالىق ىزدەۋدە جۇرگەن كومپانيانىڭ بۇرىنعى قۇرىلتايشىسى شىنار مۇحتاروۆا بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنەن ەكستراديتسيالاندى. 17 قاراشادا وعان 7 جىلعا شارتتى جازا بەرىلدى. ايەل 2018 جىلى ۋتيليزاتسيا الىمى جيناعىنان، 920 ملن تەڭگە مولشەرىندە زاڭسىز ديۆيدەند الدى دەپ ايىپتالدى.
سوت پروتسەسىن جاريالاعان ulysmedia.kz سايتى مۇحتاروۆانىڭ كومپانيانىڭ رەسمي قۇرىلتايشىسى ەكەنىن جازدى. ىستەگى قالعان ايىپتالۋشىلار ونى ءبىرىنشى پرەزيدەنتتىڭ كىشى قىزىنىڭ ءۇي قىزمەتكەرى دەپ اتاپ، كومپانيانى شىن مانىندە ءاليا نازارباەۆانىڭ جەكە باسقاراتىنىن مالىمدەدى.
وتكەن جىلدىڭ كۇزىندە دەپۋتات ەرلان سايروۆ ءاليا نازارباەۆا سوت الدىندا جاۋاپ بەرىپ، ءوزىنىڭ كىناسىز ەكەنىن دالەلدەۋى كەرەكتىگىن ايتتى. كونستيتۋتسيا الدىندا بارلىق ازاماتتاردىڭ تەڭ ەكەنىن العا تارتقان ول ەكس-پرەزيدەنت قىزىنىڭ «وكم وپەراتورىنداعى» قاراجاتتى جىمقىرۋعا راسىمەن قاتىسى بار بولسا، زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرۋى مىندەتتى ەكەنىن جەتكىزدى. باس پروكۋراتۋرا دەپۋتاتقا بەرگەن جاۋابىندا ءاليا نازارباەۆانىڭ بۇل قىلمىستىق ءىس بويىنشا پروتسەسكە قاتىسۋشى رەتىندە تارتىلماعانىن جانە ودان جاۋاپ الىنباعانىن اتاپ ءوتتى.
ەكس-پرەزيدەنتتىڭ كەنجە قىزى
ءاليا — نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كەنجە قىزى. 1980 جىلى 3 اقپاندا الماتى قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءار جىلدارى «ەۆروپا پليۋس» راديوسى ديرەكتورىنىڭ كومەكشىسى، قازاقستان پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ جالپى ءبولىمىنىڭ كەڭەسشىسى، «الماتىفارم» كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى، «Caspian Industries Ltd» جشس باس ديرەكتورى، «ەليتستروي» جشس ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى قىزمەتتەرىن اتقارعان. ول سونداي-اق 2022 جىلعا دەيىن تابيعاتتى قورعاۋ ۇيىمدارى قاۋىمداستىعى پرەزيديۋمىنىڭ جەتەكشىسى جانە «جاسىل ەل» جاستار ەڭبەك جاساقتارى كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولدى.
2018 جىلعى نۇرسۇلتان نازارباەۆ كىشى قىزىن «اناعا اپارار جول» تولىقمەتراجدى ءفيلمىن تۇسىرۋگە اتسالىسقان ەڭبەگى ءۇشىن ادەبيەت پەن ونەر سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىقپەن ماراپاتتادى. ال 2021 جىلى ءاليا نازارباەۆانىڭ «مەستو سيلى» («كۇش-قايرات مەكەنى») كىتابى جارىق كوردى.
نازارباەۆا ءوزىن ءارتۇرلى سالادا بايقاپ كورۋگە تىرىستى. ول 2011 جىلى يتالياندىق زەرگەرلىك ۇيمەن بىرلەسە وتىرىپ، دامياني Alsara دەگەن اتپەن زەرگەرلىك بۇيىمدار جەلىسىن ىسكە قوستى. سول جىلدارى ءاليا نازارباەۆانى وزبەكستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ قىزى گۇلنار كاريموۆامەن سالىستىرا باستادى.
2013 جىلدان كەيىن جانە قىلمىستىق قۋدالاۋ باستالعاننان كەيىن گۇلنار كاريموۆا ءىس جۇزىندە بيزنەسى مەن بايلىعىنان ايىرىلدى. قازىر ول قىلمىستىق قوعامداستىق ۇيىمداستىردى، بوپسالاۋ جانە باسقا دا قىلمىستار جاسادى دەگەن ايىپپەن تاشكەنت ماڭىنداعى كولونيادا جازاسىن وتەپ جاتىر.
ال ءاليا نازارباەۆا، كەرىسىنشە، سوڭعى كەزگە دەيىن داۋلى ماسەلەلەردە بوي كورسەتپەدى. باتىستىق زەرتتەۋشى جۋرناليستەر دە ونى ەمەس، اپكەسى داريعا نازارباەۆانىڭ مۇلكىن زەرتتەۋمىن بولدى. بىراق 2022 جىلعى قاڭتارداعى قاندى وقيعادان كەيىن جاعداي وزگەردى.
ءزاۋلىم ساراي، ليۋكس ۇشاق...
بريتاندىق «The Telegraph» باسىلىمى 2022 جىلدىڭ 8 قاڭتارىندا ءاليا نازارباەۆانىڭ ەلدەن 300 ملن دوللار قارجىنى شىعارعانىن جازدى. ايەلدىڭ قارجىلىق وپەراتسيالارىنىڭ ەگجەي-تەگجەيى ونىڭ ەكى بۇرىنعى قارجى مەنەدجەرىمەن جۇرگىزگەن ىسىنە بايلانىستى بەلگىلى بولدى. قازاقستاننىڭ ەكس-پرەزيدەنتىنىڭ قىزى ولاردى الاياقتىق پەن قارجىنى ىسىراپ ەتتى دەپ ايىپتاپ، بريتاندىق سوتقا بەرگەن ەدى. نازارباەۆا قىزمەتكەرلەرىنەن 165 ميلليون فۋنت ستەرلينگ تالاپ ەتتى، بىراق شاعىم تاراپتاردىڭ كەلىسىمىمەن شەشىلدى.
سوت قۇجاتتارىنا سايكەس، ءاليا نازارباەۆا قارجى مەنەدجەرلەرىنىڭ بىرىنە 2006 جىلى بەلگىلى ءبىر بيزنەستەگى ۇلەسىن ساتۋ ارقىلى شامامەن 325 ميلليون دوللار العانىن مالىمدەدى. ونىڭ 312 ميلليون دوللارى قازاقستاننان شىعارىلدى، سەبەبى قوعام قايراتكەرى ءوز وتانىندا قاراجات ساقتاۋدى قاۋىپتى دەپ ساناعان.
كەيىننەن ءاليا نازارباەۆانىڭ 18 ميلليون فۋنت ستەرلينگكە ليۋكس ۇشاق پەن 8,75 ميلليون فۋنت ستەرلينگە لوندوننان ءزاۋلىم ءۇي ساتىپ العانى بەلگىلى بولدى.
ەكس-پرەزيدەنتتىڭ كەنجە قىزى قاڭتارداعى قاقتىعىس كەزىندە نازارباەۆتار اۋلەتىنىڭ ىشىنەن ءوزىنىڭ جاعدايىن ايتقان العاشقى ادام بولدى. ال ونىڭ اكەسى مەن تۋىستارى 2 اپتادان استام ۋاقىت بويى ەشقانداي مالىمدەمە جاساپ، ەل الدىنا شىقپاعان ەدى.
13 قاڭتاردا نازارباەۆا ءوزىنىڭ Facebook جانە Instagram پاراقشالارىندا قاڭتار وقيعاسىندا قازا تاپقانداردىڭ وتباسىلارىنا كوڭىل ايتتى. الايدا ول جازبانى جاريالاعاننان كەيىن بىرنەشە ساعات وتكەن سوڭ بارلىق اككاۋنتىن جاۋىپ تاستادى. سەبەبى جەلى قولدانۋشىلارى ءاليانىڭ گەولوكاتسياسى بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىن كورسەتىپ تۇرعانىن جارىسا جازعان ەدى.
قازىر ءاليا نازارباەۆانىڭ قايدا ەكەنى بەلگىسىز. وتكەن جىلدىڭ كۇزىندە جۋرناليستەر باس پروكۋروردىڭ ورىنباسارى اسەت شىنداليەۆكك بۇل سۇراقتى قويعان بولاتىن. ول «بىلمەيمىن»،-دەپ جاۋاپ بەردى.
«ەسكى قازاقستاننىڭ قۇرباندارى»
ەكس-پرەزيدەنتتىڭ كەنجە قىزىن رەيدەرلىك شابۋىل جاسادى دەپ ايىپتاعان وقيعا ءالى اياقتالمادى. 4 ساۋىردە كاسىپكەرلەر، زاڭگەرلەر مەن قوعام قايراتكەرلەرى الماتىدا «ەسكى قازاقستاننىڭ قۇرباندارى» دەگەن اتپەن قوعامدىق بىرلەستىك قۇرعاندارىن ايتتى.
ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىندا نۇرلان بيمۋرزيننەن بولەك الماتىداعى Hilton قوناق ۇيىنە يەلىك ەتكەن «ابلي قۇرىلىس» جشس وكىلدەرى ءسوز سويلەدى. ايتۋلارىنشا، قوناق ءۇيدى تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ جيەنى قايرات ساتىبالدى زاڭسىز يەمدەنگەن. كەيىننەن ول بۇل اكتيۆتى مەملەكەتكە سىيعا تارتقان. بىراق ساتىبالدى سول كەزدە تۇرمەدە وتىرعان.
سونداي-اق قاتىسۋشىلار نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ پرەزيدەنتتىك قىزمەتتەن كەتكەنىنە قاراماستان، «ەسكى قازاقستاننىڭ» ءالى تامىرىن جايىپ وتىرعانىن حابارلادى. وسىعان بايلانىستى ولار پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆقا ۇندەۋ جولداپ، مەملەكەت باسشىسىنان جەكە كومەك سۇراۋ ءۇشىن ۇجىمدىق تۇردە كەزدەسۋگە جازىلعىلارى كەلەتىنىن مالىمدەدى.
بيلىك جاريالاعان باعىتقا قاراماستان، نازارباەۆتىڭ وتباسى مۇشەلەرى وزدەرىن «ەسكى قازاقستاننىڭ» ەڭ جارقىن وكىلدەرى رەتىندە سەنىمدى سەزىنەدى. قاڭتار وقيعاسى كەزىندە وكىلەتتىگىن اسىردى دەپ ايىپتالعان ەكس-پرەزيدەنتتىڭ جيەنى سامات ءابىش شارتتى تۇردە 8 جىل مەرزىمگە سوتتالدى. تۇرمەدە وتىرعان قايرات ساتىبالدى ەندى اقشانى جىلىستاتۋدىڭ جاڭا ەپيزودى بويىنشا سوتپەن مامىلە تۇرىندەگى پروتسەسسۋالدىق كەلىسىم جاساماقشى.
نازارباەۆتىڭ ۇلكەن قىزى داريعا مەن ونىڭ كۇيەۋى قايرات شارىپباەۆقا قاتىستى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا ەشقانداي سۇراق جوق.
ال نازارباەۆتىڭ ورتانشى قىزى دينارا مەن ونىڭ كۇيەۋى تيمۋر قۇلىباەۆ Forbes-ءتىڭ ميللياردەرلەر رەيتينگىندە جاڭا ورىنعا كوتەرىلدى. وتكەن جىلى 636-ورىندا بولعان ەرلى-زايىپتىلار بيىل 612-ءشى ورىنعا تابان تىرەدى. قازىر قۇلىباەۆتاردىڭ ارقايسىسىنىڭ بايلىعى 5 ميلليارد دوللارعا باعالانىپ وتىر.
”ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى
