ARYS APATYNA BAILANYSTY SANANY MEŃDEGEN SURAQTAR..

2593
Adyrna.kz Telegram
Alash balasyn qasyretke kómip, qaıǵyǵa ushyratqan qaraly kúnniń kinálisi áli kúnge deıin atalmady. Nege?..
Resmı málimet boıynsha, úsh qazaq kóz jumyp (?..), qyryq myńnan asa qazaq baspanasyn tastap, basy aýǵan jaqqa bosyp ketti...
Bos kóligine eshkimdi mingizbeı, eshkimge toqtamaı zýlap qashqan meıirimsizderdi kórip, jaǵamyzdy ustadyq...
Shybyn jany shyrqyrap, qazaqtyń basy aýǵan jaqqa qashyp jatqanda, dúken tonaýshylar tabylyp, qolǵa tústi...
«Jarylys Bógen sý qoımasynyń sýyn bosatyp qalany basady eken» degen daqpyrt – ózi máńgigen qazaqty odan ári dúrbeleńge saldy...
Janar-jaǵarmaıdyń kúrt qymbattap ketkeni týraly da aıtyp jatty...

QAZIRGI QAZAQ BILIGINIŃ SIQY 

1. Qorǵanys mınıstri Nurlan Ermekbaev pen UQK-niń tóraǵasy Kárim Másimov tótenshe jaǵdaıdyń alǵashqy 3 mınótinde jurtqa jarııa aqbar taratyp, naqty jaǵdaıdy aıtýy kerek edi, biraq, ekeýi de buǵyp jatyp aldy...
a). «Eshqandaı radıoaktıvti qarý-jaraq saqtalmaǵan. Radıaııa qaýipi joq. Al áskerı qalashyqtyń ózinde áskerılerdiń jartysy arnaıy býnkerlerde. Olardyń qaýipsizdigi qamtamasyz etilgen» degen Qorǵanys mınıstri Nurlan Ermekbaev qoımadaǵy ottan qyzyp, bereketsiz ushyp jatqan oqtumsyqtardan qorǵana almaǵan Arystyń qara halqyn (umytyp ketti) sabyrǵa shaqyryp, baǵyt-baǵdar berýge tıis bolatyn.
á). Ulttyq Qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy Kárim Másimov Arystaǵy apat sheteldik (nemese el ishindegi) dıversııa bolsa, tez arnaıy ásker tobymen kinálilerdi buǵaýlaýy kerek edi.

2. Túrkistan oblysynyń ákimi Ómirzaq Shókeev qaıǵy jutyp, júregi syzdaǵan qalyń qazaqqa JAÝDYŃ tilinde – orys tilinde shúldirledi. Artynsha Qorǵanys mınıstri Nurlan Ermekbaev ta dushpan eldiń tilinde birdeńeler aıtty. Arys apaty – bılik pen halyq arasyna alynbas qamal turǵyzǵan – qazaq tiliniń ysyrylyp tastalýy ekendigin aıqyn kórsetti.

3. Qaýipsizdik keńesiniń (zańmen bekitilgen máńgilik) Tóraǵasy, Qazaqstan Respýblıkasynyń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaev araǵa bir saǵat salyp, Arystyń mańyna arnaıy (qazaq halqynyń qazynasyna satyp alynǵan álemdegi eń qymbat órkenı ushaǵyman) ushyp baryp, dereý Qaýipsizdik keńesiniń shuǵyl jıylysyn ótkizýge tıis edi.

4. Qazaq Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev jyldam Túrkistan men (irgeles jatqan) Qyzylorda oblystarynda tótenshe jaǵdaı jarııalaýǵa mindetti bolatyn.

5. Úkimetbasy Asqar Mamın búkil qalany evakýaııalaý úshin janyna Ishki ister mınıstri Erlan Turǵymbaevty ertip (41 myń adam evakýaııalanyp, 39 myń adam ózderi qaladan shyǵyp ketti), qoımalardaǵy órtti sóndirý men qarý-jaraqtardy zalalsyzdandyryp-jınaýǵa birneshe júzdegen arnaıy mamandar toptaryn jyldam jasaqtap, urlyq-qarlyq boldyrmaý úshin 300-ge tarta (resmı habardaǵydaı nebári 75 emes) polıııa jasaǵyn shyǵarýy kerek edi. Sosyn, Densaýlyq saqtaý mınıstri Eljan Birtanovpen qatar júrip, júzdegen «Jedel járdem» kólikterimen (bıliktiń aıtýynsha, dárigerlik kómekke barlyǵy 165 adam júgingen) jınap, dárigerlik kómek kórtsetip, tez tasymaldaýy qajet bolatyn.
Arystyń aınalasyndaǵy úlken sý qorǵandary (Bógen sý qoımasy men shalǵaıdaǵy Shardara sý qoımasy) áskerılermen qorshalyp, qatań baqylanýy kerek edi.

OBAL-SAÝAP BILMEGEN... 

2001 jyly (qazaqtyń Qorǵanys mınıstri Sát  Toqpaqbaev) Qaraǵandy oblysyna qarasty Toqyraý aýylynyń mańynda qarý-jaraq, oq-dári qoımasynda órt shyǵyp, birneshe táýlik boıy jandy. 1300 turǵyndy qaýipsiz aımaqqa kóshirildi.

2009 jyly (qazaqtyń Qorǵanys mınıstri Danıal Ahmetov) Arystaǵy jarylys kezinde 3 adam qaza taýyp, 17 adam jaralandy.

2013 jyly (qazaqtyń Qorǵanys mınıstri Ádilbek Jaqsybekov) Otar polıgonynda qarý-jaraqty ýtılızaııalaý kezinde jarylys bolyp, 4 adam qaza taýyp jáne 3 adam jaraqat aldy.

2014 jyly (qazaqtyń Qorǵanys mınıstri Serik Ahmetov) ýtılızaııalaý zaýytynda jarylys boldy. 2 adam qaza taýyp, bir adam aýyr jaraqat aldy.

2015 jyly (qazaqtyń Qorǵanys mınıstri Imanǵalı Tasmaǵambetov) áskerı polıgonda eski oq-dárilerdi joıý barysynda jarylys boldy. Bir adam qaza tapty.

Bıyl, 2019 jyldyń maýsymynda (qazaqtyń Qorǵanys mınıstri Nurlan Ermekbaev) Arystaǵy jarylystan 3 adam qaza tapty.
Sonda nebári 19 jyldyń ishinde 13 adam áskerı shendilerdiń jaýapsyzdyǵynan mert bolyp, qanshama otbasy men marqumdardyń jaqyndary qaıǵy-qasyret jutty. Obaly kimge?!.

BASShY – BILIKSIZ, QOSShY – ILKIMSIZ... 

Jaýaby joq saýaldar myń-san:

1. Arys qoımalarynda qansha oq-dári men qarý-jaraq saqtalady?

2. Qansha qarý-jaraq jarylýy múmkin?

3. Memleket qansha shyǵynǵa ushyrady?

4. Nege ózinen ózi bomba-snarıad jarylady?

5. Nege jaýapty qurylym-mekemeler tól mindetterin oryndaı almaıdy?

6. Nege Qorǵanys mınıstrligi, tıisti organdar, esterin jınap, tez de naqty resmı aqparat bermeıdi?

7. Beıbit jarylysta qaýqarsyz kúı keshken qorǵanys salasy syn saǵaty týsa, qandaı halde bolady?

8. Artqoımanyń mańynda mindetti túrde bolýǵa tıis ınjenerlik qoımadaǵy selıtra, dınamıt, trotıll sekildi qoparylysqa qajetti zattardyń qory qansha edi? t.b.

QAZAQ ELI – OQ-DÁRI MEN QARÝ-JARAQTYŃ ALYP ELI 

Qazaqstan eshkimmen soǵyspasa da, oq-dári, qarý-jaraqtyń alyp qory – mıllıondaǵan tonnasy shoǵyrlanyp-saqtalǵan jurt. Qoıma meılinshe berik, úzdiksiz kúzetilgen, sonymen qatar, órt qaýipsizdigin, urlyq, sıgnalızaııasy myqty nysan bolýǵa tıis-ti. Al, oq-dári men qarý-jaraqtyń jaramdylaryn saqtaý úshin kólemdi ınvestıııa tartý kerek. Ýaqytymen ýtılızaııa jasaý qajet bolatyn.
Arystaǵy tórtinshi apat tórt qubylamyzdy teńseltti: toqtaýsyz jarylyp jatqan snarıadtar, shýlaǵan el, bosyp ketken qazaq qazirgi bıliktiń naǵyz jaýapsyzdyǵy men salǵyrttyǵyn ǵana emes, basqarý júıesiniń ishten shirigenin kórsetti. Eń aldymen, mundaı qoımanyń qaladan áldeqashan alysqa kóshirý kerek edi.
Búgingi qazaq bıligi «Arysta radıaııa qaýpi joq, arsenal barlyq tehnıkalyq kúzet quraldarymen, dabylmen jaraqtalǵan» dep, aýada ushqyshsyz úsh apparat ushyryp, órt oshaqtaryn baqylaýǵa alyp, saperler jumysqa kirisip jatqanda, soltústik kórshi – orystyń kekshil jurty «Arystaǵy apat – AES-ke qarsylarǵa upaı boldy» dep, dushpandyqpen qol shapalaqtady...

*** *** *** 

Basyna beınet túsken qazaq bozdap-bosyp, ańyraǵan ana men adasqan bala bir-birinen ajyrap qaldy. Al, halyqty qorǵap-qoldaýǵa tıis bir sarbaz zýlaǵan oq, bomba arasynda kózine jas alyp, ata-anasymen qoshtasyp-baquldasyp qalýǵa tyrysyp baqty...
Qaıran qazaǵym eshkimdi kútpeı, shóldegen baýyryna sý tasydy. Qınalǵandarǵa kómek qolyn sozdy. Bala-shaǵasyn shurqyrap izdesti. Óz úı, tól oshaǵyna qandastaryn panalatty. Qaltasyn qaǵyp, sońǵy tıynyn arystyqtardyń arnaıy shotyna aýdaryp jatty. Musylman meshitteri dereý dindes-qandastaryna járdem qolyn sozdy (Basqa birde-bir dinniń ne shirkeýi, ne sınegogy bylq etken joq).
Qazaq bıliginiń kómegi – tym keshigip jetti...
Arysta, anyǵynda ne boldy: selqostyq saldary ma, álde, dushpan eldiń dıversııa ma?!. Eshkim bilmeıdi? Sonda kim biledi?..
Búgingi saýal-tujyrym osy.

Qajymuqan ǴABDOLLA

"Adyrna" ulttyq portaly
Pikirler