رەسمي مالىمەت بويىنشا، ءۇش قازاق كوز جۇمىپ (؟..), قىرىق مىڭنان اسا قازاق باسپاناسىن تاستاپ، باسى اۋعان جاققا بوسىپ كەتتى...
بوس كولىگىنە ەشكىمدى مىنگىزبەي، ەشكىمگە توقتاماي زۋلاپ قاشقان مەيىرىمسىزدەردى كورىپ، جاعامىزدى ۇستادىق...
شىبىن جانى شىرقىراپ، قازاقتىڭ باسى اۋعان جاققا قاشىپ جاتقاندا، دۇكەن توناۋشىلار تابىلىپ، قولعا ءتۇستى...
«جارىلىس بوگەن سۋ قويماسىنىڭ سۋىن بوساتىپ قالانى باسادى ەكەن» دەگەن داقپىرت – ءوزى ماڭگىگەن قازاقتى ودان ءارى دۇربەلەڭگە سالدى...
جانار-جاعارمايدىڭ كۇرت قىمباتتاپ كەتكەنى تۋرالى دا ايتىپ جاتتى...
1. قورعانىس ءمينيسترى نۇرلان ەرمەكباەۆ پەن ۇقك-ءنىڭ توراعاسى كارىم ءماسىموۆ توتەنشە جاعدايدىڭ العاشقى 3 مينوتىندە جۇرتقا جاريا اقبار تاراتىپ، ناقتى جاعدايدى ايتۋى كەرەك ەدى، بىراق، ەكەۋى دە بۇعىپ جاتىپ الدى...
ا). «ەشقانداي راديواكتيۆتى قارۋ-جاراق ساقتالماعان. رادياتسيا قاۋىپى جوق. ال اسكەري قالاشىقتىڭ وزىندە اسكەريلەردىڭ جارتىسى ارنايى بۋنكەرلەردە. ولاردىڭ قاۋىپسىزدىگى قامتاماسىز ەتىلگەن» دەگەن قورعانىس ءمينيسترى نۇرلان ەرمەكباەۆ قويماداعى وتتان قىزىپ، بەرەكەتسىز ۇشىپ جاتقان وقتۇمسىقتاردان قورعانا الماعان ارىستىڭ قارا حالقىن (ۇمىتىپ كەتتى) سابىرعا شاقىرىپ، باعىت-باعدار بەرۋگە ءتيىس بولاتىن.
ءا). ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى كارىم ءماسىموۆ ارىستاعى اپات شەتەلدىك (نەمەسە ەل ىشىندەگى) ديۆەرسيا بولسا، تەز ارنايى اسكەر توبىمەن كىنالىلەردى بۇعاۋلاۋى كەرەك ەدى.
2. تۇركىستان وبلىسىنىڭ اكىمى ومىرزاق شوكەەۆ قايعى جۇتىپ، جۇرەگى سىزداعان قالىڭ قازاققا جاۋدىڭ تىلىندە – ورىس تىلىندە شۇلدىرلەدى. ارتىنشا قورعانىس ءمينيسترى نۇرلان ەرمەكباەۆ تا دۇشپان ەلدىڭ تىلىندە بىردەڭەلەر ايتتى. ارىس اپاتى – بيلىك پەن حالىق اراسىنا الىنباس قامال تۇرعىزعان – قازاق ءتىلىنىڭ ىسىرىلىپ تاستالۋى ەكەندىگىن ايقىن كورسەتتى.
3. قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ (زاڭمەن بەكىتىلگەن ماڭگىلىك) توراعاسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ اراعا ءبىر ساعات سالىپ، ارىستىڭ ماڭىنا ارنايى (قازاق حالقىنىڭ قازىناسىنا ساتىپ الىنعان الەمدەگى ەڭ قىمبات وركەني ۇشاعىمان) ۇشىپ بارىپ، دەرەۋ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ شۇعىل جيىلىسىن وتكىزۋگە ءتيىس ەدى.
4. قازاق پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ جىلدام تۇركىستان مەن (ىرگەلەس جاتقان) قىزىلوردا وبلىستارىندا توتەنشە جاعداي جاريالاۋعا مىندەتتى بولاتىن.
5. ۇكىمەتباسى اسقار مامين بۇكىل قالانى ەۆاكۋاتسيالاۋ ءۇشىن جانىنا ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرلان تۇرعىمباەۆتى ەرتىپ (41 مىڭ ادام ەۆاكۋاتسيالانىپ، 39 مىڭ ادام وزدەرى قالادان شىعىپ كەتتى), قويمالارداعى ءورتتى ءسوندىرۋ مەن قارۋ-جاراقتاردى زالالسىزداندىرىپ-جيناۋعا بىرنەشە جۇزدەگەن ارنايى ماماندار توپتارىن جىلدام جاساقتاپ، ۇرلىق-قارلىق بولدىرماۋ ءۇشىن 300-گە تارتا (رەسمي حابارداعىداي نەبارى 75 ەمەس) پوليتسيا جاساعىن شىعارۋى كەرەك ەدى. سوسىن، دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ەلجان بىرتانوۆپەن قاتار ءجۇرىپ، جۇزدەگەن «جەدەل جاردەم» كولىكتەرىمەن (بيلىكتىڭ ايتۋىنشا، دارىگەرلىك كومەككە بارلىعى 165 ادام جۇگىنگەن) جيناپ، دارىگەرلىك كومەك كورتسەتىپ، تەز تاسىمالداۋى قاجەت بولاتىن.
ارىستىڭ اينالاسىنداعى ۇلكەن سۋ قورعاندارى (بوگەن سۋ قويماسى مەن شالعايداعى شاردارا سۋ قويماسى) اسكەريلەرمەن قورشالىپ، قاتاڭ باقىلانۋى كەرەك ەدى.
وبال-ساۋاپ بىلمەگەن...
2001 جىلى (قازاقتىڭ قورعانىس ءمينيسترى ءسات توقپاقباەۆ) قاراعاندى وبلىسىنا قاراستى توقىراۋ اۋىلىنىڭ ماڭىندا قارۋ-جاراق، وق-ءدارى قويماسىندا ءورت شىعىپ، بىرنەشە تاۋلىك بويى جاندى. 1300 تۇرعىندى قاۋىپسىز ايماققا كوشىرىلدى.
2009 جىلى (قازاقتىڭ قورعانىس ءمينيسترى دانيال احمەتوۆ) ارىستاعى جارىلىس كەزىندە 3 ادام قازا تاۋىپ، 17 ادام جارالاندى.
2013 جىلى (قازاقتىڭ قورعانىس ءمينيسترى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ) وتار پوليگونىندا قارۋ-جاراقتى ۋتيليزاتسيالاۋ كەزىندە جارىلىس بولىپ، 4 ادام قازا تاۋىپ جانە 3 ادام جاراقات الدى.
2014 جىلى (قازاقتىڭ قورعانىس ءمينيسترى سەرىك احمەتوۆ) ۋتيليزاتسيالاۋ زاۋىتىندا جارىلىس بولدى. 2 ادام قازا تاۋىپ، ءبىر ادام اۋىر جاراقات الدى.
2015 جىلى (قازاقتىڭ قورعانىس ءمينيسترى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ) اسكەري پوليگوندا ەسكى وق-دارىلەردى جويۋ بارىسىندا جارىلىس بولدى. ءبىر ادام قازا تاپتى.
بيىل، 2019 جىلدىڭ ماۋسىمىندا (قازاقتىڭ قورعانىس ءمينيسترى نۇرلان ەرمەكباەۆ) ارىستاعى جارىلىستان 3 ادام قازا تاپتى.
سوندا نەبارى 19 جىلدىڭ ىشىندە 13 ادام اسكەري شەندىلەردىڭ جاۋاپسىزدىعىنان مەرت بولىپ، قانشاما وتباسى مەن مارقۇمداردىڭ جاقىندارى قايعى-قاسىرەت جۇتتى. وبالى كىمگە؟!.
باسشى – بىلىكسىز، قوسشى – ىلكىمسىز...
جاۋابى جوق ساۋالدار مىڭ-سان:
1. ارىس قويمالارىندا قانشا وق-ءدارى مەن قارۋ-جاراق ساقتالادى؟
2. قانشا قارۋ-جاراق جارىلۋى مۇمكىن؟
3. مەملەكەت قانشا شىعىنعا ۇشىرادى؟
4. نەگە وزىنەن ءوزى بومبا-سنارياد جارىلادى؟
5. نەگە جاۋاپتى قۇرىلىم-مەكەمەلەر ءتول مىندەتتەرىن ورىنداي المايدى؟
6. نەگە قورعانىس مينيسترلىگى، ءتيىستى ورگاندار، ەستەرىن جيناپ، تەز دە ناقتى رەسمي اقپارات بەرمەيدى؟
7. بەيبىت جارىلىستا قاۋقارسىز كۇي كەشكەن قورعانىس سالاسى سىن ساعاتى تۋسا، قانداي حالدە بولادى؟
8. ارتقويمانىڭ ماڭىندا مىندەتتى تۇردە بولۋعا ءتيىس ينجەنەرلىك قويماداعى سەليترا، ديناميت، تروتيلل سەكىلدى قوپارىلىسقا قاجەتتى زاتتاردىڭ قورى قانشا ەدى؟ ت.ب.
قازاق ەلى – وق-ءدارى مەن قارۋ-جاراقتىڭ الىپ ەلى
قازاقستان ەشكىممەن سوعىسپاسا دا، وق-ءدارى، قارۋ-جاراقتىڭ الىپ قورى – ميلليونداعان تونناسى شوعىرلانىپ-ساقتالعان جۇرت. قويما مەيلىنشە بەرىك، ۇزدىكسىز كۇزەتىلگەن، سونىمەن قاتار، ءورت قاۋىپسىزدىگىن، ۇرلىق، سيگناليزاتسياسى مىقتى نىسان بولۋعا ءتيىس-ءتى. ال، وق-ءدارى مەن قارۋ-جاراقتىڭ جارامدىلارىن ساقتاۋ ءۇشىن كولەمدى ينۆەستيتسيا تارتۋ كەرەك. ۋاقىتىمەن ۋتيليزاتسيا جاساۋ قاجەت بولاتىن.
ارىستاعى ءتورتىنشى اپات ءتورت قۇبىلامىزدى تەڭسەلتتى: توقتاۋسىز جارىلىپ جاتقان سناريادتار، شۋلاعان ەل، بوسىپ كەتكەن قازاق قازىرگى بيلىكتىڭ ناعىز جاۋاپسىزدىعى مەن سالعىرتتىعىن عانا ەمەس، باسقارۋ جۇيەسىنىڭ ىشتەن شىرىگەنىن كورسەتتى. ەڭ الدىمەن، مۇنداي قويمانىڭ قالادان الدەقاشان الىسقا كوشىرۋ كەرەك ەدى.
بۇگىنگى قازاق بيلىگى «ارىستا رادياتسيا قاۋپى جوق، ارسەنال بارلىق تەحنيكالىق كۇزەت قۇرالدارىمەن، دابىلمەن جاراقتالعان» دەپ، اۋادا ۇشقىشسىز ءۇش اپپارات ۇشىرىپ، ءورت وشاقتارىن باقىلاۋعا الىپ، ساپەرلەر جۇمىسقا كىرىسىپ جاتقاندا، سولتۇستىك كورشى – ورىستىڭ كەكشىل جۇرتى «ارىستاعى اپات – اەس-كە قارسىلارعا ۇپاي بولدى» دەپ، دۇشپاندىقپەن قول شاپالاقتادى...
*** *** ***
باسىنا بەينەت تۇسكەن قازاق بوزداپ-بوسىپ، اڭىراعان انا مەن اداسقان بالا ءبىر-بىرىنەن اجىراپ قالدى. ال، حالىقتى قورعاپ-قولداۋعا ءتيىس ءبىر سارباز زۋلاعان وق، بومبا اراسىندا كوزىنە جاس الىپ، اتا-اناسىمەن قوشتاسىپ-باقۇلداسىپ قالۋعا تىرىسىپ باقتى...
قايران قازاعىم ەشكىمدى كۇتپەي، شولدەگەن باۋىرىنا سۋ تاسىدى. قينالعاندارعا كومەك قولىن سوزدى. بالا-شاعاسىن شۇرقىراپ ىزدەستى. ءوز ءۇي، ءتول وشاعىنا قانداستارىن پانالاتتى. قالتاسىن قاعىپ، سوڭعى تيىنىن ارىستىقتاردىڭ ارنايى شوتىنا اۋدارىپ جاتتى. مۇسىلمان مەشىتتەرى دەرەۋ دىندەس-قانداستارىنا جاردەم قولىن سوزدى (باسقا بىردە-ءبىر ءدىننىڭ نە شىركەۋى، نە سينەگوگى بىلق ەتكەن جوق).
قازاق بيلىگىنىڭ كومەگى – تىم كەشىگىپ جەتتى...
ارىستا، انىعىندا نە بولدى: سەلقوستىق سالدارى ما، الدە، دۇشپان ەلدىڭ ديۆەرسيا ما؟!. ەشكىم بىلمەيدى؟ سوندا كىم بىلەدى؟..
بۇگىنگى ساۋال-تۇجىرىم وسى.
قاجىمۇقان عابدوللا
