Qytaıda týyp-ósken birneshe etnıkalyq qazaq stýdent eki jyldan beri Túrkııada bas saýǵalap júr. Qazaqstan syrtqy ister mınıstrligi olarǵa vıza berýden bas tartqan.
Egıpettegi Ál-Azhar ýnıversıtetinde oqyp júrgen Erlan Qyzyr, Qýandyq Asqarbek, Aısholpan Sársenbaı, Iahııa Rahmethan men Nursara Ákim 2017 jyly Túrkııaǵa bas saýǵalap ketken. Olardyń aıtýynsha, sol jyly Ál-Azharda Qytaıdan kelip bilim alyp júrgen musylman stýdentterdi jappaı ustap, elderine qaıtarý bastalǵan. Etnıkalyq qazaq stýdentter pana izdep Kaırdegi Qazaqstan elshiligine barǵandaryn, biraq olardy dıplomatııalyq ókildik qabyldaýdan bas tartqanyn aıtady.
- Egıpette oqyp júrgenime eki jylǵa taıap qalǵan bolatyn. Maýsym aıynyń aıaǵyna taman sonda (Ál-Azhar ýnıversıteti – red.) Qytaıdan kelip oqyp júrgen musylman stýdentterdi Qytaıdan kelgen saqshylar (qaýipsizdik qyzmetkerleri – red.) men [jergilikti] polıııa ókilderi birigip jappaı ustaı bastady. Biz kómek surap sol jerdegi Qazaqstan elshiligine bardyq. Biraq olar qabyldamaı qoıdy, - deıdi Erlan Qyzyr Azattyqqa.
Stýdentterdiń barlyǵy – Shyńjań óńirindegi Ile Qazaq avtonomııalyq oblysynyń týmalary. Erlan Qyzyrdyń aıtýynsha, Ál-Azhar ýnıversıtetindegi Qytaıdan kelip oqyp júrgen 15-ke jýyq etnıkalyq qazaq stýdenttiń tek beseýi ǵana Túrkııaǵa ótip, Shyńjańdaǵy jappaı qamaý naýqanynan qutylǵan. Ol beseýdiń ekeýi – otbasyly. Qýandyq Asqarbek pen Aısholpan Sársenbaı jáne Iahııa Rahmethan men Nursara Ákim nekelesken.
Qytaı úkimeti 2017 jyldan beri Shyńjańdaǵy az sandy musylman etnos ókilderin myńdap saıası úıretý ortalyqtaryna qamaı bastaǵan. Shetelge qashqan qytaılyq musylmandar kemsitý, azaptaý men qorlyqqa ushyraǵandaryn aıtyp shaǵynady. BUU bastaǵan halyqaralyq uıymdar Pekındi adam quqyqtaryn óreskel buzyp otyr dep aıyptaǵan. Qytaı arnaıy oqytý oryndarynda "saıası saýat ashý" men "qosymsha mamandyq ıgerý kýrstary oqytylady" dep málimdegen.
"QYTAIǴA BARSAQ, BIZ DE SOTTALAMYZ"
Egıpetten shetke qashýǵa májbúr bolǵan qytaılyq qazaq stýdentter Túrkııaǵa ótýge jergilikti Túrkııa qazaqtary kómekteskenin, zańdy túrde vıza alyp bergenderin aıtady. Qýandyq pen Aısholpan Túrkııaǵa kelgende kishkentaı qyzdy bolǵan. Qazir búldirshinniń jeke basyn kýálandyratyn eshqandaı qujaty joq. Al úlken eki balasynyń Qytaı azamaty ekendigin rastaıtyn pasporttarynyń merzimi bitýge jaqyn.
- Eki jyl boldy Qytaıdaǵy týystarymyzdan eshqandaı habar joq. Osydan eki jyl buryn baldyzym Baǵdatty Ál-Azharda oqyp júrgen jerinen shaqyrtyp aldy. Onyń da otbasy bolǵan. Áıelimen birge ushaqtan túsken jerde ustap, sottap jibergen. Kishkentaılarynyń qaıda ekenin bilmeımiz. Eger Qytaıǵa barsaq, biz de birden sottalyp ketemiz, - deıdi Qýandyq.
Qytaılyq qazaq stýdentter ózderi jaıly aqparatty tolyq ashyp aıtýdan qorqady. Ankaradaǵy Qazaqstan elshiligine birneshe márte baryp, kómek te suraǵan. Olardyń aıtýynsha, áýeli anketa toltyrtyp, ózderi jaıly aqparattyń bárin aǵylshyn tiline aýdartqan. Bir aptanyń ishinde Qazaqstanǵa shyǵý vızasyn berýge ýáde etken. Biraq elshilik keıin: "Senderge qatysty Qytaıda saıası másele bar eken. Qazaqstanǵa eshqashan óte almaısyńdar" degen. Biraq naqty qandaı saıası másele ekenin ashyp aıtpaǵan.
- Otbasyn qurǵanymyzǵa bir jyl ǵana boldy. Biz úshin Qytaıdaǵy týystarymyzdyń daýysyn estý arman boldy. Bizdiń bar kinámiz – dinı oqý oqyǵandyǵymyzda, - deıdi Iahııa Rahmethan.
Ál-Azhar ýnıversıteti musylman álemindegi eń kóne ári tanymal teologııalyq oqý orny bolyp sanalady. Bes stýdent Túrkııaǵa ótken soń jergilikti joǵarǵy oqý oryndardyń birine túsip, oqyp jatyr. Ýnıversıtetke ýaqytsha tirkelgen. Azattyq qytaılyq qazaq stýdentterdiń qazirgi resmı mártebesi men bolashaq jaǵdaıy týraly Túrkııa syrtqy ister mınıstrligine suraý salyp, aqpan aıynyń 25-inde resmı hat jibergen. Mınıstrliktiń baspasóz qyzmeti "hatty alǵandaryn, keıinirek jaýap jiberetinderin" aıtqan. Biraq áli eshqandaı jaýap bolmady.
Bıyl aqpannyń 9-ynda Túrkııa syrtqy ister mınıstrligi Qytaıdyń Shyńjańdaǵy az sandy musylman etnos ókilderin jappaı qamaýyn qatty synap, arnaıy málimdeme taratqan. Ankara Qytaıdan Shyńjańdaǵy "saıası tárbıeleý ortalyqtaryn" jabýdy talap etken. Túrkııa syrtqy ister mınıstrliginiń ókili Hamı Aksoı: "Mıllıonnan astam uıǵyrdyń azaptaý ortalyqtarynda qamalǵany qazir qupııa emes. Qamaýǵa alynbaǵandar qysymǵa ushyrap jatyr. Qytaı bıliginiń 21 ǵasyrda lager ashýy jáne uıǵyrlardy qýdalaýy – adamzatqa jasalǵan qarsy áreket" degen. Pekın Ankaranyń bul málimdemesin "jalǵan aıyptaý" dep teriske shyǵarǵan.
SIM-niń JAÝABY
Qytaı bıliginen qashyp, Qazaqstannan kómek suraǵan Túrkııadaǵy qazaq stýdentterge ne sebepti vıza berilmegeni týraly Qazaqstan syrtqy ister mınıstriligine de arnaıy saýal joldadyq. Mınıstrliktiń baspasóz qyzmeti jazbasha jaýabynda: "Bes qytaılyq qazaq 2017 jyly Túrkııadaǵy Qazaqstan elshiligine vıza alý úshin habarlasqan. Biraq, olardyń qujattary Qazaqstannyń ulttyq zańnamalaryna sáıkes bolmaǵandyqtan vıza berilmegendigin málimdeımiz" dep qysqa qaıyrdy.
2017 jyldyń sáýir aıynan bastap Qytaıdaǵy az ult ókilderiniń qysym kórip jatqany týraly qazaqstandyq aqparat quraldary únemi jazyp keledi. Buǵan deıin Qytaıdaǵy saıası úırený ortalyqtarynda bolǵan birneshe azamat Azattyqqa suhbat berip, basynan keshkenderin baıandaǵan bolatyn.
Syrtqy ister mınıstrliginiń ókili Aıbek Smadııarovtyń Azattyqqa bergen sońǵy málimeti boıynsha, 2018 jyldyń qańtarynan 2019 jyldyń naýryzyna deıin Qazaqstan bıligine "Qytaıdan Qazaqstanǵa qaıta almaı otyrǵan" 1410 Qytaı azamatyna qatysty 3000-nan astam aryz túsken. Olardyń basym bóligi eki jaqty kelisim negizinde Qazaqstanǵa oralyp jatyr.
Mınıstrliktiń Azattyqqa jibergen jazbasha jaýabynda: "2018 jyldyń esebi boıynsha Qazaqstannyń Qytaıdaǵy konsýldyq mekemeleri tarapynan 9514 etnıkalyq qazaq – Qytaı azamatyna vıza berilip, olar Qazaqstandaǵy týystaryna keldi" dep jazylǵan.
"Azattyq" radıosy
