تاڭ قىلاڭ بەرە قوناەۆ پەن الماتى قالالارىنان بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءبىر توپ وكىلى جامبىل اۋدانىنا ارنايى شاقىرتۋمەن اتتاندىق. اۋدان الماتىعا ىرگەلەس ورنالاسقاندىقتان با، الدە كوپتەن كورمەگەن ارىپتەستەرمەن ساعىنىسىپ قاۋىشقاندىقتان با ەكەن، ءبىز وتىرعان كولىك كوزدى اشىپ-جۇمعانشا، جىر الىبى جامبىل بابامىزدىڭ قاناتسوزى جازىلعان بيلبوردتىڭ الدىنا كەپ توقتاي قالدى. ءبىزدى اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى ءا.قامبارۇلى باستاعان توپ قارسى الدى. جاسالعان باعدارلاما بويىنشا اۋداننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ ءبىرىنشى توقسانداعى قورىتىندىسى جايلى اۋدان اكىمىءنىڭ ەسەبىن تىڭداپ، ەل جاعدايىمەن تانىسۋىمىز كەرەك.
جامبىل اۋدانى 1928 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە قۇرىلعان. اۋماعى 19 300 شارشى كم، قۇرامىنا 24 اۋىلدىق وكرۋگ پەن 61 ەلدىمەكەن كىرەدى. وڭىردە وتىز ۇلتتىڭ وكىلى تۇرادى، بارلىق جان سانى – 169 مىڭ. اۋدان ورتالىعى – ۇزىناعاش كەنتى. الماتى اگلومەراتسياسى اۋماعىنا اۋدان 2,9 مىڭ شارشى كيلومەتر قۇرايتىن 6 سەلولىق وكرۋگپەن، 12 ەلدى مەكەنمەن كىرەدى، ولار – ۇزىناعاش، ىنتىماق، جاڭاقۇرىلىس، قارعالى، قاراسۋ، ەڭبەكشىارال، قاينازار، مىڭباەۆ، ۇمبەتالى، قاسىمبەك، شولاققارعالى، تاران. اۋدان ەكونوميكاسىنىڭ باستى باعىتى – اۋىلشارۋاشىلىق سالاسى.
بيىلعى ءى توقساننىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، اۋداننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىندا وڭ سەرپىن بايقالدى. اۋدان اكىمى نۇرلان ەرتاستىڭ ايتۋىنشا، كاسىپكەرلىكتى ءارى قاراي دامىتىپ، جاڭا بيزنەس يدەيالاردى قولداۋ بويىنشا بارلىق قاجەتتى جاعدايلار جاسالۋدا. حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋدىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى باعدارلاماسى اياسىنداعى «اۋىل اماناتى» باعدارلاماسى بويىنشا بيىل 2,5 پايىزبەن كرەديت بەرۋ باستالعان. قازىرگە دەيىن مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا 233 نەسيە الۋشىدان جالپى قۇنى 1,2 ملرد.تەڭگەگە ءوتىنىم ءتۇسىپ، سوعان سايكەس جۇمىس اتقارىلۋدا. بۇعان قوسا اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەردى جان-جاقتى قولداۋ، اۋىل تۇرعىندارىن اگرارلىق بيزنەسكە بارىنشا تارتۋ، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى جانە ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ باعىتىندا «كەڭ دالا» باعدارلاماسى ىسكە قوسىلىپتى.
ءبىز، وسى ءباسپاسوز تۋرىن ۇيىمداستىرۋشى «ولكە تىنىسى» جشس باس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى مۇراتبەك بالتابەكوۆ باستاعان جۋرناليستەر توبى اياقتاي ارالاپ، كوزبەن كورگەن تۇستا وسىندا – ەل ىشىندە كاسىپ قىلۋعا ايتارلىقتاي قارقىن قوسىلىپ، شارۋاشىلىقتاردا وڭ بەتبۇرىس ءجۇرىپ جاتقانى بايقالدى. اۋدان اكىمىنىڭ كەزەكتى ەسەپ بەرۋىنەن سوڭ ۇزىناعاشتا سالىنىپ جاتقان كوپقاباتتى ءۇيدىڭ قۇرىلىسىمەن تانىستىق. نىسانعا تاپسىرىس بەرۋشى اۋداندىق اكىمدىكتىڭ قۇرىلىس ءبولىمىنىڭ باسشىسى مارات اكەعۇلوۆتىڭ مالىمدەۋىنشە، سالىنىپ جاتقان بەس ءۇيدىڭ ۇشەۋى بيىل تامىز ايىندا پايدالانۋعا بەرىلەدى. اتالعان جوبانىڭ قۇنى 2 ملرد 305 ملن تەڭگە. بۇل تۇرعىن ۇيلەر «وتباسى بانك» ارقىلى نەسيەگە بەرىلەدى ەكەن. ازىرشە پاتەرلەردىڭ شارشى مەترى قانشادان ساۋدالاناتىنى بەلگىسىز. ءبىز بارعان كەزدە ارلەۋ، اباتتاندىرۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتتى. كەلەشەكتە بۇل ۇيلەر ورتالىقتاندىرىلعان سۋ، گاز جۇيەسىنە قوسىلادى. «قۇرىلىس 2021 جىلى باستالعان. باس مەردىگەر كومپانيا – «تالاس-قۇرىلىس» جشس. تۇرعىن ءۇي ەكونوم ساناتى بويىنشا سالىنۋدا»، – دەپ اتاپ ءوتتى ءبولىم باسشىسى. ايتا كەتەيىك، بۇگىندە اۋداندا 3 286 ادام ءۇي كەزەگىندە تۇر. وسى رەتتە اۋدانداعى از قامتىلعان، كوپبالالى وتباسىلاردى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا بيىل 345 ملن 600 مىڭ تەڭگە ءبولىنىپ، 36 ءۇيدى ساتىپ الۋ جوسپارلانىپ وتىر.
بۇدان سوڭ وسىنداعى 1500 ورىندى قۇرىلىس نىسانى – جاڭا مەكتەپ قۇرىلىسىمەن تانىستىق. جوبالىق قۇنى 4,6 ملرد. تەڭگەنى قۇرايتىن مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى جاقىندا اياقتالىپ، جاڭا وقۋ جىلى قارساڭىندا قولدانىسقا بەرىلمەك. ايتا كەتەيىك، مۇندا ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپتەر سانى ءالى دە بولسا كوبىرەك ەكەن. بيىلعى وقۋ جىلىنىڭ وزىندە اۋدان مەكتەپتەرى 36 929 وقۋشى قابىلداعانىن ەسكەرسەك، وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا ءوسۋ قارقىنى 5 پايىز، ياعني 1 763 بالاعا ارتقان. سوعان سايكەس «جايلى مەكتەپ» ۇلتتىق جوباسىنىڭ جالپى تىزىمىنە اۋدان بويىنشا 7 مەكتەپ ەنگىزىلىپ، ماسەلەنى شەشۋ جولىندا ءىس-شارالار جۇرگىزۋ باستالعان.
پرەسس-تۋر جوسپارىنداعى كەلەسى مەكەمە – اۋدان ورتالىعىنداعى «الاتاۋ» تىگىن تسەحى. تسەحتا 120 ادام قىزمەت ەتەدى. ونىڭ ىشىندە حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ باعدارلاماسى بويىنشا تىگىنشىلىك كۋرسىن بىتىرگەن ونشاقتى ادام بار.
«ءبىز نەگىزىندە مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلار سايتىنداعى كونكۋرستارعا قاتىسامىز. بۇگىندە قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋدامىز. ازىرشە جەكە ادامداردان تاپسىرىس الىپ جاتقان جوقپىز. تسەح تولىقتاي جەكە كاسىپكەردىڭ قارجىسىنا تۇرعىزىلعان. ەندىگى جىلى اياق كيىم شىعاراتىن ءوندىرىس وشاعىن اشىپ، 300-400 ادامدى جۇمىسپەن قامتۋدى نيەت قىلىپ وتىرمىز»، – دەدى تسەح ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى انار ەگىزباەۆا. جالپى اۋداندا «ديپلوممەن اۋىلعا» باعدارلاماسىمەن جىلما-جىل كەلگەن 50-گە تارتا جاس مامانعا تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا 1500 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندە كرەديت جانە 200-گە جۋىق مامانعا 100 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندە كوتەرمە جاردەماقى بەرىلەدى ەكەن. «الاتاۋ» تسەحىندا جاس مامان، ديزاينەر-تىگىنشى قادىلبەكوۆا مەرەكەمەن تىلدەسۋ بارىسىندا جاساپ جاتقان ىسىنە دەگەن سۇيىنسپەنشىلىك پەن ادالدىقتى، جالاقىسىنا دەگەن ريزاشىلىقتى اڭعاردىم.
ءبىز ات باسىن تىرەگەن كەلەسى نىسان – قاسىمبەك اۋىلىنداعى «ايتقالي بيو گاردەن» سەرىكتەستىگى 2017 جىلى 25 گەكتار جەرگە الما كوشەتتەرىن ەككەن ەكەن. ءۇش جىلدان كەيىن 100 توننا ءونىم الىنعان. باقتا المانىڭ لۋنا، روزەللا، لوريون، رەتوپاز، سيريۋس تۇرلەرى وسىرىلەدى. ونىڭ ءبىر ءتۇرى عانا ماۋسىم ايىندا پىسەدى. پىسكەن الما كوتەرمە باعامەن ساۋدالانادى.
ال «Alinar argo» جشس جىلىجايدا قيار، قۇلپىناي وسىرۋمەن اينالىسادى. جىلىجاي جىلىنا 40 توننادان اسا ءونىم بەرەدى. بۇگىندە الماتىلىقتاردىڭ داستارقانىنا ءتۇسىپ وتىرعان جەمىس-جەمسىننىڭ ەلەۋلى ءبىر بولىگىن وسىندا وسىرىلەتىن قۇلپىنايدىڭ كلەري، البيون سۇرىپتارى قۇرايدى. الايدا، مەملەكەت تاراپىنان بەرىلىپ وتىرعان سۋبسيديا تالاپتارىندا جەرگىلىكتى جاعدايعا بەيىمدەلگەن سۇرىپتار ماسەلەسى ۇنەمى ەسكەرىلە بەرمەيدى – شارۋاشىلىق باسشىسى تيمۋر ۋۆاليەۆتىڭ ءبىر ويى وسىعان سايدى.
باعلان كەنجەباەۆ ۇزىناعاشقا شاردارادان كەلگەن. «Almaty balyk – 2050» جشس دەگەن اتپەن توعان شارۋاشىلىعىن اشقان. سوناۋ جەردەن «مەن مۇندالاپ» كورىنەتىن اعاش ۇيلەرى قۇددى تەحاستىڭ رانچوسىنداي اسەر قالدىرادى ەكەن. باعلان ورازالىۇلىنىڭ ماقساتى ايقىن، ءىسى مىعىم كورىندى. الداعى ۋاقىتتا بالىق شارۋاشىلىعىن تۋريزممەن ۇشتاستىرۋدى ماقسات ەتىپ وتىر.
ءىسساپار بارىسىندا اۋدان جۇرتشىلىعىنىڭ ىسكەرلىگىن، جاھاتكەرلىگىن بايقادىم. ايتسە دە ءوزىم – سىر ەلىنىڭ، جىر ەلىنىڭ قىزى – العاش اياق باسقان جامبىل جاكەمنىڭ اتامەكەنى ءداستۇردى، ءتول ونەردى دارىپتەۋدە ءالى دە بولسا ءبىر اياعىنان اقساپ جاتقانداي كورىندى. بۇل مەكەننەن مەن قازاقىلىقتى، اقساقالى ۇلگى-ناسيحاتىن ايتىپ، كۇيشىسى مەن جىرشىسى دالا سارىنىمەن كەشەدەن بۇگىنگە قالتقىسىز جەتكەن بابالار اماناتىن كۇتكەن ەدىم.
العا قويىلعان مىندەتتى ساپالى اتقارىپ، باتىل باستامالارعا قىزۋ قولداۋ كورسەتىپ، اۋدان حالقىنىڭ ءال-اۋقاتى مەن تۇرمىسىن جاقسارتا وتىرىپ، ءتيىستى باعدارلامالاردىڭ تولىققاندى جۇزەگە اسىرىلۋىن اۋدان باسشىلىعى مىقتاپ قولعا السا، حالىق تا ءوز تاراپىنان ەل ەكونوميكاسىن كوتەرۋگە بار ءبىلىمى مەن كۇش-جىگەرىن جۇمسايتىنى انىق.
گۇلميرا اسىلبەكقىزى
