9 ماۋسىمدا بەلگىلى قازاقستاندىق ارحەولوگ زەينوللا ساماشەۆ وبلىس اكىمى د. احمەتوۆتى ۇلان اۋدانى بەستەرەك اۋىلىنان سولتۇستىككە قاراي 3 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان اقباۋىر تاۋىنداعى ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەردەن تابىلعان كەزەكتى سەنساتسيالىق جاڭالىقپەن تانىستىردى.
بۇل جەردە جارتاس سۋرەتتەرى مەن پەتروگليفتەرى بار الاپتارىمەن اتاقتى اقباۋىر شاتقالىنىڭ بىرەگەي تابيعي لاندشافتارى اياسىندا زەينوللا ساماشەۆ سوڭعى قولا داۋىرىندەگى جانە ەرتە تەمىر داۋىرىندەگى قونىس قالدىقتارىن تاپتى. سوڭعى فاكت ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تۋدىرادى، ويتكەنى قازاقستان اۋماعىنداعى ساقتاردىڭ وتىرىقشى قونىستارى وتە از زەرتتەلگەن، ال ەلدىڭ شىعىسىندا بۇل العاش رەت اشىلىپ وتىر. بۇل جاعداي ەجەلگى ساق حالىقتارىنىڭ ەكونوميكاسى مەن قوعامدىق قۇرىلىمىن جاڭاشا زەردەلەۋ تاسىلدەرىن اشادى، ويتكەنى دالا كەڭىستىگىنىڭ ەرتەدەگى كوشپەندىلەرىنىڭ تەك كوشپەندى سالت-عۇرپى جايىنداعى پىكىر ءاردايىم باسىم بولاتىن. اتاۋى اقباۋىر-1 اتالعان ەلدى مەكەنىندەگى كوپ مولشەردە دانۇككىشتەردىڭ، ويۋ-ورنەكسىز كەراميكالاردىڭ، قايراق تاستاردىڭ، جىلقى، قوي، ەشكى سۇيەكتەرىنىڭ كوپ مولشەردە تابىلۋى وسى ەسكەرتكىشتى قالدىرعان ادامدار شارۋاشىلىعىنىڭ كەشەندى سيپاتىن ايقىن دالەلدەيدى. جۇمىس جەتەكشىسى، پروفەسسور زەينوللا ساماشەۆ اتقانداي، بۇل ەسكەرتكىشتىڭ شامامەن ۋاقىتى ب.ز.د. XI - IX عع.
ز.س. ساماشەۆتىڭ تۇجىرىمدارىمەن رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ ماتەريالدىق مادەنيەت تاريحى مەملەكەتتىك ينستيتۋتىنىڭ ارحەولوگيا ءبولىمىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى (سانكت-پەتەربۋرگ ق.) نيكولاي اناتولەۆيچ بوكوۆەنكو كەلىسەدى. ول اقباۋىر-1 ەلدى مەكەنىندە وتە ماڭىزدى عىلىمي جاڭالىق جاسالعانىن اتاپ ءوتتى. شىعىس قازاقستان اۋماعىندا العاش رەت ەرتە ساق قونىسى اشىلدى، بۇنى قازبا جۇمىستارى كەزىندە تابىلعان كوپتەگەن ارتەفاكتىلەر راستايدى. اسىرەسە، ەرتە ساقتاردىڭ كوشپەندى شارۋاشىلىعىن كورسەتەتىن قايراقتى تاستاردى اتاپ وتكەن ءجون. قولا جانە ەرتە تەمىر ءداۋىرىنىڭ قاباتتارىن ءبولۋ ءۇشىن كەراميكا سيپاتتامالارىن مۇقيات قاراۋ كەرەك. بۇل ز. ساماشەۆ ۇسىنعان كەزەڭدى تاعى ءبىر راستايدى - ب.ز.د. XI-IX عع.
سونداي-اق، شىعىس قازاقستان اۋماعىندا بىرنەشە جىل عانا جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان ن. ا. بوكوۆەنكو ەكسپەديتسيانىڭ تاماشا ۇيىمداستىرىلعانىن، الەمدىك ارحەولوگياداعى بىرەگەي جاڭالىقتار اشاتىن ءارتۇرلى ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەردى زەرتتەۋگە عىلىمي كوزقاراستى جوعارى اتاپ ءوتتى.
بارلىق جۇمىستار وبلىس اكىمى جەتەكشىلىك ەتەتىن وبلىستىق ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەر باعدارلاماسى اياسىندا وتۋدە.
تابىلعان زاتتار ايماقتىڭ ەرتە ءداۋىر ساقتارى وتىرىقشى ءومىر سالتىن جۇرگىزگەنىن، ولاردا ەگىنشىلىك، مال شارۋاشىلىعى، مەتاللۋرگيا، قولونەر ءوندىرىسى قاتار دامىعانىن بىلدىرەدى. س. امانجولوۆ اتىنداعى شقمۋ ستۋدەنتتەرى مەن وقىتۋشىلارىنىڭ بەلسەندى قاتىسۋىمەن مىڭنان استام كەراميكا سىنىقتارىنىڭ فراگمەنتتەرى مەن باسقا دا ماتەريالدار كامەرالدىق جاعدايدا وڭدەلەدى. بارلىق ارتەفاكتىلەر وبلىستىق ەتنوگرافيالىق مۇراجاي قورىنا بەرىلەدى، بىراق ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەرى قازاقستاننىڭ ەجەلگى تاريحىنىڭ شەشىلمەگەن كوپتەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ تاباتىن وسى كورنەكتى ارتەفاكتىلەردى الدىن الا وڭدەۋگە، زەردەلەۋگە ۇيرەنەتىن بولادى.
عالىمداردىڭ پىكىرىنشە وتە پەرسپەكتيۆالى بولعاندىقتان، ەسكەرتكىشتى قازۋ جۇمىستارى كەلەسى جىلى جالعاسادى. عىلىم الدىندا وسى شاعىن اۋدان اۋماعىندا ورنالاسقان ەسكەرتكىشتەردىڭ ءار ءتۇرلى تۇرلەرىنىڭ ءمانى مەن ماعىناسىن انىقتاۋ، تيپولوگيا، كلاسسيفيكاتسيا، ونىڭ ىشىندە ولاردى سينحرونداۋ مىندەتتەرى تۇر. وتكەن جىلدارداعىداي ايماق ەسكەرتكىشتەرىن زەرتتەۋ حالىقارالىق سيپاتقا يە، وعان رەسەي فەدەراتسياسى، تۇركيا، ءازىربايجان ارحەولوگتارى قاتىسادى. ال، مۇندا م. كاريەۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن جۇمىستار اتقارىپ جاتقان شقمۋ ستۋدەنتتەرى جاقسى عىلىمي تاجىريبە الاتىندارى ءسوزسىز، بولاشاقتا ولاردىڭ اراسىنان ولكە جانە جالپى ەل تاريحىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى شىعۋى ابدەن مۇمكىن.
