Tań qylań bere Qonaev pen Almaty qalalarynan buqaralyq aqparat quraldarynyń bir top ókili Jambyl aýdanyna arnaıy shaqyrtýmen attandyq. Aýdan Almatyǵa irgeles ornalasqandyqtan ba, álde kópten kórmegen áriptestermen saǵynysyp qaýyshqandyqtan ba eken, biz otyrǵan kólik kózdi ashyp-jumǵansha, jyr alyby Jambyl babamyzdyń qanatsózi jazylǵan bılbordtyń aldyna kep toqtaı qaldy. Bizdi aýdan ákiminiń orynbasary Á.Qambaruly bastaǵan top qarsy aldy. Jasalǵan baǵdarlama boıynsha aýdannyń áleýmettik-ekonomıkalyq damýynyń birinshi toqsandaǵy qorytyndysy jaıly aýdan ákiminiń esebin tyńdap, el jaǵdaıymen tanysýymyz kerek.
Jambyl aýdany 1928 jyldyń qyrkúıeginde qurylǵan. Aýmaǵy 19 300 sharshy km, quramyna 24 aýyldyq okrýg pen 61 eldimeken kiredi. Óńirde otyz ulttyń ókili turady, barlyq jan sany – 169 myń. Aýdan ortalyǵy – Uzynaǵash kenti. Almaty aglomeraııasy aýmaǵyna aýdan 2,9 myń sharshy kılometr quraıtyn 6 selolyq okrýgpen, 12 eldi mekenmen kiredi, olar – Uzynaǵash, Yntymaq, Jańaqurylys, Qarǵaly, Qarasý, Eńbekshiaral, Qaınazar, Myńbaev, Úmbetáli, Qasymbek, Sholaqqarǵaly, Taran. Aýdan ekonomıkasynyń basty baǵyty – aýylsharýashylyq salasy.
Bıylǵy I toqsannyń qorytyndysy boıynsha, aýdannyń áleýmettik-ekonomıkalyq damýynda oń serpin baıqaldy. Aýdan ákimi Nurlan Ertastyń aıtýynsha, kásipkerlikti ári qaraı damytyp, jańa bıznes ıdeıalardy qoldaý boıynsha barlyq qajetti jaǵdaılar jasalýda. Halyqtyń tabysyn arttyrýdyń 2025 jylǵa deıingi baǵdarlamasy aıasyndaǵy «Aýyl amanaty» baǵdarlamasy boıynsha bıyl 2,5 paıyzben kredıt berý bastalǵan. Qazirge deıin mal sharýashylyǵyn damytýǵa 233 nesıe alýshydan jalpy quny 1,2 mlrd.teńgege ótinim túsip, soǵan sáıkes jumys atqarylýda. Buǵan qosa aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshilerdi jan-jaqty qoldaý, aýyl turǵyndaryn agrarlyq bızneske barynsha tartý, azyq-túlik qaýipsizdigi jáne azamattardyń ómir súrý sapasyn jaqsartý baǵytynda «Keń dala» baǵdarlamasy iske qosylypty.
Biz, osy baspasóz týryn uıymdastyrýshy «Ólke tynysy» JShS bas dırektorynyń orynbasary Muratbek Baltabekov bastaǵan jýrnalıster toby aıaqtaı aralap, kózben kórgen tusta osynda – el ishinde kásip qylýǵa aıtarlyqtaı qarqyn qosylyp, sharýashylyqtarda oń betburys júrip jatqany baıqaldy. Aýdan ákiminiń kezekti esep berýinen soń Uzynaǵashta salynyp jatqan kópqabatty úıdiń qurylysymen tanystyq. Nysanǵa tapsyrys berýshi aýdandyq ákimdiktiń qurylys bóliminiń basshysy Marat Ákeǵulovtyń málimdeýinshe, salynyp jatqan bes úıdiń úsheýi bıyl tamyz aıynda paıdalanýǵa beriledi. Atalǵan jobanyń quny 2 mlrd 305 mln teńge. Bul turǵyn úıler «Otbasy bank» arqyly nesıege beriledi eken. Ázirshe páterlerdiń sharshy metri qanshadan saýdalanatyny belgisiz. Biz barǵan kezde árleý, abattandyrý jumystary júrip jatty. Keleshekte bul úıler ortalyqtandyrylǵan sý, gaz júıesine qosylady. «Qurylys 2021 jyly bastalǵan. Bas merdiger kompanııa – «Talas-Qurylys» JShS. Turǵyn úı ekonom sanaty boıynsha salynýda», – dep atap ótti bólim basshysy. Aıta keteıik, búginde aýdanda 3 286 adam úı kezeginde tur. Osy rette aýdandaǵy az qamtylǵan, kópbalaly otbasylardy baspanamen qamtamasyz etý maqsatynda bıyl 345 mln 600 myń teńge bólinip, 36 úıdi satyp alý josparlanyp otyr.
Budan soń osyndaǵy 1500 oryndy qurylys nysany – jańa mektep qurylysymen tanystyq. Jobalyq quny 4,6 mlrd. teńgeni quraıtyn mekteptiń qurylysy jaqynda aıaqtalyp, jańa oqý jyly qarsańynda qoldanysqa berilmek. Aıta keteıik, munda úsh aýysymdy mektepter sany áli de bolsa kóbirek eken. Bıylǵy oqý jylynyń ózinde aýdan mektepteri 36 929 oqýshy qabyldaǵanyn eskersek, ótken jylmen salystyrǵanda ósý qarqyny 5 paıyz, ıaǵnı 1 763 balaǵa artqan. Soǵan sáıkes «Jaıly mektep» ulttyq jobasynyń jalpy tizimine aýdan boıynsha 7 mektep engizilip, máseleni sheshý jolynda is-sharalar júrgizý bastalǵan.
Press-týr josparyndaǵy kelesi mekeme – aýdan ortalyǵyndaǵy «Alataý» tigin ehy. ehta 120 adam qyzmet etedi. Onyń ishinde halyqty jumyspen qamtý baǵdarlamasy boıynsha tiginshilik kýrsyn bitirgen onshaqty adam bar.
«Biz negizinde memlekettik satyp alýlar saıtyndaǵy konkýrstarǵa qatysamyz. Búginde Qorǵanys mınıstrliginiń tapsyrmasyn oryndaýdamyz. Ázirshe jeke adamdardan tapsyrys alyp jatqan joqpyz. eh tolyqtaı jeke kásipkerdiń qarjysyna turǵyzylǵan. Endigi jyly aıaq kıim shyǵaratyn óndiris oshaǵyn ashyp, 300-400 adamdy jumyspen qamtýdy nıet qylyp otyrmyz», – dedi eh dırektorynyń orynbasary Anar Egizbaeva. Jalpy aýdanda «Dıplommen aýylǵa» baǵdarlamasymen jylma-jyl kelgen 50-ge tarta jas mamanǵa turǵyn úı satyp alýǵa 1500 aılyq eseptik kórsetkish kóleminde kredıt jáne 200-ge jýyq mamanǵa 100 aılyq eseptik kórsetkish kóleminde kóterme járdemaqy beriledi eken. «Alataý» ehynda jas maman, dızaıner-tiginshi Qadylbekova Merekemen tildesý barysynda jasap jatqan isine degen súıinspenshilik pen adaldyqty, jalaqysyna degen rızashylyqty ańǵardym.
Biz at basyn tiregen kelesi nysan – Qasymbek aýylyndaǵy «Aıtqalı Bıo Garden» seriktestigi 2017 jyly 25 gektar jerge alma kóshetterin ekken eken. Úsh jyldan keıin 100 tonna ónim alynǵan. Baqta almanyń lýna, rozella, lorıon, retopaz, sırıýs túrleri ósiriledi. Onyń bir túri ǵana maýsym aıynda pisedi. Pisken alma kóterme baǵamen saýdalanady.
Al «Alinar argo» JShS jylyjaıda qııar, qulpynaı ósirýmen aınalysady. Jylyjaı jylyna 40 tonnadan asa ónim beredi. Búginde almatylyqtardyń dastarqanyna túsip otyrǵan jemis-jemsinniń eleýli bir bóligin osynda ósiriletin qulpynaıdyń klerı, albıon suryptary quraıdy. Alaıda, memleket tarapynan berilip otyrǵan sýbsıdııa talaptarynda jergilikti jaǵdaıǵa beıimdelgen suryptar máselesi únemi eskerile bermeıdi – sharýashylyq basshysy Tımýr Ývalıevtiń bir oıy osyǵan saıdy.
Baǵlan Kenjebaev Uzynaǵashqa Shardaradan kelgen. «Almaty balyk – 2050» JShS degen atpen toǵan sharýashylyǵyn ashqan. Sonaý jerden «men mundalap» kórinetin aǵash úıleri quddy Tehastyń ranchosyndaı áser qaldyrady eken. Baǵlan Orazalyulynyń maqsaty aıqyn, isi myǵym kórindi. Aldaǵy ýaqytta balyq sharýashylyǵyn týrızmmen ushtastyrýdy maqsat etip otyr.
Issapar barysynda aýdan jurtshylyǵynyń iskerligin, jahatkerligin baıqadym. Áıtse de ózim – Syr eliniń, Jyr eliniń qyzy – alǵash aıaq basqan Jambyl jákemniń atamekeni dástúrdi, tól ónerdi dáripteýde áli de bolsa bir aıaǵynan aqsap jatqandaı kórindi. Bul mekennen men qazaqylyqty, aqsaqaly úlgi-nasıhatyn aıtyp, kúıshisi men jyrshysy dala sarynymen kesheden búginge qaltqysyz jetken babalar amanatyn kútken edim.
Alǵa qoıylǵan mindetti sapaly atqaryp, batyl bastamalarǵa qyzý qoldaý kórsetip, aýdan halqynyń ál-aýqaty men turmysyn jaqsarta otyryp, tıisti baǵdarlamalardyń tolyqqandy júzege asyrylýyn aýdan basshylyǵy myqtap qolǵa alsa, halyq ta óz tarapynan el ekonomıkasyn kóterýge bar bilimi men kúsh-jigerin jumsaıtyny anyq.
Gúlmıra ASYLBEKQYZY
