بۇگىن ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا «كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى مەن بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى مەن ىلەسپە قۇجات ءبىرىنشى وقىلىمدا ماقۇلداندى.بىراق دەپۋتاتتاردىڭ ءبارى بىردەي ونىمەن كەلىسەدى دەۋ قيىن.
بۇل زاڭ قۋاندىق بيشىمباەۆتىڭ ءىسى سەكىلدى قوعامدا رەزونانس تۋدىرعان وقيعالاردان كەيىن قابىلدانايىن دەپ وتىر. ايتسە دە كەيبىر ازاماتتار اتالعان زاڭ قابىلدانسا، ەرلى-زايىپتىلاردىڭ اراسىندا اجىراسۋ كوبەيەتىنىن العا تارتىپ وتىر. راسىندا اسحات ايماعامبەتوۆ، ەلنۇر بەيسەنباەۆ، دانيا ەسپاەۆا، جۇلدىز سۇلەيمەنوۆا سەكىلدى دەپۋتاتتار باستاماشى بولعان زاڭ ەندىگىدە ەر ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن تاپتاماي ما? مىسالى,كەيبىر زاڭگەرلەر «ءۇكىمەت زاڭدى قاتاڭداتقاننان باسقا ەشتەڭە ءبىتىرىپ وتىرعان جوق. ەگەر زاڭ قاتاڭداتىلعاننان كەيىن اجىراسۋلار كوبەيىپ كەتەدى» دەگەن پىكىردە. ونداي وي ءماجىلىس دەپۋتاتتارى تاراپىنان دا ايتىلىپ قالادى.
«وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋ»
ءماجىلىس دەپۋتاتى جۇلدىز سۇلەيمەنوۆا ازاماتتاردىڭ بۇل پىكىرمەن كەلىسپەيءتىنىن ايتتى.
– جالپى ءبىز جازانى قاتاڭداتۋمەن قاتار ونى الدىن الۋعا، پروباتسياعا، پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋگە، وتباسىنى قولداۋعا بايلانىستى ارنايى نورما ەنگىزدىك. ەڭ باسىندا جازانى قاتاڭداتۋ دەگەن تۇسىنىك، پوزيتسيا بولدى. بىراق ءبىز الەمنىڭ وەسر مەملەكەتتەرىن قارايتىن بولساق، ول مەملەكەتتەردە تۇرمىستىق ۆانداليزمءنىڭ الدىن الۋ ءۇشىنپروباتسياعا قاراجات ءبولۋ، پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋ جانە سول كومەكتى ليتسەنزيالاۋ، كاسىبي دەڭگەيدە تولىققاندى قالىپتاستىرۋعا قاتىستى نورما بار ەكەن. سوندىقتان ءبىز بۇل زاڭ جوباسىندا كەشەندى نەگىزدە وسى نورمالاردى ەنگىزىپ وتىرمىز. ءبىرىنشى، قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىققا بارعان ادامدى سوت قاجەت دەپ تاپقان جاعدايدا مەديتسينالىق، پسيحولوگيالىق كومەك بەرىلەدى. بۇل بۇعان دەيىن بولعان جوق. بۇل قىلمىستىق كودەكستە 98.3 بابى دەپ ارنايى ەنگىزىلىپ وتىر. مۇنىڭ اياسىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى بارلىق وڭىرلەردە وزدەرىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارىندا پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋدىڭ كادرلىق قامتاماسىز ەتۋ، سونىمەن قاتار، قارجىلىق قامتاسىز ەتۋگە بايلانىستى ارنايى جۇمىستار ىستەپ جاتىر. ەندى ءبىز بۇل جەردە ناقتى ءبىر نارسەگە كوڭىل اۋدارۋىمىز قاجەت. ول ءدارى-دارمەكسىز جۇرگىزىلەدى. سونىمەن قاتار، پسيحاتريالىق كومەكتەن بولەك پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋ. اگرەسسوردىڭ جانجالعا، داۋعا قاتىستى ىشكى ەموتسياسىمەن جۇمىس ىستەۋگە ارنالعان ارنايى پسيحولوگيالىق باعدارلامالار قابىلداندى.
ەكىنشى ماسەلە، وتباسىنداعى داۋ-جانجالدار ورىن العان كەزدە بالالارعا قانداي كومەك كورسەتەمىز دەگەن سۇراقتار بولعان. سوندىقتان بالالارعا دا رەاليبيتاتسيالىق، پسيحولوگيالىق كومەك بولادى. بۇنىڭ بارلىعى وڭىرلەردە، ونىڭ ىشىندە، اۋدان ورتالىقتارىندا، قالالاردا وتباسىن قولداۋ ورتالىقتارى قۇرىلادى. سونىڭ اياسىندا جۇزەگە اسىرىلادىبىراق، ءبىز بۇگىنگى تاڭدا وتباسى ينستيتۋتىن نەعۇرلىم ساقتاۋعا، ونى نىعايتۋعا ەڭبەك ەتۋىمىز قاجەت. ءبىزدىڭ زاڭ سوعان باعىتتالۋى قاجەت. سوندىقتان دا، ءبىز وسى ماسەلەگە ءمان بەردىك, – دەدى ول.
«بولاشاق ۇرپاق بىزگە العىسايتپايدى»
ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرمۇرات باپي ارىپتەستەرى ۇسىنعان زاڭ جوباسىن اسا قولداپ وتىرعان جوق.
– زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلمەي جاتىپ ناقتى ءبىر نارسە ايتا المايمىن. بىراق قالاي بولعاندا دا ول وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن كەزدە بارلىق ازاماتتاردىڭ قاتىسى بار جالپى قازاقستاندىق نورما بولادى عوي. بىراق ول قازاقتىڭ مۇددەسى ەسەبىنەن بولماۋى كەرەك. بىزدە ەلدىڭ 70 پايىزىنان استامى قازاقتار. سوندىقتان ءبىزدىڭ ءداستۇرلى وتباسىلىق قۇندىلىقتارىمىزعا نۇقسان كەلتىرمەۋى كەرەك. بۇل – مەنىڭ ويىم. ال ەندى ءبىز جالپى الەمدەگى وركەنيەتتىك كوشكە ەرەمىز دەپ ءوز قۇندىلىقتارىمىزدى جويىپ الساق، ونىڭ ۇستىنە گەندەرلىك ساياساتتىڭ جەتەگىندە ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق، قازاقيلىق قاسيەتتەرىمىزدى جويىپ الساق، بولاشاق ۇرپاق بىزگە العىس ايتپايدى. قاۋىپتى تۇستارى بار. سەبەبى قوعامدا ەر ادامداردىڭ دا قۇقىعى تاپتالىپ جاتىر دەگەن پىكىر بار. ال زاڭ اۆتورلارىنىڭ پىكىرىنشە بالانس ساقتالادى دەيدى. ونداي قاتەر جوق دەپ ايتادى. بىراق ەندى بۇل زاڭ نەگىزىندە زورلىق-زومبىلىققا قارسى ءارەكەت رەتىندە قابىلدانىپ وتىرعاندىقتان بەلگىلى ءبىر مولشەردە ەر ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن شەكتەيدى. قالاي بولعاندا دا شەكتەيدى. سوندىقتان مەن بۇل جەردە ەڭ باستىسى قوعامدا وتباسىلىق، ازاماتتىق، اكەلىك مادەنيەتتى ناسيحاتتاۋ ماسەلەسى ءورىس الۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ەگەر زاڭدا كەمشىلىكتەر بولسا، بۇل ءبىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدى ناسيحاتتاۋ ارقىلى اكەلەردى، ەر ازاماتتاردى سۇمىرەيتىپ قويمايتىنداي ءوزىمىز ازاماتتىق تۇرعىدان دايىندالۋىمىز قاجەت, – دەدى دەپۋتات.
Cەرىك جولداسباي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
