اسقازانىڭىز اۋىرماي ما؟
(بۇگىنگى ساتيرا)
تۇنiمەن iشiم ءبۇرiپ، كوز iلە الماي شىققان سوڭ، تاڭەرتەڭ مىقتىگۇلدiڭ اقىلىمەن سۇيرەتiلiپ ەمحاناعا كەلدiم. ارقانشا سوزىلعان ۇزىننان-ۇزاق كەزەكتiڭ سوڭىنان iلiگiپ، ايتەۋiر ءتۇس اۋا دارiگەردiڭ دە توبەسiن كوردiم-اۋ. مەنiڭ ۇسقىنىما كوڭiلi تولمادى-اۋ دەيمiن، كوزاينەكتiڭ ۇستiنەن سۇزiلە قاراعان دارiگەر مىرزا تiل قاتۋعا دا ەرiنiپ، نە عىپ جۇرگەن ادامسىڭ دەگەندەي، جاي عانا يەك قاقتى.
– مەن... نە، ەپتەپ اسقازانىم اۋىرىپ..، – دەپ باستادىم باتىلسىزداۋ.
– تاك، اسقازان، زناچيت. نە جەپ ەدiڭiز؟
– قارا شاي، سودان كەيiن... ازداپ قارا نان...
– مىنانىڭ ءسوزiن قارا، – دەدi دارiگەر جانىنداعى مەدبيكەگە بۇرىلىپ، – قارا شاي، قارا نان دەيدi. سiز ەرiگiپ جۇرگەن ادامسىز عوي دەيمiن،ءا؟ قارا شاي، قارا نان... ۇيالساڭىزشى ايتۋعا! بiزدە قانداي ادامدار جاتقانىن بiلەسiز بە ءوزiڭiز؟
– جوق، بiلمەدiم...
– ارينە بiلمەيسiز، بiلسەڭiز كەلمەس ەدiڭiز مۇندا! ءجۇرiڭiز، كورسەتەيiن.
امالسىزدان دارiگەردiڭ سوڭىنان ەردiم. شەتكەرەك بiر پالاتانىڭ ەسiگiن اشىپ ەدi, قارنى شەڭبiرەك اتىپ كەتكەن، دەنەسi كوكالا قويداي سiلەيiپ جاتقان بiرەۋدi كوردiم.
– مىنا ادامنىڭ دا اسقازانى اۋىرادى، بiلەسiز بە نە جەگەنiن؟ – دەدi دارiگەر ناۋقاستى قولمەن نۇسقاپ.
– جوق، بiلمەدiم...
– ارينە، بiلمەيسiز. بۇل اقشا جەگەن. جەگەندە اناۋ-مىناۋ ەمەس، ميلليونداپ، ميللياردتاپ جەگەن. جانە بiزدiڭ دە اقشا ەمەس، شەتەل ۆاليۋتاسى، دوللار، ەۋرو، تاعى سونداي. شەتەل اقشاسىن جەگەندەردi ەمدەۋ وتە قيىن. جاتىر ەندى مiنە، ەس-ءتۇسسiز.
– سۇمدىق ەكەن!
– بۇل ەشتەڭە ەمەس، ءجۇرiڭiز باسقاسىن كورسەتەم.
كەلەسi پالاتاعا كiرسەك، دەنەسi قارا قوشقىلدانىپ كەتكەن بiرەۋ كەرەۋەتتە ءارi-بەرi اۋناپ، ساندىراقتاپ جاتىر ەكەن. دەنەسiنiڭ ءار جەرiنە كادiمگiدەي ءشوپ شىعىپ كەتiپتi. عۇمىرىمدا دەنەسiنە ءشوپ وسكەن ادامدى بiرiنشi كورۋiم، زارەم ۇشتى.
– ال ايتىڭىزشى، بۇل ادام نە جەگەن دەپ ويلايسىز؟ – دەدi دارiگەر ماساتتانعان كەيiپپەن.
– بi-ءى-بىلمەدiم...
– بۇل مىقتىمىز جەر جەپ قويعان. جەر بولعاندا بiرنەشە ءجۇز گەكتار. جانە دالانىڭ دا جەرi ەمەس، استانا مەن الماتىنىڭ قاق ورتاسىنان جەگەن. ونىڭ قورىتىلۋى قيىن بولادى. جاتىر مiنە، ولەيiن دەپ ەندi...
– استاپىراللا!
– ءجۇرiڭiز، كەلەسi پالاتاعا.
كەلەسi پالاتانىڭ بوساعاسىن اتتاۋىمىز مۇڭ ەكەن، جەرماي يiسi الىپ كەتتi. دەنەسi قاپ-قارا بولعان بiرەۋ تىنىمسىز دوڭبەكشiپ جاتىر. تiپتi استىنا توسەگەن اقجايماسىنا دەيiن قاپ-قارا بولىپ كەتiپتi.
– ال مىنانى نە جەگەن دەپ ويلايسىز؟ – دەدi دارiگەر سالتاناتتى تۇردە.
مەن ءۇن-ءتۇنسiز باسىمدى شايقادىم.
– سولاي ما؟! – دەدi مەنiڭ ساسقانىما ابدەن ريزا بولعان دارiگەر. – بۇل ادام اسفالت جەگەن.
– اسفالت؟..
– ءيا، كادiمگi جولعا توسەيتiن اسفالت بار عوي، سونى جەگەن.
– قۇداي ساقتاسىن! قانشا جەگەن سوندا؟
– ءاي، ايتشى، قانشا جەدiڭ؟ – دەدi دارiگەر ىڭىرسىپ جاتقان سىرقاتقا بۇرىلىپ.
– ءجۇز ەلۋ شاقىرىمداي بولادى عوي دەيمiن.. – دەدi الگi داۋسى قىرىلداپ.
شىنىندا دا، اسفالت جەگەن جامان بولادى عوي دەيمiن، الگi بايعۇس مەرتiككەن سيىر قۇساپ ىڭقىلداي بەرەدi.
– تاك، ەندi كەلەسi پالاتاعا بارايىق، – دەدi وزiنە-ءوزi ابدەن ريزا بولعان دارiگەر.
– جو-جوق، راقمەت، مەن كەتەم، ۇيگە بارام، قازiر اسقازانىم تiپتi اۋىرىپ تۇرعان جوق.
– بولمايدى، كورiپ كەتiڭiز! – دەگەن دارiگەر، مەنi ەرiككە قويماي جەتەلەپ كەلەسi پالاتاعا الا جونەلدi.
كiرسەك، تەمiر توردىڭ ار جاعىندا ەكi كوزi الاق-جۇلاق ەتكەن بiرەۋ وتىر. تەرەزەنi اشىپ قويعانمەن، جانارمايدىڭ يiسiنەن باس اينالادى. بiزدi كورگەن سىرقات جالما-جان توردان باسىن شىعارىپ:
– اينالايىن، دارiگەر، بiر ستاقان بەنزين بەرشi, باسىم اۋىرىپ ءولiپ بارام، سەكسەنiنشi ماركالى بولسا دا جارايدى، – دەپ جالىنعاندا، الگi بايعۇستى جامان اياپ كەتتiم.
– بۇل نە جەگەن؟ – دەيمiن اقىرىن دارiگەردi ءتۇرتiپ.
– بۇل ما، بۇل مۇناي جەگەن، انىعىراق ايتقاندا iشiپ قويعان. جۇزدەگەن توننا! بىلايشا ايتقاندا، مۇنايدىڭ القاشى. قازiر ەمدەلiپ جاتىر. كۇنiنە 10-15 ليتر بەنزين iشپەسە، ۇيىقتاي المايدى. بiز بۇنى جەكە قاماپ ۇستايمىز. ايتپەسە بiرەۋ-مiرەۋ بۇل جەردە بايقاماي شىرپى جاقسا، بiتتi, بۇكiل ەمحانامىزدىڭ كۇلi كوككە ۇشادى.
شىنىمدى ايتسام، جانىم باقايىمنىڭ ۇشىنا باردى:
– دارiگەرجان، اينالايىن، قۇداي ءۇشiن كەتەيiكشi! ەندi بۇل اراعا ولسەم دە كەلمەيمiن!
– ءا، سولاي ما؟! كوزiڭiز جەتتi عوي ەندi, كiمدەر ەمدەلiپ جاتقانىنا؟
– جەتتi, جەتتi...
– ەمدەلۋگە قالمايسىز با؟
– اتاماڭىز، قۇرىسىن!
ەمحانادان قالاي اتىپ شىققانىمدى بiلمەيمiن. ەسiمدi ۇيiمە جەتكەندە بiر-اق جينادىم. ماڭدايىمنىڭ تەرiن ءسۇرتiپ، iشiمدi ءارi-بەرi سيپاپ بايقاسام، ەشقانداي اۋىرعانى دا بiلiنبەيدi, تiپتi تاپ-تاماشا. قارا شاي مەن قارا ناننىڭ ارقاسى شىعار، ءتاۋبا دەدiم iشتەي سوسىن.
ماسكا ساتىپ الىڭىز
(بۇگىنگى ساتيرا)
كۇن جەكسەنبى بولعاسىن، مىقتىگۇلمەن ەكەۋمىز قول ۇستاسىپ بازار ارالاۋعا شىققانبىز. قالتامىزدى قامپيتىپ تۇرعان تەڭگەمىز بولماسا دا، مىقتىگۇلدىڭ: «نە ىستەيمىز ۇيدە وتىرعاندا، ەل مەن جۇرتتى كورەيىك، ءوزىمىزدى كورسەتەيىك» – دەگەن سوزىنەن سوڭ شىعۋعا تۋرا كەلدى.
مەن بازار ارالاماعالى نە زامان. قاراسام، وسى قالانىڭ قىبىرلاۋعا جارايتىن ادامىنىڭ ءبارى بۇگىن بازارعا جينالعان سەكىلدى. ەرسىلى-قارسىلى اعىلعان ەل. ەشتەڭە ساتىپ الماساق تا، كوپپەن بىرگە جايما سورەلەرگە كوزىمىزدى سالىپ، سەندەلىپ ءجۇرمىز. كەنەت ءبىر دۇكەننىڭ ماڭدايشاسىنداعى:
«ماسكا الىڭىزدار!
قالتام قالىڭ بولسىن دەسەڭىز،
اتىم جۇرتقا ءمالىم بولسىن دەسەڭىز،
ەلدەن ارتىق حالىم بولسىن دەسەڭىز!
ماسكا الىڭىزدار!»—دەگەن الەم-جالەم ولەڭدەتكەن جازۋدى كوزىم شالىپ قالدى. «جاڭا جىل باياعىدا ءوتىپ كەتىپ ەدى، بۇل نە قىلعان ماسكا ەكەن، كورەيىكشى» – دەپ، مىقتىگۇلدى جەڭىنەن تارتىپ، الگى دۇكەنگە باس سۇقتىق.
–كەلىڭىزدەر، كەلىڭىزدەر! – دەپ ەلپىلدەي قارسى الدى ساتۋشى، تۋرا ءبىزدى كۇتىپ وتىرعانداي. –قانە، قانداي ماسكا تاڭدايسىزدار؟ اقشا مەن بايلىق اكەلەتىن بە، جاي عانا شايلىق اكەلەتىن بە، قىزمەتتە وسىرەتىن بە، بولماسا شەت ەلگە كوشىرەتىن بە، الدە جالعاندى جالپاعىنان باسىپ جۇرەتىن بە، دوللاردى وڭدى-سولدى شاشىپ جۇرەتىن بە؟ قانە، ايتىڭىزدار، قاندايى كەرەك، بىزدە ءبارى دە بار!
شىنىندا دا سورە تولعان نەبىر ءتۇرلى ماسكالار ەكەن. بىرەۋى زارەڭدى الاتىن قۇبىجىق سەكىلدى بولسا، ەندى ءبىرىنىڭ جۇزىنەن مەيىرىم توگىلەدى. كەيبىرى ءوزىمىز تەلەديداردان كۇندە كورىپ جۇرگەن قايسىبىر بەلگىلى ادامدارعا ۇقسايدى. كەيبىر ماسكالار تىپتەن قورقىنىشتى...
–بۇلار سوندا... نە ماسكالار؟ قانداي پايداسى بار؟ باعالارى قانشا؟ – دەپ سۇرايمىن ساتۋشىدان.
–ەندى ول ءوزىڭىزدىڭ قانداي ماسكا تاڭداۋىڭىزعا بايلانىستى. باعالارى دا سوعان سايكەس.
–مىسالى... انا ءبىر تۇرعان نە قىلعان ماسكا؟ ەكى كوزى مەن ەكى قۇلاعى جوق، بىراق ءتىلى سالا قۇلاش؟
–و-و-و، بۇل دەپۋتاتتىڭ ماسكاسى. ەشنارسەنى كوزى كورمەيدى، قۇلاعى دا ەستىمەيدى، بىراق سويلەگەندە بۇلبۇلشا سايرايدى. باعاسى ارينە، وتە قىمبات. بۇنى الساڭىز، جوق دەگەندە پارلامەنتتە ءبىر سايلاۋ مەرزىمىن وتىرىپ شىعاسىز. وعان ءسوز جوق. سوسىن باعاسىن ازداپ ءتۇسىرىپ، باسقا بىرەۋگە ساتىپ جىبەرۋىڭىزگە بولادى.
–قىزىق ەكەن! ال مىنا ءبىر ءتىلى ورتاسىنان كەسىلگەن نە قىلعان ماسكا؟
–بۇل تىلدەرى شولاق شالا قازاقتاردىڭ ماسكاسى عوي. نەگىزى سولتۇستىك ءوڭىردىڭ قازاقتارىنا ارنالعان. سەبەبى، باسقا جاق كوپ الا قويمادى. بىراق پايداسى شاشا-ەتەكتەن. بۇل ماسكاعا يە بولساڭىز، قوستاناي، اقمولا، سولتۇستىك قازاقستان، پاۆلودار، شىعىس قازاقستان وبلىستارىندا اۋداندىق، وبلىستىق اكىمدىكتەرگە قينالماي جۇمىسقا تۇرا الاسىز. قىسقاسى، بۇل ماسكا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە ارنالعان. سەرتيفيكاتى بار. قىمبات تۇرادى.
–وي، اللاي! – دەيمىن تاڭ-تاماشا قالىپ. –ال، ەندى مىنا ءبىر ءتورت بۇرىشتى كىرپىش سەكىلدى نە ماسكا؟ نە كوز، نە قۇلاق، نە اۋىز جوق؟ ميىنىڭ ورنى دا بوس تۇر.
–بۇلار نەگىزىنەن سوت، پروكۋراتۋرا، پوليتسيا سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان. بۇنى الساڭىز، ءسىزدىڭ اتىڭىزعا ايتىلىپ جاتقان نەبىر جاعىمسىز سوزدەر دە، سىني پىكىرلەر دە قۇلاعىڭىزعا جەتپەيدى. جانە ەشكىمگە جاۋاپ بەرىپ اۋرە بولمايسىز. سەبەبى، ەشنارسە ەستىمەيسىز، كورمەيسىز. ساتىپ الساڭىز، جوعارىدا اتالعان كەز كەلگەن قىزمەتكە كىرە الاسىز. باعاسى دا ايتارلىقتاي.
باعاناعىداي ەمەس، مەنىڭ قىزىعۋشىلىعىم ءتىپتى ارتىپ بارادى. قالتامدا اقشام بولماسا دا، ءدال ءبىر ساتىپ الاتىن كىسى سەكىلدىمىن.
–سۇمدىق ەكەن! مىنا ءبىر اۋزىنا دوللار سالىپ شايناپ تۇرعان ماسكا جايلى ايتىڭىزشى.
–ول – مۇناي ءوندىرۋ سالاسى، قازاقستان تەمىر جولى، قازاقتەلەكوم، قازپوشتا، سامۇرىق-قازىنا، «بايتەرەك»، كاسىپكەرلەر پالاتاسى سەكىلدى اركىمنىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن مەكەمەلەردىڭ باسشىلارىنا ارنالعان. باعاسى دا ۋداي قىمبات. ال، الا الساڭىز، مىرشىمعا باتتىم دەي بەرىڭىز. تاماق پەن سۋسىن ىشپەيسىز، تەك دوللارمەن عانا قورەكتەنەسىز.
–ويپىرماي، ءا! ەستىمەگەن ەلدە كوپ دەگەن وسى. ال، ەندى انا ءبىر بەت-اۋزى ءاجىم-ءاجىم، شاشى اعارعان، كوزىنىڭ وتى سونگەن، ۇسقىنسىز نە قىلعان ماسكا؟–
–استاپىراللا!قۇرىسىن!
–وي، بۇل ۇلت جاناشىرلارىنىڭ ماسكاسى عوي. سىزدەرشە قالاي، «ناتسپات» دەي مە؟ مەنى تىڭداساڭىز، بۇل ماسكانى الماي-اق قويىڭىز. بۇنىمەن ەشبىر جەر ءسىزدى جۇمىسقا المايدى. پوليتسيا مەن پروكۋراتۋرا سوڭىڭىزعا تۇسەدى. ءتىپتى جىندىحاناعا دا جاۋىپ تاستاۋى مۇمكىن. ونى الساڭىز، تەكتەن-تەككە ءوز جانىڭىزدى ءوزىڭىز جەيسىز دە جۇرەسىز.
–ەگەر سىزگە قىمباتتاۋ بولىپ تۇرسا، باسقاداي ماسكالار بار. مىسالى، ءار ءجۇزدىڭ، ءار رۋدىڭ دەگەن سەكىلدى. مىنە، كورىڭىزدەر...
–انا ءبىر ءجۇزى جىلى، جىميىپ تۇرعان نە ماسكا ەكەن؟
–و، بۇنى الۋلارىڭىزعا بولادى، بۇل وڭتۇستىكتەگى اعايىنداردىڭ ماسكاسى عوي. باعاسى دا قىمباتتاۋ. بۇل ماسكاعا قوسا ەكى قولدىڭ الاقانى بىرگە ساتىلادى. بىرەۋى بەرەتىن، بىرەۋى الاتىن قولىم دەگەن ءسوز. پايداسى وتە زور. بۇل ماسكامەن ساۋدا دا ىستەي الاسىز، مەمقىزمەتكە دە، قۇقىق قورعاۋ ورىندارىنا دا ورنالاسۋعا بولادى.
–عاجاپ، عاجاپ! ال سولتۇستىك وڭىرلەردە تۇراتىن قازاقتاردىڭ ماسكاسى بار ما؟
–ارينە، بار،—دەگەن ساتۋشى تاعى ءبىر ماسكانى الىپ شىقتى.
–ويباي، مىناۋىڭىز قازاقا كەلمەيدى عوي. ەكى كوزى تۇزداي، شاشى ساپ-سارى.
ء–بارى دۇرىس، ءبارى دۇرىس. بۇنىڭ سەبەبى، سىزدەر ەندى باسقالارعا قاراعاندا، ورىس اعايىندارعا ءبىر تابان جاقىن تۇراسىزدار عوي. تىلدەرىڭىز دە ورىسشا. سوسىن سولاي جاسالعان. وعان رەنجىمەڭىزدەر، بىزدە ارناۋلى ساراپتاماشىلار بار، سولاردىڭ ايتۋىمەن جاسالادى. مىسالى، ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعان سول سولتۇستىك جاقتان ءبىر ادام انا كەزدە ءبىراز جىل ۇكىمەت باسقاردى، بىراق نە جاسادى ۇلت ءۇشىن؟ جانىنا ىلعي ورسى، نەمىس، ەۆەرەي اعايىنداردى جينادى. ءبىر وبلىستىڭ دۇنيە-مۇلكىن سولارعا مەنشىكتەندىرىپ بەردى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ول ادام باسقالارعا جۋىق، قازاققا سۋىق بولعان...
ء–يا... ەندى ول جاعىڭىز دۇرىس...
–ال، ەگەر شىنىمەن ماسكانى العىلارىڭىز كەلسە، – دەدى دۇكەنشى، –مەنىڭ سىزدەرگە ايتار اقىلىم، مىنا ءبىر ماسكانى الىڭىز.
–ويباي، انداعىڭىزدىڭ بەت-ءجۇزى جوق، تەپ-تەگىس بىردەڭە عوي. جانە توبەسى تەسىك پە، نە ءوزىنىڭ؟ بۇل كىم سوندا؟
–بۇل – كادىمگى ماڭگۇرت. ونىڭ ناقتىلى بەت-بەينەسى جوق. وعان ءتىل، ءدىن، ۇلتتىق نامىس دەگەن سەكىلدى ەشتەڭە كەرەك ەمەس. مەملەكەتتى كىم باسقارىپ جاتىر، كىم قاي تىلدە سويلەيدى، وعان ءبارىبىر. ايتەۋىر قارنى توق بولسا بولدى. جانە كىمگە دە بولسىن قۇل بولۋعا دايىن تۇرادى، قوجايىننىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەي ورىندايدى. ارينە، جاقسى ماسكا ەمەس، تۇسىنەم، بىراق ناعىز وسى زامانعا لايىق دۇنيە. ۋايىم-قايعىسىز ءومىر سۇرەسىزدەر. باعاسى دا ارزان. الىڭىزدار، وكىنبەيسىزدەر.
ءسويتىپ جارىم ساعات اڭگىمەلەسىپ، الگى دۇكەننەن دەل-سال بولىپ شىقتىم. نە ىستەسەم ەكەن؟! قىمبات ماسكا الا قويۋعا جاعدايىم جوق. ال، ارزانىنا... الدە سول ماڭگۇرتتىكىن الا سالسام با ەكەن؟ ازار بولسا، بىرەۋدىڭ باسىبايلى قۇلى بولارمىن. بىراق قارنىم توق، ۋايىمىم جوق بولادى عوي. قوي، نە دە بولسا، ۇيگە بارىپ، جاقسىلاپ ويلانايىن دەدىم سوسىن.
