سوت، زاڭ، رەفورما، قۇقىق. مەملەكەت ىشىندە وسى ءتورت ۇعىمنىڭ بيلىگى زور. ءبىرىنسىز قۇردىمعا كەتەمىز. بارلىعىن ساقتاساق، تارتىپكە باعىنساق تاسىمىز كوككە ورلەيتىنى بەلگىلى. مەملەكەت باسشىسى باستاعان سوت رەفورماسى جىل سايىن قارقىندى دامۋدا. باستاپقىدا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردىڭ ماڭىزدى اسپەكتىلەرى تۋرالى قىسقاشا باياندايىق.
سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا سوت جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىن، تاۋەلسىزدىگى مەن اشىقتىعىن جاقسارتۋ ماقساتىندا كەڭ اۋقىمدى رەفورمالار جۇرگىزىلۋدە. وسى رەفورمالار شەڭبەرىندە مىناداي وزگەرىستەر ەنگىزىلدى:
- قايتا ۇيىمداستىرۋ. رەفورما بارىسىندا سوت مەكەمەلەرى قايتا قۇرىلدى، ولاردىڭ سانى ازايتىلدى جانە ولاردىڭ جۇمىس ىستەۋى وڭتايلاندىرىلدى.
- ەلەكتروندىق قۇجات اينالىمىن ەنگىزۋ. سوتتاردىڭ جۇمىسىن جاقسارتۋ ماقساتىندا ەلەكتروندىق قۇجات اينالىمى ەنگىزىلدى، بۇل ىستەردى قاراۋ ۋاقىتىن قىسقارتىپ، پروتسەستىڭ اشىقتىعىن ارتتىردى.
- سۋديالاردى وقىتۋ جانە بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ. وقىتۋ جانە بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ ارقىلى سۋديالاردىڭ كاسىبي دەڭگەيىن جاقسارتۋ بويىنشا شارالار قابىلداندى.
- سۋديالاردىڭ تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋ. سۋديالاردىڭ تاۋەلسىزدىگىن قورعاۋعا جانە ولاردىڭ قىزمەتىنە ارالاسۋدىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان زاڭدار مەن ەرەجەلەر قابىلداندى.
قازىرگى تاڭدا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا سەناتتا سوت جۇيەسىن رەفورمالاۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن ارنايى جۇمىس توپتارى قۇرىلدى. ادۆوكات، زاڭگەر، دەپۋتاتار، عالىمار، جالپى العاندا ءتۇرلى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ وكىلدەرى بارلىق باستامالاردى تولىقتاي تالقىلاۋعا تارتىلعان.
بۇل ءتاسىل ناتيجەلى، ارينە. بۇل تەك شاعىمداردى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار سوت قىزمەتتەرىن تىكەلەي پايدالانۋشىلاردىڭ ناقتى ۇسىنىستارىن تىڭداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىرىنشى كەزەڭنىڭ ناتيجەسى 2023 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا قابىلدانعان زاڭنامالىق اكتىلەر ەدى.
نەگىزى اتالعان كوپتەگەن شاعىمدار سوت پروتسەستەرىن كەشىكتىرۋمەن تىكەلەي بايلانىستى بولدى. ءبىرىنشى ساتى ءىستى تولىقتاي زەرتتەمەي، اپەللياتسيعا جىبەرەتىن، وسىلاي ءىس بەلگىلى ءبىر شەڭبەر بويىنشا شەشىمىن تاپپاي، اينالىپ جۇرەتىن. سوندىقتان شىلدە ايىنان باستاپ اپەللياتسيالىق سوتتار ىستەردى قايتارۋ پروتسەسىن تولىعىمەن توقتاتتى. ەگەر اپەللياتسيا ءبىرىنشى ساتىدا قابىلداعان بارلىق شەشىمدەردىڭ كۇشىن جوياتىن بولسا، وندا ول ءبىرىنشى ساتىداعى سوتتىڭ ەرەجەلەرىنە سايكەس ىسكە نۇكتە قويادى، ياعني ءىستىڭ بارلىق جاعدايلاردى انىقتاپ، شەشىم قابىلدايدى.
بۇل اتالعان شارا ەكى ساتىداعى سۋديالاردىڭ دا قابىلدانعان شەشىم ءۇشىن الاتىن جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتەدى، سونداي-اق سوت تاجىريبەسىنىڭ بىركەلكىلىگىن قامتاماسىز ەتپەك.
ادۆوكاتتار جانە قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، بۇعان دەيىن سۋديالارعا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن سوت توراعالارى ۇلكەن قىسىم جاسايتىن، قاۋىپسىزدىك كۇشتەرى تاراپىنان مۇنداي قىسىمدى جويۋ ءۇشىن سۋديالارعا قاتىستى جاسىرىن ارنايى جەدەل ءىس-شارالاردى وتكىزۋ ءۇشىن بۇرىنعىداي وبلىس پروكۋرورىنىڭ ەمەس، باس پروكۋروردىڭ سانكتسياسى قاجەت ەكەنىن زاڭنامالىق تۇرعىدان انىقتادى.
جوعارعى سوت سۋديالارىنا كانديداتتار سەناتقا بالاما نەگىزدە ۇسىنىلا باستادى.
اۋداندىق سوتتاردىڭ توراعالارىنا قاتىستى 2024 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ سايلاۋ ەلەمەنتتەرى ەنگىزىلدى. بۇل لاۋازىمدارعا كانديداتتاردى سۋديالاردىڭ وزدەرى جاسىرىن داۋىس بەرۋ ارقىلى سايلايدى.
تاعى ءبىر ماڭىزدى قادام "وتباسىلىق سوتتاردىڭ" قۇرىلۋى ەدى. بۇل شىن مانىندە يۋۆەنالدى سوتتاردىڭ وكىلەتتىگىن كەڭەيتتى. ياعني بۇل جاعدايدا بالالاردىڭ مۇددەلەرى ءبىرىنشى ورىنعا قويىلدى. سوندىقتان، اعىمداعى جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنەن باستاپ يۋۆەنالدى سوتتار ءىس جۇزىندە بارلىق ىستەردى جانە ءتۇرلى داۋلاردى قارايدى.
رەفورمالاردىڭ كەلەسى پاكەتى پارلامەنتتىڭ جاڭا شاقىرىلىمىنىڭ دەپۋتاتتارىمەن قالىپتاستى. ول، ەڭ الدىمەن، جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ قۇقىقتارىن، زاڭدى مۇددەلەرىن سوت ارقىلى قورعاۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا، سونىمەن قاتار سۋديالاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان.
رەفورما جاندانىپ، جاڭعىرىپ جاتقانىن اڭعارۋعا بولادى. ال ازاماتتارىمىزدىڭ قۇقىعى مەن بوستاندىعى نە بولىپ جاتىر؟ قازاقستانداعى ادامداردىڭ بوستاندىقتارى زاڭنامالىق جانە قۇقىق قورعاۋ دەڭگەيلەرىندە قورعالادى. زاڭنامالىق دەڭگەيدە بۇل قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىمەن، زاڭدارمەن، حالىقارالىق شارتتارمەن جانە كەلىسىمدەرمەن قامتاماسىز ەتىلەدى.
ازاماتتار قۇقىقتارى بۇزىلعان جاعدايدا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا، ومبۋدسمەنگە نەمەسە باسقا دا قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارىنا جۇگىنە الادى. سونىمەن قاتار، قازاقستان ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمى (ەقىۇ) جانە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى (بۇۇ) سياقتى ءارتۇرلى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ مۇشەسى بولىپ تابىلادى، بۇل دا ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋعا ىقپال ەتەدى.
زاڭ بىلگەن ادام، قۇقىقتىق تۇرعىدان ساۋاتتى ازامات وسى تاسىلدەردىڭ پايدالانا وتىرىپ، كەز كەلگەن قيىندىقتان ءوزىن الىپ شىعىپ، ادىلەتتىلىككە قول جەتكىزە الادى. ءومىر وزگەرىس ۇستىندە، قوعام دا سولاي. رەفورمالاردىڭ ۋاقىت تالابىنا ساي وزگەرىپ تۇرۋى - اقيقات. ەسكىرگەن دۇنيە ەسسىز ارەكەتتەرگە اپارادى. باستىسى، حالىق بارلىعىنان حاباردار بولىپ وتىرسا بولعانى.
فوتو: infozakon.kz
