نازارلارىڭىزعا فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتى ءدىنتانۋ جانە مادەنيەتتانۋ كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى اينۇر قۇرماناليەۆامەن بولعان سۇقباتتى ۇسىنامىز. عالىم «ادىرنا» تىلشىسىنە قازاقستانداعى ءدىنتانۋ عىلىمىنىڭ دامۋ دەڭگەيى تۋرالى ايتىپ بەردى.
- الەۋمەتتانۋشىلار، مادەنيەتتانۋشىلار، فيلوسوفتار دىنگە ءارتۇرلى انىقتاما بەرەدى. ال ءدىنتانۋ عىلىمىندا بۇل ۇعىم قالاي سيپاتتالادى؟
- دىنتانۋلىق ەڭبەكتەرگە جۇگىنەتىن بولساق، «ءدىن» تەرمينiنىڭ «religio» دەگەن لاتىن سوزiنەن شىققاندىعى العا تارتىلادى. تسيتسەروننىڭ تەرمينگە بەرگەن انىقتاماسىنا ساي، «relegere – ارتقا ءجۇرۋ، ورالۋ، قايتا وقۋ، ويلاستىرۋ، جيناۋ، اڭداۋ، قورقۋ دەگەن لاتىن ءسوزiن نەگىزگە الا وتىرىپ، دiندi قۇدايدان قورقۋ، قورقىنىش جانە قۇدايلاردى قۇرمەتتەۋ، وسى قۇرمەتتەۋگە قاتىسى بار بارلىق نارسەنi مۇقيات ويلاپ بايقاۋ» رەتiندە سيپاتتادى. ال لاكتانتسيدىڭ تۇجىرىمداماسى بويىنشا، «religio» ءسوزi لاتىننىڭ «religare» – الۋ، بۋ، بايلاۋ، شىرماۋ سوزiنەن شىققان – جانە بايلانىس، ادامدى قۇدايعا قىزمەت ەتكەندە جانە وعان تاقۋالىق ارقىلى باعىنعاندا بiرiكتiرەتiن دانەكەر» دەگەندi بiلدiرەدi. بۇل انىقتامالارمەن ءبىزدىڭ دايىنداعان وقۋلىقتاردان دا كەڭىرەك تانىسۋعا بولادى. ءدىنتانۋدىڭ عىلىم رەتىندە قالىپتاسۋى حريستياندىق الەممەن بايلانىسى تەرەڭ بولعاندىقتان، كوپ جاعدايدا حريستياندىق تانىم تۇرعىسىنان ينتەرپرەتاتسيالار بەرىلەدى. ماسەلەن، حريستياندىقتا «religio» ءسوزi ادامنىڭ قۇدايعا تاۋەلدiلiگi, ادامنىڭ قۇداي الدىنداعى مiندەتتەرi ماعىناسىندا تۇسiندiرiلگەن. «Religio» تەرمينiنىڭ سوزدiكتەردە «بiردەمەگە ار-ۇيات تۇرعىسىنان قاراۋ – iشكi سەزiمدە ورنىققان ۇياتتىڭ بولۋى; اسiرەسە، قاسيەتتi بiر نارسەگە ار-ۇيات تۇرعىسىنان قاراۋ; دiني سەزiم، سەنiم; دiني قۇرمەت، قۇدايدى قۇرمەتتەۋ; كۋلت، دiن» دەگەن ماعىنالارى بار.
ءبىزدىڭ قولدانىسىمىزداعى «ءدىن» ءسوزى اراب تiلiندەگى «din» دەگەن اتاۋمەن تىكەلەي بايلانىستى. ول العاشقىدا «يسلامعا دەيiنگi كەزەڭدە بيلiك، باعىنۋ، ادەت-عۇرىپتار دەگەندi بiلدiرسە، كەيiنiرەك اللاعا دەگەن شەكسiز باعىنۋ، ءوزiن-ءوزi قۇدايعا ارناۋ، دiني بۇيرىقتاردى ورىنداۋ، سەنiمنiڭ شىنايىلىعىن جەتiلدiرۋ» ماعىناسىندا قولدانىلا باستادى. ءدىن – ادامزاتتىڭ بۇكىل تاريحي ساتىلارىندا كورىنىس بەرىپ، ىزىنشە ىلەسىپ كەلە جاتقان ءتۇبى تەرەڭ، تۇسىنۋگە قيىن استارلى قۇبىلىس. عالىمدار ەرتەدەگى ادامدار اراسىندا ەڭ العاشقى ءدىني فورمالار قاشان جانە قالايشا پايدا بولعان دەگەن سۇراقتار توڭىرەگىندە تالاي داۋ-داماي، تارتىستار جۇرگىزىپ كەلەدى. ءدىننىڭ قوعامداعى ورنىن اركەلكى سيپاتتاۋعا بولادى. بۇل ارادا ورتاق كوزقاراس، ورتاق ويدىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس، سويتە تۇرا ءبىر ماسەلەگە ەش كۇدىك جوق: ول – ءدىنسىز، ءدىننىڭ اسەرىن ەسكەرمەي، ەشبىر حالىقتىڭ، ەشبىر وركەنيەتتىڭ تاريحىن ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس.
ءدىن – ۇعىمى وتە كەڭ، ءار ءتۇرلى دىندەر مەن مادەنيەتتەردە ءار ءتۇرلى انىقتامالارى بار. بەرىلەتىن ماعىنالارى جاعىنان كەڭ بولعانمەن، ورتاقتاساتىن تۇسى – ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەپ، ادامنىڭ ىزگىلىك قاسيەتتەرىن تاربيەلەۋدى قامتاماسىز ەتەتىنى جانە تىلسىم دۇنيەمەن بايلانىسىن تۇسىنۋگە دەگەن تالپىنىستان تۋىندايتىنى.
- ءدىنتانۋ عىلىمىنىڭ قوعام ومىرىندە الار ماڭىزى قانداي؟
- ءدىن قوعامدىق سانانىڭ فورماسى رەتىندە قوعام مەن ادام ومىرىندە، حالىقتىڭ مادەنيەتى مەن داستۇرىندە ەلەۋلى ءرول اتقارادى. ءدىن – بۇل وركەنيەتتى ادامزات تاريحىندا كونە داۋىردەن ورىن العان رۋحاني قۇبىلىس. ءدىني مادەنيەت پەن ءدىني قۇندىلىقتار – ءداستۇرلى ءدىني جۇيەلەردىڭ ادامزات بالاسىنىڭ رۋحاني جان دۇنيەسىن جەتىلدىرۋگە جانە ادامعا ءومىر ماندىك ماسەلەلەردى شەشۋدى ۇسىناتىن تۇعىر.
دىندەردى، ولاردىڭ تاريحىن، قىزمەتتەرىن ءبىلۋ دەگەنىڭىز – ادامزات تاريحىمەن تانىسۋ دەگەن ءسوز. وسى ورايدا ءدىندى زەرتتەۋدىڭ ماڭىزدىلىعىمەن قوسا، زەرتتەۋشىگە تۋىندايتىن قيىندىقتاردى دا ەستە ۇستاعان ءجون. سونىمەن بىرگە ءدىننىڭ نە ەكەنىن تانىپ، ونىڭ ماعىناسىن ۇعىنۋ ءاربىر سانالى ادام ءۇشىن كەرەك مادەني قۇبىلىس. ەگەمەندى قازاقستان مەملەكەتىنىڭ ازاماتتارى ءۇشىن بۇل قاجەتتەلىكتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى دە جوق ەمەس. ەلىمىزدە جۇزدەن استام ەتنوستار مەن ءدىني بىرلەستىكتەر بار. يسلام مەن پراۆوسلاۆيە دىندەرىنە سەنەتىن حالىق سانى توقسان پايىزدى قۇراعانىمەن، قازىرگى زاماندا ەلىمىزگە وزگە دىندەر ىقپالى ايتارلىقتاي. وسى تۇرعىدا ءدىنتانۋ عىلىمىنىڭ قوعام ومىرىندە الار ماڭىزى جوعارى، سەبەبى ءدىنتانۋ عىلىمى قوعامدىق سانادا ەرەكشە ورنى بار ءدىننىڭ ءار ءتۇرلى كونتەكستە قالاي كورىنىس بەرەتىنىن، حالىقتىڭ ءدىني قۇندىلىقتارىنىڭ ترانسفورماتسياسىن، ءدىني نەگىزدەگى ورىن الۋى مۇمكىن قاقتىعىستاردىڭ، ءدىننىڭ قوعامداعى ينتەگراتسيالىق جانە دەزينتەگراتسيالىق قىزمەتىن جانە ت.ب. بۇگىنگى تاڭداعى قازاقستاندىق قوعام ءۇشىن اسا ماڭىزدى سۇراقتاردى زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
بۇعان قوسارىمىز، ءدىنتانۋدىڭ قوعامداعى ورنىن باعالاۋ ونى تۇسىنۋدەن تۋىندايدى. «ءدىنتانۋ» قانداي عىلىم؟ بۇل سۇراقتىڭ ەڭ قىسقا جاۋابى – ءدىنتانۋ دەگەنىمىز – بۇل ءدىندى زەرتتەيتىن عىلىم. ءدىنتانۋ، قاراپايىم كوپشىلىك سانايتىنداي، ءدىني ءبىلىم بەرۋ ەمەس جانە ءدىندارلاردى دايىنداۋ كۋرسى دا ەمەس. ءدىنتانۋدى زەرتتەۋ نىسانىنا العان ادامعا قايسىبىر سەنىمدى قابىلداۋ تالابى قويىلمايدى، ءدىنتانۋشى بولۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر ءدىندى ۇستانۋدىڭ قاجەتتىلىگى جوق. دەگەنمەن بۇل ءدىندى ۇستانباۋ دەگەن ەمەس، ءدىندار ادامدار دا جاقسى ءدىنتانۋشى بولا الاتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك: مۇنداعى باستى تالاپ اكادەميالىق عىلىمنىڭ شەڭبەرىنەن شىقپاۋ كەرەك. ادامنىڭ دىندارلىعى وبەكتيۆتى كوزقاراستا بولۋىنا كەدەرگى جاساماۋ كەرەك. ءدىنتانۋشى بولۋ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى جانە دىنگە بايلانىستى دۇرىس قوعامدىق پىكىردى قالىپتاستىرادى.
- قازاقستاندا ءدىنتانۋ عىلىمىنىڭ تاريحى قاشان باستالدى؟ قازىرگى دامۋ دەڭگەيىنە قانداي باعا بەرەسىز؟
- قازاق مادەنيەتىن دىننەن الشاق قاراستىرۋعا ەش بولمايدى. دىنگە بايلانىستى زەرتتەۋلەردىڭ تاريحى تەرەڭ كەتكەنمەن، ەلىمىزدە ءدىنتانۋدىڭ ءورىس الىپ، نەگىزى قالانعانى تاۋەلسىزدىڭ جىلدارىمەن بايلانىستى. العاش رەت جوعارعى وقۋ ورىندارىندا 90-جىلدارى «ءدىنتانۋ» ءپانىنىڭ وقىتىلا باستاۋىنان باستاما الدى دەسەك بولادى. ءبىر عانا ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ مىسالىندا ايتار بولساق، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدىنتانۋ ءپان رەتىندە ءدىنتانۋ كافەدراسىندا وقىتىلا باستادى جانە بۇل ءپان ۋنيۆەرسيتەتتە دايارلاناتىن بارلىق ماماندىقتارعا «ءدىنتانۋ» جالپىعا مىندەتتى ءپان رەتىندە وقىتىلدى. بارلىق ماماندىق ورىس جانە قازاق تىلىندەگى ءمادينا ۇسەنوۆانىڭ وسى سالاداعى ەڭ العاشقى «ءدىنتانۋ» وقۋلىعىمەن وقىتىلدى. ءدىنتانۋدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىك دەڭگەيدە وقۋ پروتسەسىنە ەنگىزىلۋى جالپى ستۋدەنت جاستاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن ويلاۋمەن قاتار ساياسي، ءدىني، رۋحاني ساۋاتتىلىق دەڭگەيىن كوتەرۋگە ەرەكشە كوڭىل بولگەنىنىڭ ارقاسىندا قولعا الىنعان قادام بولعانىن اتاپ كەتۋ كەرەك.
«ءدىنتانۋ» ءپانى اياسىندا سول كەزدە العاشقى نانىم-سەنىمدەر فورماسىن ادامزات مادەنيەتىنىڭ ءبىر كەزەڭى رەتىندە قاراستىرىپ، ءار ۇلتتىق دىندەردىڭ ءىلىمىن ەشقانداي سىنسىز تالقىلاپ، ءداستۇرلى دىندەردىڭ ءدىني ىلىمدەرى مەن ادەت-عۇرىپتارى تۋرالى ستۋدەنتتەرگە جان-جاقتى مالىمەتتەر بەرىلە باستالدى. ءدارىس العان ستۋدەنتتەرگە العاش رەت دىندەر تۋرالى، مۇسىلماندىق، دىندارلىق پەن زايىرلىلىق تۋرالى تولىق اقپارات بەرىلدى. عالىمدار ءدىنتانۋدى زايىرلى تۇرعىدا وقىتىپ، جاستاردىڭ ءدىني ساۋاتىن اشىپ، ءدىني ءبىلىمىن كوتەرۋمەن قوسا ولاردى ءار ءدىني ءىلىمدى فيلوسوفيالىق تۇرعىدان تالداي بىلۋگە باعىتتاي باستادى. كەيىنىرەك ەلىمىزدەگى دىنگە سۇرانىستىڭ ارتۋىنان جانە ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر قاجەتتىگى ەسكەرىلە وتىرىپ، ءدىنتانۋ ماماندىقتارى ەلىمىزدىڭ بىرقاتار ماڭدايالدى ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە دايىندالا باستادى. ءدىنتانۋشى مامانداردى دايىنداۋ تەوريالىق زەرتتەۋلەردىڭ ءورىس الۋىنا نەگىز بولدى. ءدىندى قوعامدىق سانانىڭ كۇردەلى فەنومەنى رەتىندە جان-جاقتى زەرتتەۋ جۇمىستارى قولعا الىندى.
قازىرگى دامۋ دەڭگەيىنە قانداي باعا بەرەسىز دەگەن سۇراعىڭىزعا ورالسام. ارينە، ءدىنتانۋدىڭ جاڭا عىلىم سالاسى رەتىندە قالىپتاستقان العاشقى جىلدارمەن سالىستىرعاندا، ءدىنتانۋ سالاسى اناعۇرلىم كەڭەيدى. ءدىنتانۋ باعىتىندا وزەكتى ماسەلەلەردى قامتيتىن عىلىمي زەرتتەۋلەر، مونوگرافيالار، وقۋلىقتار، وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالدار، نۇسقاۋلىقتار دايىندالدى. مەملەكەتتىڭ ءار ءتۇرلى سالالارىنا قاجەتتى كادرلار دايىندالدى، سونىمەن قاتار ءدىنتانۋ سالاسىندا وتاندىق جانە شەتەلدىك عىلىمي ورتاعا تانىمال عىلىمي مەكتەپتەرىمىز قالىپتاستى جانە ءدىنتانۋ سالاسىندا جاس زەرتتەۋشىلەر وزدەرىنىڭ دوكتورلىق ديسسەرتاتسيالارىن قورعاپ، جاس ءدىنتانۋشىلار ورتاسىنىڭ ءتۇزىلۋىن قامتاماسىز ەتتى. بىرقاتار جۇمىستار جاسالدى، دەگەنمەن الدا ءالى دە جاسالاتىن جۇمىستار جەتكىلىكتى، سەبەبى ءومىر ءبىر ورىندا تۇرمايدى جانە قوعامدا پايدا بولاتىن ماسەلەلەر شەڭبەرى دە ءار ءتۇرلى، ولار جاھاندىق وركەنيەت كونتەكسىندە بارعان سايىن كۇردەلەنبەسە، جەڭىلدەنبەيتىنى انىق. وسى رەتتە ءدىنتانۋ عىلىمىنىڭ دا وزىنە قويار تالابى مەن جاۋاپكەرشىلىگى ارتا تۇسەتىنىن بىلەمىز.
- ءدىنتانۋ عىلىمىنا مەملەكەت تاراپىنان قانداي قولداۋ بەرىلىپ جاتىر؟
- مەملەكەتتىڭ ءدىنتانۋ عىلىمىنا قولداۋىن ءبىر عانا كورسەتكىش مىسالىندا اتاپ وتۋگە بولادى دەپ ويلايمىن، اتاپ ايتساق، ءبىزدىڭ كافەدرا 1999 جىلدان بەرى ءدىنتانۋشى مامانداردى دايىنداپ كەلەدى، 1999 جىلى مەملەكەت تاراپىنان 6 عانا گرانت بولىنگەن بولسا، 2019 جىلى بۇل كورسەتكىن 332-ءنى قۇرادى جانە سوڭعى جىلدارى مەملەكەتتىك تاپسىرىستاردان، ءبىلىمى بەرۋ گرانتتارى 200-260 اراسىندا ءبولىنىپ كەلەدى. بۇعان قوسا، ءبىزدىڭ دايىنداعان تۇلەكتەر جۇمىس جاساي الاتىن ءاربىر قالالىق اكىمشىلىكتەر ىشىندەگى ءدىن ىستەرى باسقارمالارى، ءدىن زەرتتەۋ ورتالىقتارى جانە ءدىنتانۋ عىلىمىنىڭ جاندانۋىنا مەملەكەتتىك دەيگەيدە ۇلەس قوساتىن مەملەكەتتىك تاپسىرىستار، ىرگەلى زەرتتەۋلەرگە جاريالاناتىن اشىق بايقاۋلار، مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى اتاپ وتە الامىز. مەملەكەتتىك قولداۋ قانداي كەزدە ورىن الادى، ەڭبەك نارىعىندا، بولماسا قوعامدا سۇرانىس بولعان جاعدايدا قولداۋ كورسەتىلەدى. العاشقى ۋاقىتتا ارينە ءدىنتانۋ تۋرالى تۇسىنىك اسا جەتكىلىكتى دەڭگەيدە بولمادى، ءدىنتانۋ دەسە، «مولدا بولۋ»، «ءدىني قىزمەتكەر بولۋ» جانە ت.س.س. ءدىني راسىمدەردى ورىنداۋشى رەتىندە دۇرىس ەمەس ماعىناسىندا قابىلدانعان ەدى، قازىرگى كەزدە مەملەكەتتىك قىزمەتكەر، ورگاندارداعى ينسپەكتور، ساراپشى-اناليتيك جانە ءدىن سالاسىنداعى قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەر بويىنشا زەرتتەۋشى رەتىندە تۇسىنىلەتىن بولدى. مەكتەپ بىتىرۋشىلەر اراسىنان ارنايى دايىندىقپەن، ماقساتتى تۇردە كەلەتىن ابيتۋريەنتتەردىڭ دە سانى ارتتى دەسەك بولادى. سونىمەن قاتار، جوعارى وقۋدى بىتىرگەن تۇلەكتەر وزدەرىنىڭ العان بىلىمدەرىن پراكتيكا جالعاستىرىپ، ماماندىعى بويىنشا جۇمىسقا ورنالاسۋ كورسەتكىشىنىڭ دە وڭ جاققا اۋىسقانىن بايقايمىز.
- ءسىزدىڭ سوڭعى زەرتتەگەن تاقىرىبىڭىز تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز؟
– زەرتتەگەن تاقىرىبىم تۋرالى ايتقاننان گورى سول زەرتتەگەن تاقىرىبىمنىڭ نەگىزىندە بەرەتىن ۇسىنىستارىما توقتالسام دەيمىن. قازىر ينتەرنەت زامانى. جاستاردىڭ ءبىلىمدى وقۋلىقتار مەن دالەلدى دەرەككوزدەردەن ەمەس، الەۋمەتتىك جەلىلەردەن الاتىنى – ءجيى كەزدەسەتىن جاعداي. ەلىمىزدەگى دىنمەن بايلانىستى تۇسىنىسپەۋشىلىك تۋىندايتىنى دا وسى سەبەپتەن دەپ ويلايمىز. سوندىقتان كەز كەلگەن ماسەلەنىڭ الدىن الۋ دۇرىس اقپارات بەرىپ، ماسەلەنى اقىلعا سالىپ شەشۋمەن ناتيجەلى بولارى انىق. سول سەبەپتى اقپاراتتىق ساۋاتتىلىقتى كەڭەيتۋ ءۇشىن ۇسىنارىمىز:
- بارلىق ماسەلە ءدىن سالاسىنداعى العاشقى ءبىلىمدى عالامتورعا ەمەس، مەكتەپكە دەيىنگى دايىندىق، مەكتەپ جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى دىنتانۋلىق بىلىمگە بۇرۋ، «ءدىنتانۋ» ءپانىن مىندەتتى ءپان رەتىندە ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىس بەرەتىن ەدىك. بۇل جاراتىلىستانۋلىق جانە گۋمانيتارلىق ماماندىقتار ستۋدەنتتەرىنە ءدىنتانۋ بويىنشا كۋرستان وتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. وقىتۋ ناتيجەسىندە ستۋدەنتتەر كوپ كونفەسسيالى قازاقستاندىق ورتادا ەركىن باعدار الادى، وزدەرىن جانە جاقىندارىن دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردىڭ اسەرىنەن قورعاي الۋعا مۇمكىندىك الادى. ارينە رەابيليتيتسيالىق جۇمىستاردى مەڭگەرىپ كەتە المايتىنى انىق، دەگەنمەن پرەۆەنتيۆتى جۇمىستار جاساي الارى انىق. ماسەلەنىڭ الدىن الۋ، سالدارمەن جۇمىس ىستەگەننەن اناعۇرلىم جەڭىل ەكەنىن وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر. سول سەبەپتى بۇل شارا ماسەلەنىڭ الدىن الۋدا اسا قاجەت قادام دەپ ەسەپتەيمىن.
- ءدىنتانۋ ماماندارىنىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگى كۇننەن كۇنگە ارتۋ ءۇشىن ءدىنتانۋ عىلىمىن جەتىلدىرۋدى ۇزدىكسىز جۇزەگە اسىرۋ. ءدىنتانۋ عىلىمىنىڭ جاقسى دامۋى ءۇشىن كونكۋرستار نەمەسە گرانتتار نەگىزىندە شەتەلدىك ادەبيەتتەردى اۋدارۋ ماسەلەسىن قولعا الىپ، ءدىنتانۋ، يسلامتانۋ بويىنشا شىعىس تىلدەرىندەگى ماتەريالداردى زەرتتەۋ ارقىلى وقۋ قۇرالدارىن دايىنداۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ جانە بۇل باعىتتى مەملەكەتتىك باعدارلامالار اياسىندا قاراستىرۋ قاجەت.
- قازىرگى كەزدە حالىق اراسىندا اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ سەمينارلارى، لەكتسيالارى كەڭىنەن جۇرگىزىلەدى، ەندىگى كەزەكتە باسقا دەڭگەيگە، ياعني تەرەڭ زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن 3 جىلدىق، 5 جىلدىق گرانتتىق قارجىلاندىرۋعا كوشۋ ناتيجەلى بولار ەدى. ماسەلەن، ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى وقۋ-تاربيە پروتسەسى حالىقتىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىن قالىپتاستىرۋدا ۇلكەن الەۋەتكە يە، وسى پروتسەسستى ارقاشان باستى نازار دا ۇستاۋ ارقىلى قوعامدا تەرروريزم مەن ەكسترەميزمنىڭ كەز كەلگەن كورىنىستەرىنە توزبەۋشىلىكتى قالىپتاستىرۋ تۋرالى زەرتتەۋلەر. كەشەندى شارالار قابىلداۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ قازىرگى جاعدايىندا ءدىني-ساياسي ەكسترەميزمدى تۋىنداتاتىن فاكتورلارعا جانە ت.س.س. تاقىرىپتارعا ساپالى جانە تولىق تالداۋ جۇرگىزۋ قاجەت، الداعى ۋاقىتتى ءدىني جاعدايدىڭ قالاي بولاتىنىن باعامداي الاتىن بولجامالى زەرتتەۋلەر قاجات. وسى باعىتتاعى تەرەڭ زەرتتەۋلەر قوعام ءۇشىن ءتيىمدى بولارى ءسوزسىز.
- سۇقباتىڭىزعا راقمەت!
اڭگىمەلەسكەن ديانا اسان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
