كەرى بايلانىس
+7 707 676 6977
adyrnaportal@gmail.com

قاينار ولجاي. ەكى عاسىرداعى ەكى گرادۋس

3086
Adyrna.kz Telegram

ادامزات جەردەگى كۇللى تىرشىلىكتى جاردىڭ شەگىنە جاقىنداتىپ كەلەدى. ال، "جاردىڭ شەگى" نەمەن ولشەنەدى، ءوزى؟

مازا كەتىرگەن مەجە

بىرنەشە رەت اتىمىزدىڭ باسىن تىرەگەن پاريج قالاسى جانىمىزعا جاقىن. كەزىندە "سەنا جاعالاعان قازاقتار" اتتى دەرەكتى فيلم تۇسىرگەنىمىزدەن ەمەس. الەمدىك ءسان استاناسىنا اينالعانىمەن دە ەمەس. اقىن-جازۋشىلاردىڭ ورداسى بولعانى، عاجاپ كوركەمونەر تۋىندىلارىن ساقتاعانى ءۇشىن دە ەمەس.

سوندا نەسىمەن؟ پاريج كەلىسىمى ىستەلگەنى ءۇشىن. اتاقتى +2 گرادۋستىڭ ادامزات ءۇشىن اجال شەگى ەكەنىن زاڭداستىرعانى ءۇشىن.

ءوزى +2 گرادۋستا تۇرعان نە بار دەرسىزدەر. ايتالىق، ناۋرىزدىڭ باسىندا "كۇن -1 گرادۋس بولىپ تۇرىپ، ەرتەڭ +2 گرادۋس بولادى" دەسە، قۋانۋ كەرەك ەمەس پە. ايتپەسە، شىلدە ايىندا كەشە 36 گرادۋسقا قىزعان كۇن ەرتەسىندە 38 گرادۋسقا جەتسە، ودان نەسىنە قورقۋ كەرەك. اركىم وسىلاي ويلايدى.

ال، اتالمىش +2 گرادۋس – جۇمىر جەرگە قاتىستى ۇلكەن اڭگىمەنىڭ تيەگى. مىنە، 20 جىل بولدى ەۋروپا وداعىنىڭ، الەمدەگى ەڭ دامىعان "G7" ەلدەرىنىڭ باس قوسۋىنداعى باستى اڭگىمە – وسى +2 گرادۋستى بولدىرماۋ، ادامزاتتى سونىڭ شەگىنە جەتكىزبەي توقتاتۋ. ەندى بۇل ۇعىمنىڭ ءمانىن تارقاتىپ كورەلىك.

ءحىح عاسىر باسىندا جەر شارىنداعى ميمىرت كۇيگە كۇرت وزگەرىس كەلدى. بۇرىن اربانى بىلەتىن جۇرت ەشبىر جەگىن جانۋارى جوق كولىكتىڭ ءتۇتىنى بۇرقىراپ ءجۇرىپ بارا جاتقانىن كوردى. ونى قازاق "وتاربا" دەپ اتادى. ءيا، پەشىنە كۇرەكتەپ كومىر سالىنعان سوڭ، بۇل تەمىر اتان تاۋداي-تاۋداي جۇكتى تالماي تارتىپ كەتەدى. نەگىزگى عىلىمي اتاۋى – بۋ ماشيناسى.

بۋ ماشيناسى ء"بىرىنشى وندىرىستىك رەۆوليۋتسيا" اتالاتىن وزگەرىستى باستادى. جۇك پەن جولاۋشى جەردە، ودان سۋدا، بارا-بارا اۋەدە ماشينامەن تاسىلدى. ءجۇن ءتۇتىپ، ءجىپ يىرەتىن، سوسىن ماتا توقيتىن ستانوكتاردىڭ ارقاسىندا بريتان يمپەرياسى ءحىح عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا-اق داۋلەتتى دە ساۋلەتتى مەملەكەتكە اينالدى. ەڭبەك ونىمدىلىگىن ەسەلەپ ارتتى.

وكىنىشتىسى، وسى كەزدەن باستاپ ادامزات الدىنان قاۋىپتى شەك پايدا بولدى. دامۋ جەدەلدەگەن سايىن الداعى جارقاباقتان تۇرماستاي بولىپ قۇلاۋ قاۋپى دە جەدەلدەي ءتۇستى.

بۇل "شەك" – اتالمىش +2 گرادۋس. ءيا، جەر ءۇستىنىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى بۋ ماشيناسى پايدا بولعان كەزدەن بەرى نەبارى وسىنشاما جىلىنسا، ادامزاتتىڭ شيپاسىنىڭ بىتكەنى.

ال ول نەگە جىليدى؟ اۆتوكولىك، ۇشاق، تەپلوۆوز جانارمايدى، ەلەكتر-جىلۋ ورتالىقتارى كومىر مەن مازۋتتى جاققاندا، مەتاللۋرگيا ورتالىقتارى كوكسپەن كەن بالقىتقاندا جانە باسقا ارەكەتتەردە بولىنەتىن كومىر قىشقىل گازى جەردىڭ دەنەسىن جىلىتىپ جاتىر.

جەر بەتى سوڭعى جۇزدەگەن مىڭ جىلدار بارىسىندا بۇلاي جىلىماعان. سول سەبەپتى ىرعاقتى تىرشىلىك قالىپتاسقان. ال ءبىرىنشى وندىرىستىك رەۆوليۋتسيادان باستاپ بۇل ورتاشا تەمپەراتۋرانىڭ كوتەرىلىپ كەلە جاتقانى اڭعارىلدى. قازىر +1,5 گرادۋس دەڭگەيىندە دەسەدى.

وسى تسەلسي بويىنشا +2 گرادۋستى العاش ايتقان نوردحاۋس دەگەن ەكونوميست الەمدىك ءوندىرىس قارقىنىن ەسەپتەي وتىرىپ، ادامزات "قاۋىپتى شەككە" 2030 جىلى جەتەدى دەپ تۇجىرعان. ءيا، قازاقستاندا دا "2030" اتتى ولشەم بولعان، بىراق ءبىز ونى ورىنداپ تاستاساق كەرەك.

قازاقستاندا دەمەكشى، سوڭعى جىلدارى بىزدە بۇرىن بولماعان قۇبىلىستار بايقالدى. اتباسار قالاسىن ەسەنبەرلين تۋعان كەزدە، ودان بەرگى سەكسەن-توقسان جىل بويى نەگە سۋ باسپاعان؟ باياعى اياق استىنان شەلەكتەپ جاۋاتىن نوسەر نەدەن پايدا بولدى؟ الاتاۋدىڭ، قاراتاۋدىڭ، تارباعاتايدىڭ بۇلاقتارى مەن وزەندەرى نە ءۇشىن تارتىلىپ قالدى؟ بيىك تاۋلارداعى مۇزداقتاردىڭ جىلدان-جىلعا كىشىرەيىپ كەلە جاتقانى قالاي؟

بۇل تۇستا مىنا دەرەككە مويىن بۇرالىق. ورتا ازيا تاۋلارىنداعى مۇزداقتاردى زەرتتەگەن گەوگرافيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى يگور سەۆەرسكي تۇيىقسۋدىڭ ماڭگى مۇزى 1957 جىل مەن 2017 جىل اراسىندا 24 مەترگە جۇقارعانىن ايتادى. بۇل قارقىنمەن 2080 جىلى الاتاۋ، 2085 جىلى التاي مۇزداقسىز قالماق. ەندەشە ەرتەڭگى كۇنى ەرتىسىڭ مەن ىلەڭ تارتىلىپ، زايسان مەن بالقاشىڭ شالشىققا اينالادى دەي بەر.

الاتاۋدىڭ توبەسىندەگى مۇزداقتار ازايىپ كەلەدى

الاتاۋدىڭ توبەسىندەگى مۇزداقتار ازايىپ كەلەدى / سۋرەت ينتەرنەتتەگى اشىق كوزدەردەن الىندى

ال ۇرەيلى سۇراقتاردى جالعاستىرساق، بۇرىن ءۇندىستاندى مەكەندەگەن ماينا اتتى سۇمىراي قۇس نەگە قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىن جاپپاي جاۋلاپ الدى؟ قوتان-قاراعايداعى قاراعايلار بوكتەردە وسپەيتىن بولىپ، بيىكتەردە عانا قالا باستاعانىنىڭ سىرى قايدا؟

ءبارىنىڭ سەبەبى مەن سىرى – عالامدىق جىلىنۋدا! جەر ءۇستى 1880 جىلعىمەن سالىستىرعاندا 1,5 گرادۋسقا جىلىپ كەتكەنىن ايتتىق. حح عاسىرداعى ورتاشا عالامدىق تەمپەراتۋرا 14 گرادۋسقا جەتتى، كەيىنگى جيىرما جىلدا بۇل كورسەتكىش وندىق بولشەك تۇرىندە ءوسىپ كەلەدى. ناقتى ەسەپتەۋ جەردە اقىرزاماننىڭ باستالۋىنا بار بولعانى جارتى گرادۋس قالعانىن كورسەتەدى.

مىنە، وسىنى بولدىرماۋ، شەككە جەتپەي توقتاۋ ءۇشىن 2015 جىلى جەلتوقساندا پاريجدە كليمات جونىندەگى كەلىسىم جاسالىپ، 195 مەملەكەت ونى قولدادى. 2016 جىلعى قاراشادا بۇل كەلىسىم كۇشىنە ەندى.

پاريجدە كەلىسىمگە قول قويىلعان كۇنى

پاريجدە كەلىسىمگە قول قويىلعان كۇنى / سۋرەت ينتەرنەتتەگى اشىق كوزدەردەن الىندى

قۋانىشقا باستار قادام

پارلامەنتتەرى بۇل كەلىسىمدى بەكىتكەن سوڭ، ءتۇرلى ەلدەر كومىرقىشقىل گازىن ازايتۋ ارەكەتىنە كىرىستى. "الۋان-الۋان جۇيرىك بار، الىنە قاراي شابادى" دەمەكشى، ءاربىر ەل مۇمكىندىگىنە قاراي قيمىلداپ جاتىر.

ءيا، جەردىڭ جىلىنۋىنا سەبەپكەر كومىرقىشقىل گازىنىڭ قايدان ءبولىنىپ وتىرعانىن جازدىق. ونى شەكتەۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ بىرىنشىدەن –وسى گازدى كوپ ءبولىپ وتىرعان ءوندىرىستى جابۋ، ەكىنشىدەن – كولىكتەردى جانارمايسىز جۇرەتىن تەحنولوگياعا كوشىرۋ جانە ۇشىنشىدەن – بويىنا كومىرقىشقىل گازىن ءسىڭىرىپ، وتتەگى ءبولىپ شىعاراتىن اعاش ەگۋ.

عالىمدار وسى ءۇش ماسەلەدە الەمنىڭ ەڭ ءوندىرىستى ەلدەرى: قىتاي، امەريكا قۇراما شتاتتارى، سوسىن دامىپ جاتقان ءۇندىستان مەن باياعى كەڭەس وداعىنان قالعان زاۋىتتارى تۇتىندەپ تۇرعان رەسەيدى اۋىزعا الادى. بىرنەشە جىل بۇرىن قىتايدا بەيجىڭنەن سولتۇستىكتەگى شەنيانعا، ودان سيانعا ۇشقاندا اۋانى اياۋسىز لاستاپ جاتقان زاۋىتتاردىڭ تالايىن توبەسىنەن كورگەنبىز. ەل استاناسىندا تازا اۋانىڭ جوقتىعىنان بۇكىل تۇرعىندارى تۇمسىقتارىن تۇمشالاپ الاتىن.

جالپى، اۋانى لاستاپ جاتقان پارنيك گازىنىڭ 42 پايىزى اقش پەن قىتايدىڭ ۇلەسىنە تيەدى. قىتاي ءوز موينىنا العان مىندەتتەردىڭ ءبىرازىنا كوز جۇما قاراسا، دونالد ترامپ پرەزيدەنت بولىپ سايلانعان سوڭ قۇراما شتاتتارى پاريج كەلىسىمىنەن مۇلدە شىعىپ كەتتى. وتە وكىنىشتى.

قازاق "قۇرت ەسەسى مالتادان" دەمەي مە؟ وسىنداي جاعدايدا ءبىر ءوزى ءبىر قۇرىلىقتى الىپ جاتقان اۆستراليا جاقسى ۇلگى كورسەتتى. مەملەكەت بيىل 1 ميلليارد ءتۇپ اعاش وتىرعىزۋدى باستادى. وتىز جىل بويى توقتاماستان ەكپەكشى. الداعى ون جىلدىڭ وزىندە سول اعاشى اۋاداعى كومىرقىشقىل گازىن 18 ميلليون تونناعا ازايتادى.

اۆستراليانىڭ اڭ-قۇسى، وسىمدىك پەن سۋى بولەك بولعانمەن جەر بەدەرى مەن اۋا رايى قازاق دالاسىنا ۇقساس. بۇل ەلدى جان-جاعىنان مۇحيت قورشاعانمەن، ەڭ ورتاسى سول سۋدان الىس. بۇل تۇسى بىزگە كەلىڭكىرەيدى. ەكۆاتوردىڭ ەكىنشى جاعىندا جاتقاندىقتان قازاق دالاسىندا قىس بولعاندا، وندا جاز. سونىڭ وزىندە جازعى ماۋسىمنىڭ اپتابى ەكى جاققا دا ءتان. قۇرىلىقتىڭ ورتاسىندا تابيعي سۋ كوزدەرى از كەزدەسەدى. بەتپاقدالاعا ۇقساس ايماقتار بار.

ارتىقشىلىعى – جاعالاۋعا جاقىن بۇكىل وڭىرىندە ورمان قالىڭ. ازىرگە ەل اۋماعىنىڭ 17 پايىزىن كومكەرىپ تۇر. ەندى سول ورمانعا جانە 1 ميلليارد اعاش قوسىلماق.

ەلدىڭ ۇكىمەت باسشىسى سكوتت مورريسون "وسىنشاما اعاش ەگۋ ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا زيان ەمەس، قايتا پايدا اكەلەدى" دەپ مالىمدەدى. بىزدە قيت ەتسە، بيۋدجەتتەن اقشا بولىنەدى دە، ونىڭ ەش قايتارىمى بولمايدى. ال اۆستراليانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى اعاش ەگۋ سالاسىنان ۇلتتىق ەكونوميكاعا 16, 4 ميلليارد دوللار پايدا كەلەرىن ايتتى.

ول ەلدە رەسمي بەلگىلەنگەن اعاش ەگۋ كۇنى بار. سوناۋ 1889 جىلدان داستۇرگە ەڭگىزىلگەن. بىزدەگى قيسىنسىز مەرەكەلەردىڭ ورنىنا دالاعا دا، حالىققا دا پايداسى بار اعاش ەگۋ كۇنىن بەگىلەسە دەپ ارماندادىق وسىنى ەستىگەندە. الگى ۇكىمەت باسشىسىنان باستاپ مەكتەپ وقۋشىلارىنا دەيىن جىل سايىن ءوز اعاشتارىن وتىرعىزادى. سوسىن كۇتىپ-باپتايدى.

جالپىۇلتتىق اعاش ەگۋ كۇنىنەن بولەك ءار شتاتتىڭ، اقىرى مەكتەپتەردىڭ جەكە وسىنداي كۇنى بار. ءبىز مەرەيتويلاردى الدىمەن اۋداندا، سوسىن وبلىستا، اقىر اياعىندا رەسپۋبليكا كولەمىندە تويلاپ جاتامىز عوي. بيۋدجەتتەن ىرعىن قارجى شاشىپ. اۆستراليادا كەرىسىنشە كورىنەدى.

ارينە، جان-جانۋارى مەن وسىمدىكتەرى وزگەشە ەكەنىن جوعارىدا ايتتىق. ەگەتىن اعاشتارى دا بولەك. بىزگە تانىسى – مەكتەپتە بوتانيكادان ساباق بەرگەن بالتاش مۇعالىم سۋرەتىن كورسەتكەن باوباب. ەستە قالعان سەبەبى: بالتاش اعامىزدىڭ ءوزىن سىرتىنان جۋان تۇرىنە قاراپ "باوباب" دەيتىنبىز. ول كىسى اندا-مۇندا ەستىپ قالسا، شامدانباي "باوباب مىڭ جىلعا دەيىن وسەدى" دەگەندە تاڭ قالاتىنبىز.

اۆستراليا اعاشتارىنىڭ اراسىنا تاعى ءبىرىن تانيدى ەكەنبىز. ەۆكاليپت. بالتاش مۇعالىم ونى دا وقىتقان. ەڭ ۇزىن اعاشتىڭ ءبىرى دەپ. ۇزىندىعىن قايدام، مۇنىڭ بۇتاعىنان جاسالعان شىپىرتقى مونشادا جانىڭدى كىرگىزىپ، تىنىسىڭدى اشادى. ەۆكاليپتى ءوزىمىز قيىپ، قاراقشىلىق جاساعان جوقپىز. قازاق دالاسىندا وسپەيدى. دۇكەندەردە ساتقان سوڭ، شىپىرتقىسىن الاتىنىمىز راس.

اۆستراليادا ەگىلگەن ەۆكاليپت قاتارى

اۆستراليادا ەگىلگەن ەۆكاليپت قاتارى / سۋرەت ينتەرنەتتەگى اشىق كوزدەردەن الىندى

اۆستراليادا بۇرىن ءبىز ەستىمەگەن تاعى ءبىر اعاش بار كورىنەدى. شاعىپ الادى. قازاقتىڭ قالاقايى سياقتى. شاققان جەرى قىزارادى، قابىنادى، اقىرىندا ىسەدى. بىرنەشە اي بويى اۋىرىپ جۇرەدى. ەگەر ۋى تەرىدەن تەرەڭ ءوتىپ كەتسە، اجالىڭنىڭ جەتكەنى. تالاي رەت وسى اعاشقا ورمەلەپ كەتكەن مىسىقتار ءولىپ قالعان. تۇبىنە كوتەرىپ تۇرعان سيراعى ءتيىپ كەتكەن يتتەر دە وماقاسا اسقان. ءبىر عاجابى – وسى اعاشتىڭ جەمىسىن قۇرىلىقتىڭ قالتالى جانۋارلارى ازىق ەتەدى. اقىلدى ۇكىمەت ميللياردتىڭ قاتارىنا بۇل ۋلى اعاشتى قوسپايدى دەگەن ۇمىتتەمىز.

"ميلليارد اعاش ءبىر ەل ءۇشىن كوپ بولعانمەن، جەر شارىنىڭ اۋاسىن جاقسارتامىز دەسەك، تۋرا تريلليون اعاش ەگۋىمىز كەرەك", – دەپتى توماس كروۋتەر دەگەن زەرتتەۋشى.

بۇل كىسى بۇكىل دۇنيەجۇزىندە جاپپاي اعاش ءوسىرۋ جونىندەگى باستامانى عىلىمي نەگىزدەگەن. جەردى كومىرقىشقىل گازىن تۇتىپ قالاتىن جاسىل قالقان ارقىلى قۇتقارۋدى ۇلگىلەگەن. شۆەيتسارياداعى جوعارى تەحنيكالىق مەكتەپتىڭ عالىمى ەكەن. اۆستراليا ۇكىمەتى ۇلكەن جۇمىستى باستاماس بۇرىن وسى عىلىمي وردانىڭ زەرتتەۋىنە جۇگىنگەن. ول "The Independent" باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا "كليماتتىڭ ودان ءارى وزگەرۋىن بولدىرماۋدا ءبىزدىڭ قۋاتتى قارۋىمىز ورمان عانا" دەگەن.

مولاي ەككەن مول اعاش

جاسىل جەلەكتىڭ ءوسۋ-وسپەۋى اركىمنىڭ ساناسىنا قاتىستى. بىلەكتەن بۇرىن ساناسى بار ادام مەملەكەتتىڭ قارجىسىنا قارايلاماي، ەشكىم بۇيىرماسا دا، كەتپەن مەن كۇرەگىن الىپ اعاش ەگۋگە كەتەدى. وعان سەنبىلىكتى كۇتپەيدى. دايىن كوشەت ىزدەمەيدى.

ونداي ادام دا بار. وكىنىشتىسى – بىزدە ەمەس، سوناۋ ءۇندىستاندا. اتى-ءجونى دجاداۆ پايەنگ كورىنەدى. ول براحماپۋترا وزەنىنىڭ مۇحيتقا قۇيار تۇسىنداعى مادجۋلي اتالاتىن ارالدى قىرىق جىل ىشىندە يت تۇمسىعى باتپايتىن جىنىسقا اينالدىردى.

بۇل ارال ءجيى-ءجيى سۋ تاسقىنىنا ۇشىراپ، جاعالاۋداعى توپىراعىن تاسقىن شايىپ كەتەتىن. نەگىزى جەر جۇزىندە وزەن ورتاسىنداعى ارالدار ىشىندەگى ۇلكەنىنىڭ ءبىرى دەسەدى. اقىرى ۇشتەن ءبىرى قالىپ، اۋماعى 352 شارشى شاقىرىمعا ءتۇسىپتى. بۇل دا از ەمەس. بىراق، تۇگەلگە جۋىق تاقىر القاپ. ءيا، بۇدان قىرىق جىل بۇرىنعى جاعداي وسىنداي ەدى.

سول كەزدە مادجۋليگە كەلگەن 16 جاسار دجاداۆ پايەنگ ىستىقتان تاسا قىلار كولەڭكە تاپپاي، كۇن كوزىنەن ولگەن جىلاندى كورەدى. وسى جاعداي ويلاندىرىپتى.

– مەن ورمان دەپارتامەنتىنە باردىم. "مىنا ارالعا اعاش ەكپەيسىزدەر مە؟" دەپ سۇرادىم. ونداعىلار "مادجۋليگە ەشتەڭە وسپەيدى" دەدى كەڭسەدە كەرىلىپ وتىرىپ. بار ءۇمىتىم ۇزىلگەندەي بولدى، – دەپ ەسكە الادى دجاداۆ قىرىق جىل بۇرىنعى ءجايتتى.

كەڭسەدەگى شەنەۋنىكتەر قاي ەلدە دە ۇقساس پا دەيسىڭ. اسىرەسە، ءۇندىستان مەن قازاقستاندا. ونىڭ قىزىعى الدا. تەك الگى اتقامىنەردىڭ ءبىرى ء"وزىڭ ەگىپ كور، بالكىم بامبۋك وسەتىن شىعار" دەپ اقىل ايتىپتى بۇل كەرى بۇرىلعاندا.

ۇكىمەتتەن ءۇمىتى ۇزىلگەن بوزبالا سۋ شايىپ كەتكەن تاقىرعا اعاش ەگۋدى جالعىز ءوزى باستايدى. قولىنا كەتپەن الىپ، العاشقى 20 ءتۇپ بامبۋكتى وتىرعىزىپتى. نەگىزى بامبۋك قامىس ساناتىنان. قازاق اعاشتا قامىستى جۋان دەپ ساناعان. وعان جۇسىپبەك قوجا مەن شوكەي قىزدىڭ ايتىسى دالەل.

ءيا، بۇل – قىز بەن جىگىتتىڭ ناعىز كلاسسيكالىق ايتىسى. قىز سانسىز سۇراق قويىپ، جىگىت وعان تالماي ءدال جاۋاپ بەرەدى. بادىك ەمەس، ءبىلىم سايىسى. زاماننىڭ ىرقىمەن سۇراقتىڭ كوبى ءدىن توڭىرەگىنەن شىعادى، بىراق جەردىڭ جاراتىلۋىنان باستاپ كوپتەگەن عىلىمي دەرەكتەر ولەڭمەن ورىلگەن.

شوكەي قىزدىڭ:

تورعاۋىت تومەن كەتكەن ەل بولادى،

كورىنسە ايدىن شالقار كول بولادى.

كوسىلگەن كومەكەيىڭ اقىن بولساڭ،

جاندىنىڭ ەڭ ۇلكەنى نە بولادى؟ – دەگەن سۇراعىنا جۇسىپبەك قوجا "جاندىدا بالىق ۇلكەن، قامىس جۋان" ەكەنىن ايتىپ جاۋاپ بەرگەن. راس، كيتتەن ۇلكەن جاندى جوق، قاباتتاسا وسكەن بامبۋكتەن تىعىز جىنىس جوق. سوندا كيتتى كورەتىن تەڭىزى مەن مۇحيتى بولماعان، سار دالاسىنا بامبۋك ءبىتىپ كورمەگەن قازاقتار مۇنى قايدان بىلگەن؟!

حوش، قوتانىمىزعا ورالايىق. الگى جىگىت وقۋى مەن ءۇيىن تاستاپ ارالعا كوشىپ كەلەدى. ءوز ەركىمەن. ەكى جىلدان سوڭ جاعالاۋدا بامبۋك توعايىن ءوسىردى. سوسىن مۇندا ...قىزىل قۇمىرسقا تاسيدى. ءبىر اقساقالدان "قىزىل قۇمىرسقا توپىراقتى قۇنارلاندىرىپ، ءوڭىن وزگەرتەدى" دەگەندى ەستىپتى.

– قۇمىرسقا قولىم مەن بەتىمدى اياماي شاعاتىن. سوعان قاراماي، ونى يلەۋىمەن قاپقا سالىپ، وزەن ورتاسىنداعى ارالعا قايىقپەن اپارىپ ءجۇردىم، – دەيدى ول.

العاش قۇمىرسقا اكەلىنگەن بامبۋك توعايى قالىڭ ورمانعا اينالىپ، ودان قويان، بۇعى، مايمىل، بەنگال جولبارىسى، ءۇندى مۇيىزتۇمسىعى مەكەن تاپتى. قۇستار دا وسىنى سايالادى. جىلان، كەسىرتكە كوبەيىپ، ەندى كۇنگە قاقتالمايدى. اقىر اياعىندا پىلدەر كەلىپ تۇراقتايدى. ءبارىنىڭ جاڭا جۇماقتى قالاي ءبىلىپ، براحماپۋترادان قايتىپ وتكەنى ءبىر اللاعا، ءيا دجاداۆتىڭ ءوز قۇدايىنا ءمالىم.

بۇل جاسىل جەلەكتى القاپ بۇدان بىلاي "مولاي ورمانى" دەپ اتالادى. الگى جىگىتتى اۋىلداستارى بالا كەزىندە ەركەلەتىپ سولاي اتاعان. پىسىقتىعىنا، ايتىلعان شارۋانى شاۋىپ بارىپ، تەز ورىنداپ كەلەتىن قابىلەتىنە قاراي. تۇپتەپ كەلگەندە، تۇرىك مەن ۇندىگە "مالاي" ءسوزى ورتاق سياقتى.

ءبىر ءوزى تۇتاس ورمان ەككەن دجاداۆ پايەنگ / سۋرەت ينتەرنەتتەگى اشىق كوزدەردەن الىندى

الگى پىلدەر كوشىپ كەلگەندە عانا سوڭىنان ىزدەگەن جەرگىلىكتى بيلىك بۇرىنعى تاقىر ارالدا قالىڭ ورمان ءوسىپ تۇرعانىن كورىپ تاڭ قالعان. اڭگىمە ەل پارلامەنتىنە دەيىن جەتىپ، ارالدى قورىققا اينالدىرۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلگەن. وسىلاي جالعىز ادامنىڭ قىرىق جىلدىق ەڭبەگى ەلەندى.

سودان بۇل وقيعا الەمگە تارالدى. بۇۇ-عا دەيىن جەتتى. كوزى اشىق ەۋروپا جۇرتى ونى بۋففەمەن سالىستىردى. بۋففە – بار بولعانى 1953 جىلى فرانتسۋز جان جيونو جازعان "اعاش ەكەن ادام" دەگەن حيكاياداعى كەيىپكەر. جازۋشى ول جيناعىن تەگىن تاراتقان. ادامداردى اعاش وتىرعىزۋعا ەلىكتىرۋ ءۇشىن. بىراق، ونى وقىعاندار اراسىنان تۇتاس ورمان ەككەن ەشكىم جوق، ال بالا مولاي سول كىتاپتى وقىماي-اق قىرىق جىلدا 560 گەكتارعا قالىڭ جىنىس جايقالتىپ شىقتى.

ءوزى ايەلى، ءۇش بالاسىمەن ءالى كۇنگە لاشىقتا تۇرادى. ساۋىن سيىرى مەن وسى ارالدىڭ شۇيگىن شوبىنە سۋ كەشىپ كەلگەن جابايى بۋيۆولدىڭ ءسۇتىن قۇرىلىقتاعى اۋىلداستارىنا ساتىپ كۇن كورەدى. اللا جازسا، ءيا، كەشىرىڭىزدەر دجاداۆ پايەنگتى ءوزى تابىناتىن قۇدايى قولداسا، كەلەسى ارالعا توعاي وسىرمەك. قولىنا قۋات بەرسىن دەيىك تە، ءوز اۋىلىمىزداعى ءبىر كورىنىستى جازا كەتەلىك.

ءوزىمىز تۋعان اۋىل ىرگەسىندەگى بوعاس دەگەن وزەننىڭ جاعاسى قىرىق جىل بۇرىن قالىڭ توعاي ەدى. بالا كەزىمىزدە سوندا سيىر باقتىق. كۇن ىسىعاندا قالىڭ توعاي سيىرعا دا، بىزگە دە كولەڭكە ەدى. باتىرلار جىرى مەن باسقا كىتاپتاردى راحاتتانا وقىپ جاتار ەدىك. بىلتىر بارىپ كوردىك، سول وزەن جاعاسى تاپ-تاقىر. كوزگە ىلىنەر ءبىر تال قالماعان. ماسقارا. كومىر قىمبات، گاز كەلمەگەن، قالىڭ قي وياتىنداي قورا-قورا مال قالماعان. سوسىن اۋىل ىرگەدەگى وزەننىڭ بويىنداعى اعاشتى ءبىر تالىن قالدىرماي وتقا جاققان. ەندى اۋدان اعاش شاپقىزبايدى، ايىپ سالادى دەيدى. تۇسىنبەدىك، جوق اعاشتى قايتىپ قورعاپ وتىر.

قىرىق جىلدا بار اعاشىنان ايرىلعان بوعاس وزەنىنىڭ اڭعارى

قىرىق جىلدا بار اعاشىنان ايرىلعان بوعاس وزەنىنىڭ اڭعارى / سۋرەت اۆتوردىڭ ارحيۆىنەن الىندى

مىنە، الگى جارنامادا ايتىلاتىنداي، ايىرماشىلىعىن سالىستىرىڭىز! ادامزات ءتۇتىندى ازايتايىق، ورماندى قورعايىق دەپ قامدانعان مىنا زاماندا ءبىزدىڭ اعايىن بالتاسىن قايراپ، سوڭعى تالدى قىرقىپ تاستاعان.

ءيا، پارلامەنتىمىز 2016 جىلى 20 شىلدەگە پاريج كەلىسىمىن بەكىتىپ، قازاقستان بۇل ورايدا وزىنە زاڭدى مىندەتتەمە الدى. بىراق، ەكولوگيا مينيسترلىگى جوق، تابيعات تانۋ ءپانىن قىسقارتىپ، بالا تۇگىل الپىستاعى بىزگە تۇسىنىكسىز ء"وزىن-ءوزى تانۋ" دەگەندى وقىتىپ كەلگەن ەلدە اعاشتى سىندىرا سالۋ مەن تۇبىنە پلاستيككە تولى قوقىستى توگىپ كەتۋ تۇككە تۇرمايدى-اۋ.

ءبىز توعايعا جارىماعان ەلمىز. مەملەكەتتىڭ ورمان قورى سانالاتىن جەرى 30 ميلليون گەكتارعا جەتپەيدى. ونىڭ 12 ميلليون گەكتارىنا اعاش ءوسىپ تۇر دەپ ەسەپتەلەدى. قانشاسى قيىلىپ كەتكەنىن بالتا مەن اراسى بار قۋلار عانا بىلەر. باسقا 18 ميلليون گەكتارىنا ەندى ورمان ءوسىرۋ كوزدەلگەن. قاشان؟ كىم؟ تۇقىمعا بولىنگەن تيىننىڭ ءوزىن تۇقىمىمەن قۇرتاتىن شەنەۋىكتەر داۋىرىندە پاريج كەلىسىمى قازاقستاندا كوز الداۋ ءۇشىن قول قويىلا سالعان قاعاز قالپىندا قالار ما؟!

ەندەشە ءبىزدىڭ ەلىمىز الەمدىك +2 گرادۋس شەگىن شەگىندىرۋگە ەلەۋلى ۇلەس قوسادى دەي المايمىز.

informburo.kz 

پىكىرلەر