قالانىڭ جاڭا باس جوسپارىنا سايكەس، الماتىنىڭ ورتالىعى عانا ەمەس، شەتكى اۋماعى دا تۇرلەنۋى ءتيىس. قۇجات جايلى ورتا قۇرىپ، حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋدى كوزدەيدى. قالا مونوورتالىق مودەلىنەن ارىلىپ، بەس جاڭا ورتالىقتىڭ ۇلگىسىمەن داميدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.
الدىڭعى باس جوسپار وسىدان 20 جىلدان استام بۇرىن قابىلدانعان. ول كەزدە شاھاردىڭ اۋماعى 34 مىڭعا جۋىق گەكتار عانا بولاتىن. قازىر 70 مىڭ گەكتاردان اسىپ كەتتى، ياعني جيىرما جىلدا ەكى ەسە ءوستى. حالىق سانىنىڭ 2 ملن اسقانىنا دا ءبىراز بولدى.
باس جوسپاردى ازىرلەۋشىلەردىڭ بولجامى بويىنشا 2030 جىلعا قاراي الماتى حالقىنىڭ سانى 2,5 ملن، 2040 جىلعا قاراي – 3 ملن، 2050 جىلعا قاراي – 3,6 ملن ادامعا جەتەدى. قۇجاتتى ازىرلەۋشى تامارا زالوگينا قالا حالقى قونىستانۋشىلار ەسەبىنەن 60 پايىزعا، ال تۋ كورسەتكىشى ەسەبىنەن 40 پايىزعا ارتىپ وتىرعانىن جەتكىزدى.
«الماتى باس جوسپارى» عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى باس ديرەكتورىنىڭ ايتۋىنشا، بىرىنشىدەن جوسپارلاۋدا پوليورتالىقتىق كوزقاراس ۇستانعان.
«بۇگىنگى تاڭدا قالا تاريحي ورتالىققا تاۋەلدى. وسىعان بايلانىستى بىرقاتار ماسەلەلەر تۋىنداعانى جاسىرىن ەمەس. ەندى جوسپارلاۋ كەزەڭىندە بارلىق قاجەتتى تۇرعىن ءۇي، الەۋمەتتىك، ينجەنەرلىك، كولىك، تسيفرلىق، كوممەرتسيالىق جانە رەكرەاتسيالىق ينفراقۇرىلىم قاراستىرىلادى»، - دەدى ول.
«شىعىس قاقپا»، «سولتۇستىك»، «وڭتۇستىك»، «باتىس»، «وڭتۇستىك-باتىس» دەپ اتالاتىن 5 بىردەي ورتالىق بولادى. جاڭا باس جوسپارعا سايكەس، 200-گە جۋىق مەكتەپ، 65 ەمحانا سياقتى بىرقاتار مەديتسينالىق نىسان قايتا جاڭعىرتىلادى. سۋ جەلىلەرى جاڭادان سالىنادى. سونداي-اق، قوعامدىق كولىككە قاتىستى وزگەرىس كوپ. 2030 جىلعا دەيىن 45 شاقىرىمدىق جەڭىل رەلس، ياعني لرت جەلىسى سالىنادى. 10 جىلدان سوڭ وعان تاعى 76 شاقىرىم قوسىلماق. جۇردەك اۆتوبۋس پەن مەترو جەلىسى دە ۇزارادى. سونىمەن قاتار، قالاعا كىرەتىن 4 ماگيسترالدى جولدى كەڭەيتۋ قاراستىرىلعان. باسىمدىق ەلەكترمەن جانە گازبەن جۇرەتىن كولىكتەرگە بەرىلمەك.
ايتا كەتۋ كەرەك، قالانىڭ بارلىق سەگىز اۋدانىنىڭ تۇرعىندارى مەن ساراپشىلار باس جوسپاردىڭ كولىك جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، ينجەنەرلىك جەلىلەردى جاڭعىرتۋ، سونىمەن قاتار اۋانىڭ لاستانۋ ماسەلەسىن شەشۋ جولدارى مەن ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋ شارالارىن قامتيتىن بولىمدەرىن تالقىلادى.
ەسكە سالايىق، مەملەكەت باسشىسى الماتى جۇرتىشىلىعىمەن كەزدەسۋ بارىسىندا ەكولوگيا ماسەلەسى ۇنەمى نازارىندا ەكەنىن ايتقان بولاتىن.
پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، جىل سايىن اتموسفەراعا شىعارىلاتىن زياندى قالدىقتىڭ كولەمى 125 مىڭ تونناعا جۋىقتايدى. اۋانى نەگىزىنەن اۆتوكولىكتەر، قالالىق جىلۋ ەلەكتر ستانتسيالارى، ونەركاسىپ كاسىپورىندارى جانە گاز تارتىلماعان جەر ۇيلەر لاستايدى. مەگاپوليستە اۋانىڭ تازا بولۋىنا تىعىز ءارى رەتسىز سالىنعان عيماراتتار دا كەدەرگى كەلتىرىپ تۇر.
وسى رەتتە مەملەكەت باسشىسى اكىمدىككە ونەركاسىپ كاسىپورىندارىنىڭ ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك نورمالارىن ساقتاۋىن قاتاڭ قاداعالاۋدى تاپسىرىپ، جەو-2 جانە جەو-3 ورتالىقتارىن گازعا كوشىرۋ ارقىلى زياندى قالدىقتاردى ون ەسەدەن استام تومەندەتۋگە بولاتىنىن ايتتى.
مەملەكەت باسىشىسى كوتەرگەن ەكولوگيالىق ماسەلە باس جوسپاردى ازىرلەۋشىلەردىڭ ەرەكشە نازارىندا بولدى. اۋاعا زياندى زاتتار شىعارىندىلارىن ازايتۋ ءۇشىن قۇرىلىس جوباسىن جوبالاۋ كەزىندە جەلدەنۋ رەجيمىن ەسكەرىپ، جەو-2 گازعا اۋىستىرۋ، ونەركاسىپتىك كاسىپورىندار مەن جەكە تۇرعىن ۇيلەرگە گاز تارتۋ جوسپارعا ەنگەن. بۇل ءۇشىن قۇرىلىستىڭ قالانىڭ اۋا باسسەينىنە اسەرىن زەرتتەۋ كەزىندە ماتەماتيكالىق مودەلدەۋدى قولدانۋ، اەراتسيانى جاقسارتۋ ءۇشىن ساۋلەت-قالا قۇرىلىسى ادىستەرىن ازىرلەۋ ۇسىنىلادى.
«ءۇش باعىتتا اۋا اعىندارىنىڭ ءماجبۇرلى قوزعالىسىن قۇرۋ بويىنشا مىندەتتەر انىقتالدى: كولدەنەڭ، تىك جانە تاۋلى القاپ، ولاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تەوريالىق مودەلدەر ازىرلەندى جانە كومپيۋتەرلىك مودەلدەۋگە ارنالعان 3D كەسكىندەر جاسالدى. كومپيۋتەرلىك مودەلدەۋدى تالداۋ يننوۆاتسيالىق ۇسىنىستاردىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتتى. ماقسات – الماتى قالاسىنىڭ ەكولوگيالىق ماسەلەلەرىن شەشۋ، قورشاعان ورتانىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ، اۋماقتاردىڭ قالا قۇرىلىسىنىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن بولجاۋ جانە ەكولوگيالىق باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرۋ، ولاردى جاقسارتۋ ءادىسىن ازىرلەۋ»، - دەدى «الماتى باس جوسپارى» عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى لەيلا راحىمجانوۆا.
ايتۋىنشا، بەرنۋللي ەففەكتىسى نەگىزىندە قالادان 200-300 م بيىكتىكتە تۇراقتى ينۆەرسيا قاباتى پايدا بولادى.
«ول ءتۇتىننىڭ تارالۋىن بولدىرمايدى، سونىمەن قاتار زياندى زاتتاردىڭ بۇكىل الاۋىن جەرگە قايتاراتىن ەكران رەتىندە قىزمەت ەتەدى. وسىلايشا، ولاردىڭ ءتۇتىن كونتسەنتراتسياسىن بىرنەشە ەسە ارتتىرادى، ياعني ءسىز بەن ءبىز وتە تىعىز جابىق قاقپاعى بار زياندى حيميالىق زاتتار بار ىدىستا تۇرامىز. بەرنۋللي ەففەكتىسىن پايدالاناتىن ورتالىق عيماراتتىڭ ارقاسىندا قۇرىلىس اينالاداعى لاستانعان اۋانى تارتىپ الادى جانە كومىرقىشقىل گازىن شىعارار الدىندا وتتەگىگە اينالدىرادى. ول سونداي-اق اۋماقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قاجەتتى ەنەرگيانى وندىرەدى»، - دەدى لەيلا راحىمجانوۆا.
باس جوسپاردىڭ نەگىزگى ماقساتى – الماتىنىڭ بارلىق اۋداندارىندا جايلى قالالىق ورتا قۇرۋ جانە ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ.
ەسكە سالايىق، ۇكىمەت الماتى قالاسىنىڭ 2040 جىلعا دەيىنگى باس جوسپارىن وسى جىلدىڭ مامىر ايىندا بەكىتتى.
