جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقانى ءۇشىن ستۋدەنت كەزىندە كگب تەرگەۋىندە بولعان جۋرناليست ءوزىنىڭ «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى» ەكەنىن دالەلدەدى. سوت ارقىلى ادىلەتكە قول جەتكىزگەن ول وقيعاعا نە ءۇشىن قاتىسقانىن ايتسا، زەرتتەۋشى «جەلتوقسانشىلاردى» انىقتاۋداعى دەرەكتەردىڭ ەرەكشەلىگىنە توقتالادى.
جۋرناليست ماقپال ورىنبەتوۆا جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن كەيىن 38 جىلداي ۋاقىت وتكەندە وسى وقيعاعا قاتىسقانى ءۇشىن «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى» دەگەن ستاتۋس الدى. جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسىپ، الايدا ءالى كۇنگە دەيىن تاريحي وقيعاعا قاتىسقانىن دالەلدەي الماي جۇرگەن ازاماتتار بار ما؟
«قايتا قۇرۋ» ساياساتىنا سەنىپ، الاڭعا شىقتىق»
ماقپال ورىنبەتوۆا 1982-1987 جىلدارى سول كەزدەگى كيروۆ اتىنداعى, قازىرگى فارابي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە وقىعانىن ايتادى. ول 1986 جىلى جاستار ميحايل گورباچيوۆتىڭ «قايتا قۇرۋ» ساياساتىنا سەنىپ، الاڭعا شىقتى دەيدى.
– جەلتوقسان كوتەرىلىسى 16-سى كۇنى ەپتەپ باستالدى دا، نەگىزگى تولقىن 17-18 كۇندەرى بولدى. شامامەن 19-20 جەلتوقسان كۇنى بولۋى كەرەك، جانىمداعى قۇربىم جازۋشى، دراماتۋرگ روزا مۇقانوۆامەن بىرگە كۋرستاعى قىز-جىگىتتەردى ۇيىمداستىردى دەگەن سەبەپپەن كگب ەكەۋمىزدىڭ ۇستىمىزدەن قىلمىستىق ءىس قوزعادى. بىز ءساۋىر ايىنىڭ سوڭىنا دەيىن تەرگەۋدە بولدىق. بىراق كەزىندە جەلتوقسانعا بايلانىستى اقتالۋدى قاجەتسىنگەن جوقپىز. كەيىن وقۋدان شىققاندار مەن تۇرمەگە قامالعاندار اقتالا باستادى. ال مەنىڭ بۇل ءىستى قولعا العانىما 2-3 جىل بولعان ەدى. ءبىر ادۆوكات ءىستى الىپ باستاسا، ەكىنشىسى تاستاپ كەتىپ ءجۇردى. مۇنىڭ الدىندا جەلتوقسانشىلاردى اقتاۋمەن اينالىسقان بەيسەمباي دەيتىن ازامات كومەكتەستى. ودان كەيىن گۇلبانۋ دەگەن ادۆوكاتپەن جۇمىس جۇرە باستادى. گۇلبانۋ تاريحي دەرەكتەرمەن جۇمىس جۇرگىزگەننەن كەيىن ارنايى سوت بولدى. سوتتا كۋاگەر رەتىندە كۋرستاستارىم پىكىر ءبىلدىردى، سەبەبى ولار تولىعىمەن كوتەرىلىسكە قاتىسقان بولاتىن. مىسالى, بەلگىلى جازۋشى قۇلتولەۋ مۇقاش قازگۋقالاشىعىنداعى 5 جاتاحانادا ترانسپارانتتاردى جازىپ، الىپ شىقتى. قۇر قول شىققان جوقپىز عوي. بەيبىت ميتينگكە شىققانداعى قولىمىزداعى بارلىق جازۋدى قۇلتولەۋدىڭ ءوزى جازىپ بەرگەن بولاتىن, - دەيدى ول.
«الدانعان تولقىننىڭ وكىلىمىن»
ماقپال ورىنبەتوۆا 5 ايعا جۋىق كگب تەرگەۋىندە بولىپ، قۋعىن كورگەنىن ايتادى. سوندىقتان دا ول جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسۋشى رەتىندە قۇجات الۋدىڭ ماڭىزى زور دەپ سانايدى.
– ارينە، ول كەزدە مەنى وقۋدان شىعارعان جوق، بىراق ءبىراز جينالىستاردا اتى-ءجونىم اتالىپ، پسيحولوگيالىق قىسىم الدىم. جەلتوقساننىڭ وتكەنىنە 37 جىلدان اسىپ، 40 جىلعا جاقىندايدى ەكەن. ول كەزدە جينالىستا اتىڭنىڭ اتالۋى قيىن جاعداي بولاتىن. سوتتىڭ شەشىمىمەن قىلمىستىق ءىستىڭ قوزعالىپ، تاريحي وقيعاعا قاتىسقانىم دالەلدەندى. كۋاگەرلەردىڭ دالەلدەۋى بويىنشا 5 اي بويى قىلمىستىق ءىس ءجۇرىپ، «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى» دەگەن ستاتۋس بەردى. نەگىزى ەشقانداي قىلمىستىق ءىس قوزعالماسا, جاي عانا «قاتىسۋشى»بولاسىڭ ال قىلمىستىق ءىس قوزعالعاننان كەيىن «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى» دەگەن ارنايى مارتەبە بەرىلەدى. سول رەتپەن كەلگەندە مەنى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسىپ، ۇستىمنەن ءىس قوزعالعانى ۇشىن «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى»دەپ تانىدى. قۇجاتتى العاندا قاندايدا ءبىر قۋانۋ سەزىمى بولمادى. بىراق بالالارىم مەن نەمەرەلەرىم «اكە-شەشەمىز كىم ەدى؟» دەگەن ۋاقىتتا وسى قۇجاتتى كورەدى دەپ ويلايمىن. مەن ءوزىمدى الدانعان تولقىننىڭ وكىلى دەپ سانايمىن. گورباچەۆتىڭ «قايتا قۇرۋ» ساياساتىنا سەنىپ، ءوز پىكىرىمىزدى ايتامىز دەپ شىقتىق. ماركس پەن ەنگەلەستىڭ ۇلتتىق ساياساتقا بايلانىستى سوزدەرىنە سەنىپ، ءوز ءۇنىمىزدى جەتكىزۋگە تىرىستىق, – دەدى ول.
جەلتوقسانشىلار شىنىمەن كوبەيىپ كەتتى مە؟
جەلتوقسان كوتەرىلىسىن زەرتتەۋشى جۋرناليست بولاتبەك تولەپبەرگەن ازاماتتار ءتۇرلى سەبەپپەن بوي تاسالاپ، قورقىپ جۇرگەنىن ايتادى. الايدا ول سوڭعى جىلدارى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسقانىن دالەلدەپ، ارنايى قۇجات العىسى كەلەتىن ازاماتتار كوبەيىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
– كوپ ادامدار «جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە باردىم، قاتىستىم، تاياق جەدىم» دەپ ايتادى. بىراق قۇجات جاعىنان ونى دالەلدەۋ قيىن بولىپ جاتادى. ەندى ونداي ازاماتتار ءوزىن جەلتوقساندىق ەكەنىن قالاي دالەلدەي الادى؟ ونىڭ ۇستىنە قازءىر جەلتوقسانشىلاردىڭ اراسىندا «جەلتوقسانشىلار كوبەيىپ كەتتى» دەگەن اڭگىمە بار. كەيبىر ازاماتتار جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقانىن دالەلدەۋ ءۇشىن دەرەكتەر جيناستىرىپ جاتادى. مەنىڭ بايقاۋىمشا، ازاماتتاردىڭ ءبىرازى كوتەرىلىسكە قاتىسقانىن دالەلدەپ شىقتى. كۋاگەر ارقىلى نەمەسە باسقا دا ءبىر دەرەك بويىنشا دالەلدەي مە، سونى انىقتاپ الۋ كەرەك سياقتى. بىراق ءبارىبىر قانداي دا ناقتى ءبىر دەرەك قاجەت سەكىلدى, - دەيدى ول.
سەرىك جولداسباي
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
