قىتايدا تۋىپ-وسكەن بىرنەشە ەتنيكالىق قازاق ستۋدەنت ەكى جىلدان بەرى تۇركيادا باس ساۋعالاپ ءجۇر. قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ولارعا ۆيزا بەرۋدەن باس تارتقان.
ەگيپەتتەگى ءال-ازحار ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ جۇرگەن ەرلان قىزىر، قۋاندىق اسقاربەك، ايشولپان سارسەنباي، ياحيا راحمەتحان مەن نۇرسارا اكىم 2017 جىلى تۇركياعا باس ساۋعالاپ كەتكەن. ولاردىڭ ايتۋىنشا، سول جىلى ءال-ازحاردا قىتايدان كەلىپ ءبىلىم الىپ جۇرگەن مۇسىلمان ستۋدەنتتەردى جاپپاي ۇستاپ، ەلدەرىنە قايتارۋ باستالعان. ەتنيكالىق قازاق ستۋدەنتتەر پانا ىزدەپ كايردەگى قازاقستان ەلشىلىگىنە بارعاندارىن، بىراق ولاردى ديپلوماتيالىق وكىلدىك قابىلداۋدان باس تارتقانىن ايتادى.
- ەگيپەتتە وقىپ جۇرگەنىمە ەكى جىلعا تاياپ قالعان بولاتىن. ماۋسىم ايىنىڭ اياعىنا تامان سوندا ء(ال-ازحار ۋنيۆەرسيتەتى – رەد.) قىتايدان كەلىپ وقىپ جۇرگەن مۇسىلمان ستۋدەنتتەردى قىتايدان كەلگەن ساقشىلار (قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەرى – رەد.) مەن [جەرگىلىكتى] پوليتسيا وكىلدەرى بىرىگىپ جاپپاي ۇستاي باستادى. ءبىز كومەك سۇراپ سول جەردەگى قازاقستان ەلشىلىگىنە باردىق. بىراق ولار قابىلداماي قويدى، - دەيدى ەرلان قىزىر ازاتتىققا.
ستۋدەنتتەردىڭ بارلىعى – شىڭجاڭ وڭىرىندەگى ىلە قازاق اۆتونوميالىق وبلىسىنىڭ تۋمالارى. ەرلان قىزىردىڭ ايتۋىنشا، ءال-ازحار ۋنيۆەرسيتەتىندەگى قىتايدان كەلىپ وقىپ جۇرگەن 15-كە جۋىق ەتنيكالىق قازاق ستۋدەنتتىڭ تەك بەسەۋى عانا تۇركياعا ءوتىپ، شىڭجاڭداعى جاپپاي قاماۋ ناۋقانىنان قۇتىلعان. ول بەسەۋدىڭ ەكەۋى – وتباسىلى. قۋاندىق اسقاربەك پەن ايشولپان سارسەنباي جانە ياحيا راحمەتحان مەن نۇرسارا اكىم نەكەلەسكەن.
قىتاي ۇكىمەتى 2017 جىلدان بەرى شىڭجاڭداعى از ساندى مۇسىلمان ەتنوس وكىلدەرىن مىڭداپ ساياسي ۇيرەتۋ ورتالىقتارىنا قاماي باستاعان. شەتەلگە قاشقان قىتايلىق مۇسىلماندار كەمسىتۋ، ازاپتاۋ مەن قورلىققا ۇشىراعاندارىن ايتىپ شاعىنادى. بۇۇ باستاعان حالىقارالىق ۇيىمدار پەكيندى ادام قۇقىقتارىن ورەسكەل بۇزىپ وتىر دەپ ايىپتاعان. قىتاي ارنايى وقىتۋ ورىندارىندا "ساياسي ساۋات اشۋ" مەن "قوسىمشا ماماندىق يگەرۋ كۋرستارى وقىتىلادى" دەپ مالىمدەگەن.
"قىتايعا بارساق، ءبىز دە سوتتالامىز"
ەگيپەتتەن شەتكە قاشۋعا ءماجبۇر بولعان قىتايلىق قازاق ستۋدەنتتەر تۇركياعا وتۋگە جەرگىلىكتى تۇركيا قازاقتارى كومەكتەسكەنىن، زاڭدى تۇردە ۆيزا الىپ بەرگەندەرىن ايتادى. قۋاندىق پەن ايشولپان تۇركياعا كەلگەندە كىشكەنتاي قىزدى بولعان. قازىر ءبۇلدىرشىننىڭ جەكە باسىن كۋالاندىراتىن ەشقانداي قۇجاتى جوق. ال ۇلكەن ەكى بالاسىنىڭ قىتاي ازاماتى ەكەندىگىن راستايتىن پاسپورتتارىنىڭ مەرزىمى بىتۋگە جاقىن.
- ەكى جىل بولدى قىتايداعى تۋىستارىمىزدان ەشقانداي حابار جوق. وسىدان ەكى جىل بۇرىن بالدىزىم باعداتتى ءال-ازحاردا وقىپ جۇرگەن جەرىنەن شاقىرتىپ الدى. ونىڭ دا وتباسى بولعان. ايەلىمەن بىرگە ۇشاقتان تۇسكەن جەردە ۇستاپ، سوتتاپ جىبەرگەن. كىشكەنتايلارىنىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەيمىز. ەگەر قىتايعا بارساق، ءبىز دە بىردەن سوتتالىپ كەتەمىز، - دەيدى قۋاندىق.
قىتايلىق قازاق ستۋدەنتتەر وزدەرى جايلى اقپاراتتى تولىق اشىپ ايتۋدان قورقادى. انكاراداعى قازاقستان ەلشىلىگىنە بىرنەشە مارتە بارىپ، كومەك تە سۇراعان. ولاردىڭ ايتۋىنشا، اۋەلى انكەتا تولتىرتىپ، وزدەرى جايلى اقپاراتتىڭ ءبارىن اعىلشىن تىلىنە اۋدارتقان. ءبىر اپتانىڭ ىشىندە قازاقستانعا شىعۋ ۆيزاسىن بەرۋگە ۋادە ەتكەن. بىراق ەلشىلىك كەيىن: "سەندەرگە قاتىستى قىتايدا ساياسي ماسەلە بار ەكەن. قازاقستانعا ەشقاشان وتە المايسىڭدار" دەگەن. بىراق ناقتى قانداي ساياسي ماسەلە ەكەنىن اشىپ ايتپاعان.
- وتباسىن قۇرعانىمىزعا ءبىر جىل عانا بولدى. ءبىز ءۇشىن قىتايداعى تۋىستارىمىزدىڭ داۋىسىن ەستۋ ارمان بولدى. ءبىزدىڭ بار كىنامىز – ءدىني وقۋ وقىعاندىعىمىزدا، - دەيدى ياحيا راحمەتحان.
ءال-ازحار ۋنيۆەرسيتەتى مۇسىلمان الەمىندەگى ەڭ كونە ءارى تانىمال تەولوگيالىق وقۋ ورنى بولىپ سانالادى. بەس ستۋدەنت تۇركياعا وتكەن سوڭ جەرگىلىكتى جوعارعى وقۋ ورىنداردىڭ بىرىنە ءتۇسىپ، وقىپ جاتىر. ۋنيۆەرسيتەتكە ۋاقىتشا تىركەلگەن. ازاتتىق قىتايلىق قازاق ستۋدەنتتەردىڭ قازىرگى رەسمي مارتەبەسى مەن بولاشاق جاعدايى تۋرالى تۇركيا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە سۇراۋ سالىپ، اقپان ايىنىڭ 25-ىندە رەسمي حات جىبەرگەن. مينيسترلىكتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى "حاتتى العاندارىن، كەيىنىرەك جاۋاپ جىبەرەتىندەرىن" ايتقان. بىراق ءالى ەشقانداي جاۋاپ بولمادى.
بيىل اقپاننىڭ 9-ىندا تۇركيا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى قىتايدىڭ شىڭجاڭداعى از ساندى مۇسىلمان ەتنوس وكىلدەرىن جاپپاي قاماۋىن قاتتى سىناپ، ارنايى مالىمدەمە تاراتقان. انكارا قىتايدان شىڭجاڭداعى "ساياسي تاربيەلەۋ ورتالىقتارىن" جابۋدى تالاپ ەتكەن. تۇركيا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ وكىلى حامي اكسوي: "ميلليوننان استام ۇيعىردىڭ ازاپتاۋ ورتالىقتارىندا قامالعانى قازىر قۇپيا ەمەس. قاماۋعا الىنباعاندار قىسىمعا ۇشىراپ جاتىر. قىتاي بيلىگىنىڭ 21 عاسىردا لاگەر اشۋى جانە ۇيعىرلاردى قۋدالاۋى – ادامزاتقا جاسالعان قارسى ارەكەت" دەگەن. پەكين انكارانىڭ بۇل مالىمدەمەسىن "جالعان ايىپتاۋ" دەپ تەرىسكە شىعارعان.
ءسىم-ءنىڭ جاۋابى
قىتاي بيلىگىنەن قاشىپ، قازاقستاننان كومەك سۇراعان تۇركياداعى قازاق ستۋدەنتتەرگە نە سەبەپتى ۆيزا بەرىلمەگەنى تۋرالى قازاقستان سىرتقى ىستەر مينيسترىلىگىنە دە ارنايى ساۋال جولدادىق. مينيسترلىكتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى جازباشا جاۋابىندا: "بەس قىتايلىق قازاق 2017 جىلى تۇركياداعى قازاقستان ەلشىلىگىنە ۆيزا الۋ ءۇشىن حابارلاسقان. بىراق، ولاردىڭ قۇجاتتارى قازاقستاننىڭ ۇلتتىق زاڭنامالارىنا سايكەس بولماعاندىقتان ۆيزا بەرىلمەگەندىگىن مالىمدەيمىز" دەپ قىسقا قايىردى.
2017 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنان باستاپ قىتايداعى از ۇلت وكىلدەرىنىڭ قىسىم كورىپ جاتقانى تۋرالى قازاقستاندىق اقپارات قۇرالدارى ۇنەمى جازىپ كەلەدى. بۇعان دەيىن قىتايداعى ساياسي ۇيرەنۋ ورتالىقتارىندا بولعان بىرنەشە ازامات ازاتتىققا سۇحبات بەرىپ، باسىنان كەشكەندەرىن بايانداعان بولاتىن.
سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ وكىلى ايبەك سمادياروۆتىڭ ازاتتىققا بەرگەن سوڭعى مالىمەتى بويىنشا، 2018 جىلدىڭ قاڭتارىنان 2019 جىلدىڭ ناۋرىزىنا دەيىن قازاقستان بيلىگىنە "قىتايدان قازاقستانعا قايتا الماي وتىرعان" 1410 قىتاي ازاماتىنا قاتىستى 3000-نان استام ارىز تۇسكەن. ولاردىڭ باسىم بولىگى ەكى جاقتى كەلىسىم نەگىزىندە قازاقستانعا ورالىپ جاتىر.
مينيسترلىكتىڭ ازاتتىققا جىبەرگەن جازباشا جاۋابىندا: "2018 جىلدىڭ ەسەبى بويىنشا قازاقستاننىڭ قىتايداعى كونسۋلدىق مەكەمەلەرى تاراپىنان 9514 ەتنيكالىق قازاق – قىتاي ازاماتىنا ۆيزا بەرىلىپ، ولار قازاقستانداعى تۋىستارىنا كەلدى" دەپ جازىلعان.
"ازاتتىق" راديوسى
