باياعىدا «ەگەمەن قازاقستاندا» ما، «جاس الاشتا» ما «دۇبىرگە تولى دۇنيە» ايدارمەن جاڭالىقتار شىعىپ تۇراتىن ەدى. سوڭعى كەزدەگى فب-ى ايقاي-سۇرەڭ نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، ەسىمە سونى ءتۇسىردى. مەن مۇنداعىنى، «دۇربەلەڭگە تۇسكەن فەيسبۋك» دەر ەدىم))). بۇدان بۇرىندا ايتىپ جۇرگەنىمدەي، فب-عا وتە سيرەك كىرەمىن، كوبىنە پوست جازۋ ءۇشىن، بىراق باسقالاردىڭ جازعانىن قول بوستا بولماسا، ءجيى وقي بەرمەيتىن ماعان بىرقاتار جاناشىر دوستارىم «ابەكە نە بولىپ كەتتى، الەمجەلى شۋلاپ جاتىر» دەپ، قايتا-قاتا سىلتەمەلەر جىبەرىپ، قويماي قويعاسىن ءبىر جاۋاپ جازايىن دەدىم. ايتپەسە، مەنىڭ جازعانىمدى بۇرمالاپ، ايپاعانىمدى ايتقىزىپ، وزدەرى ءجيى قولداناتىن ءسوز تىركەسى «ەسەككە تەرىس مىنگىزىپ جىبەرەتىن» تۇرلەرى بار))).
القيسسا، 15 اقپاندا سايراگۇل، ءوزىنىڭ ازاماتتىق ءىسى بويىنشا مەنىڭ ادۆوكاتتىق قىزمەتىمنەن باس تارتتى، ونىڭ ناق سەبەبىن مەن بىلمەيمىن، بىراق ءوز شەشىمى ەمەس ەكەنىن سەزەمىن. قالاي بولعاندا دا، تۇپكىلىكتى شەشىمدى سايراگۇلدىڭ ءوزى قابىلدادى، ەندى مەنىڭ ادۆوكات رەتىندە وعان قىلار ەش امالىم جوق. تەك قانا وزگە جۇرت سياقتى، سىرتتاي تىلەۋلەس بولىپ وتىرامىن. بىراق، بۇدان «ۆسەلەنسكايا تراگەديا» جاساۋدا قاجەت ەمەس. مەن سايراگۇلدى قىلمىستىق ىستەن قورعاپ قالدىم با، قورعاپ قالدىم. مەنىڭ كاسىبي ىسىمە ايتىلار سىن بار ما؟ ازىرگە دوستارىم جىبەرگەن، ءوزىم قاراپ شىققان ماتەريالداردان ايتۋعا تۇراتىن بىردە-ءبىر سىني ماقالا، پوست كورگەم جوق. ال، قۇر دولبار مەن قيالعا قۇرىلعان تۇسىنىكسىز ايىپتاۋلارعا جاۋاپ بەرىپ جاتاتىن ءجايىم جوق. سەبەبى، ۋاقىتىم جوق. ايتپەسە، ولارعا سالساڭ سايراگۇلدىڭ سوتتان شىققان كەزدە ەلباسىنا راحمەت ايتقانىنا دا مەن كىنالى ەكەنمىن))). ودان باسقا، سايراگۇلدى سويلەتپەدى دەيدى. وۋ اعايىن، سايراگۇل مەن كەزدە قورعاعان كەزدە شارتتى جازاسىن وتەپ جۇرگەن بولاتىن، ونداي جاعدايدا قالاي مەن وعان ساياسي مالىمدەمە جاسا دەيمىن؟ قالا بەردى، ناۋرىز ايىندا شارتتى جازاسى وتەلىپ بولدى، ەندى كىم كەدەرگى جاساپ جاتىر سايراگۇلگە؟ وسىنداي جاپتىم جالا، جاقتىم كۇيە اڭگىمە كىمگە، نەگە كەرەك ەكەنىن تۇسىنبەيمىن، باستىسى، سايراگۇلدىڭ سول 15 اقپان كۇنگى مەنىڭ ۆاتسابىما جىبەرگەن مىنا جازبالارىمەن بولىسەيىن، سونىمەن سايراگۇل مەن ابزال قۇسپان ماسەلەسىنە نۇكتە قويالىق. ال، ناقتى ماسەلە بويىنشا، ناقتى سۇراقتار بولىپ جاتسا، كىمگە بولسا دا جاۋاپ بەرۋگە ءازىرمىن.
ارتىنان سەرىكجان ءبىلاشۇلى «اتاجۇرت» اتىنان قازاقستاندىق ۇيعىرلاردىڭ قىتايداعى لاگەردە جاتقاندارعا دۇعا ەتەمىز دەپ بارىپ، بارلىق ۇيعىرلارمەن بىرىگىپ «كومۋنيستەرگە، قىتايلارعا، مۇشرىكتەرگە قارسى» جيحادقا شاقىرعانى تۋرالى ۆيدەوسى يۋتۋبقا شىققانىن كورىپ، وعان قارسى ءوز پىكىرىمدى ءبىلدىردىم. زاڭ شىعارۋ ىسىمەن ەلگە بەلگىلى اعامىز سەكەڭدى قولداپ «ءتۇبىبىر تۇركىنىڭ بارىنە، جاقشا ىشىندە ۇيعىرلارعا، ورالماندىق ستاتۋس بەرەيىك» -دەپ اتىشۋلى مالىمدەمە جاسادى، وعاندا قارسى دەرەۋ ءوز پىكىرىمدى وسى فب-دا جازدىم. سودان باستالدى...
نەبىر فەيكى بار، فەيك ەمەسى بار جان-جاقتان «ابزال قۇسپان دۇشپان، قىتايشىل، ساتقىن» دەگەن ايىپتاۋلار قارشا بورادى. ولاردىڭ بىرىندە وشىرگەم جوق، مەنىڭ پوستىمنىڭ استىندا تۇر، تۇرا دا بەرەدى. قىزىعى، نەگە قازاق-ۇيعىر ماسەلەسى تۋرالى مەنىڭ ءبىر اۋىز عانا پىكىرىم بۇلاردىڭ شىمبايىنا قاتتى باتىپ كەتتى؟
ارتىنان سەرىكجان ءبىلاشۇلى ۇستالىپ، كەرى بوساپتا ۇلگەرىپ جاتىر. ال مەن بولسام فب-دا نە بوپ جاتىر دەپ وتكەن لەنتالاردى اقتارىپ وتىرمىن.
بىردەن ايتايىن، «ويبۋ سەكەڭ باتىر ەدى، سەركە بولاتىن تۇلعا ەدى» -دەپ قايبىر قوعام بەلسەندىلەرى قۇساپ كوپتىڭ ىعىنا جىعىلا كەتپەيمىن. «ونى سوتتاتۋ كەرەك» - دەپتە بىلەك سىبانبايمىن. سەرىكجانمەن وسى جەلىدە وتىرعانداردىڭ كوبى، اسىرەسە جەرگىلىكتى قازاقتاردان، ءدال مەن ارالاسقانداي تىعىز ارالاسىپ كورگەندەرى نەكەن-ساياق. كەزىندە، ساۋلە، نۇرگەلدى ۇشەۋىمىز سەكەڭە قارسى ءسوز ايتقانداردى بەتكە قاراتپايتىن ەدىك، ارتىنان ودان كوڭىلىمىز سۋ سەپكەندەي باسىلدى، 2018 تامىزىندا «ءسىز ءوز جونىڭىزبەن، ءبىز ءوز جونىمىزبەن جۇرەيىك» دەپ قوش ايتىستىق. ودان سوڭ، ونىڭ قازاق-ۇيعىردى جيحادقا شاقىرعان ايگىلى مالىمدەمەسىنە دەيىن، مەندە باسقامىز دا سەرىكجان تۋرالى ءلام-ميم جاق اشقامىز جوق.
سەكەڭدى ءبىراز تانىپ قالعان ادام رەتىندە ايتايىن، ول ۋاقىتشا تۇلعا، بۇگىن بار، ەرتەڭ جوق. قازىر دۇرمەككە ىلەسىپ، ايقايعا سۇرەڭ قوسىپ جاتقاندار كۇنى ەرتەڭ سەكەڭدى ەستەرىنە تۇسىرە السا جاقسى. ءسوز جوق ونىڭ مىقتى جاقتارى بار، ول وي جۇيرىكتىگى، شەشەندىگى، قازاقشا، قىتايشا جاقسى سويلەي الاتىندىعى، ازداپ ورىسشا جانە تىم ءتاۋىر اعىلشىنشا بىلەتىندىگى. بىراق ەڭ ۇلكەن قاسيەتى قۋلىعى بولاتىن. قازاقشا ايتقاندا، قۋلىعىنا قۇرىق بويلامايتىننىڭ ءوزى. ءبىر عانا دەتال، سايراگۇل ءىسى كەزىندە بىزگە تىكە شىققانى بار (سوناۋ جاڭاوزەن وقيعاسىنان بەرى مەنى تانيتىن شەتەلدىك جۋرناليستتەر، حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمى وكىلدەرى، ساۋلەنى بىلەتىندەر ت.ب.), تانىس جۋرناليستتەر ارقىلى شىققانى بار، شەتەلدىك باق وكىلدەرىن تولىعىمەن سەكەڭە، سەكەڭنىڭ اشىپ قويعان چاتىنا توپىرلاتىپ تىركەي بەردىك. ال ونىڭ ءادمينى سەكەڭ ءوزى بولاتىن، تامىز ايىندا مەنى، ساۋلەنى، نۇرگەلدىنى چاتتان شىعارىپ جىبەردى دە، ول جەردە ءبىر ءوزى قالدى. ءدال وسىنداي جولمەن بيىلعى جىلدىڭ اقپانىندا «اتاجۇرت ەرىكتى جاستار ۇيىمىنان» قىدىرالى ورازدى شىعارىپ، ورنىنا ءوزى توراعا بولىپ الدى. سەكەڭ كەلگەلى 60-تان استام جاستار شىعىپ، ورنىنا بىرەن-ساران كارى-قۇرتاڭ قالدى. ناتيجەسىندە، سەكەڭ پايدا بولعانعا دەيىن، (بىرەۋلەر جازىپ جۇرگەندەي، ول قۇرۋعا اتسالىسقاندار قاتارىندا بولعان ەمەس) اتاجۇرتپەن اتقارىلعان جۇمىستىڭ ءبارىن سەرىكجان ءبىر ءوزى ىستەپ تاستاعانداي اسەر قالدىرۋدا.
وسى جەردە ەڭ باستى سۇراق; نەگە بۇنىڭ ءبارىن قازىر جازىپ وتىرمىن؟ بىرىنشىدەن، قىتايداعى قازاق ماسەلەسىن الەمدىك باق الدىندا كوتەرىپ جاتقان ادامنىڭ بالاعىنان نەگە تارتۋىم كەرەك ەدى؟ مەن اركەز جەكە باس ماسەلەسىنەن ۇلتتىق ماقسات-مۇددەنى جوعارى قويامىن. سەرىكجانىڭ الەمدىك باق بەتتەرىندە قازاق ماسەلەسىن كوتەرگەنىن قولدادىم، قولداي دا بەرەتىن ەدىم. الايدا، اڭگىمە ءوزىم بۇرىننان بىلەتىن ۇيعىر تاقىرىبىنا ويىسا باستاعاندا اق، مەن دابىل قاقتىم! وندا دا سەرىكجاننىڭ جەكە باسىنا قاتىستى ءبىر اۋىز ارتىق ءسوز ايتپادىم. مەنىڭ ماقساتىم – ۇيعىر پروبلەماسىن قازاق جەرىنە الىپ كەلۋ تۋرالى يدەيانى بولدىرماۋ. ياعني، مەنىڭ قارسىلىعىم، سەرىكجانمەن اراداعى ىرىڭ-جىرىڭ ەمەس، ونىڭ ءاۋ باستان ايتىپ جۇرگەن، ۇيعىرلارعا تاۋەلسىزدىك الىپ بەرۋ تۋرالى جارىمجان يدەياسىنا قارسىلىق! سەرىكجان ۇيعىر ءجايلى ءوز ويلارىنان باس تارتسىنشى، ارتىنشا مەندە ونى قولداپ شىعا كەلەمىن، ەندىگى ساپىنان تابىلا قويماسپىن، بىراق قولدايمىن، وعان وسى ەل الدىندا ۋادە بەرەمىن!
جەلىدە دە، وسىعان قاتىستى «ءتۇبى ءبىر تۇركى جۇرتى، تۇركىستاننىڭ ءاۋ باستان تۇرىك جۇرتىنىڭ بەسىگى ەكەندىگى» تۋرالى اڭگىمەلەر ايتىلىپ قالۋدا. اعايىندار! تۇرىك جۇرتى ءوز باستاۋىن قازاق جەرىنەن الاتىنىن بەسىكتەگى بالا دا بىلەدى. الايدا، بۇكىل تۇركىنى قول استىنا جيناپ نەمەسە تۇركىنىڭ جاۋىنا قارسى بىرىككەن سوعىس الاڭىن اشۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ تىم قۇرىسا تۇركياداي الەۋەتى بولۋى كەرەك! ازىرگە، ءوز ىشىندە ىلىعىپ جاتقان، ءبىرى قازاقتىلدى، ءبىرى ءورىستىلدى، ءبىرى ۋاحاب، ءبىرى ءتاڭىرشى، ال ەندى ءبىرى سوپى بولىپ ءبولىنىپ العان، سانى دا از، ساپاسى دا تومەن حالقى بار، ەكونوميكاسى قۇلدىراۋ شەگىندە تۇرعان (كەشەگى بەس قىزدىڭ ءولىمىن ەسكە الىڭىزدار) قازاقستانعا قايداعى «تۇركى جۇرتىن ءبىر تۋ استىنا جيناۋ»؟
سوسىن «ءتۇبى ءبىر تۇركى جۇرتى» دەگەن مايموڭكەنىڭ استىندا ۇيعىردىڭ باسى قىلتيىپ تۇرعانى (ودان باسقا ەشبىر تۇركى جۇرتى قازاقستانعا كەلۋگە ۇمتىلىپ وتىرعان جوق) بەسەنەدەن بەلگىلى. مۇمكىن، ورالمان اعايىن بىلە بەرمەس، الايدا قازاقستاندا تۇرىپ جاتقان جەرگىلىكتى ۇيعىرمەن ارادا قانشا پروبلەما بولدى دەسەڭشى؟ باسقاسىن قويىپ كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتاۋىن وزگەرتىپ، باسشىسىن قازاقتان تاعايىنداي الماي وتىرمىز. ودان قالا بەردى، كەشەگى يۋسۋپوۆىڭ قازاق سسر-نە ءبىرىنشى حاتشى بولا سالىسىمەن، بىرنەشە اي ىشىندە قازاقستاندى بولشەكتەپ ىدىراتىپ جىبەرە جازداعان جوق پا؟
مەن باسىندا سەرىكجانعا قارسى كەلگەندەردى بەت باقتىرمايتىن ەدىك دەپ ايتىپ قالدىم. كەيىننەن، سەرىكجان تاراپىنان ۇيعىر تاقىرىبى تەرەڭدەي باستاعان سوڭ، سول شەتتەن كەلگەن قانداستارمەن كەزدەسىپ بارىمەن دەرلىك سويلەسىپ شىقتىم. ولاردىڭ بارلىعى دەرلىك قازىرگى كەزدە ەلگە تانىمال ينتەللەكتۋال ازاماتتار، ولاردىڭ قاتارىندا سەرىك كەرەي (كۇردەلى مەدتەحنيكا سالاسىندا بىلىكتى مامان، جاپونيادا وقىپ، گەرمانيادا ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن), اياتجان احمەتجانۇلى (حيميك، ءبىلىم سالاسىندا ءجۇر، «كازبىلىم» وقۋ ورتالىقتارىنىڭ جەتەكشىسى), Eldes Orda(تۇركيادا دوكتورانتۋرادا), بىرقاتار جۋرناليستتەر ۇلاربەك دالەيۇلىسياقتى، جازۋشىلار دا بار ت.ب. بۇلاردى بىرىكتىرەتىن ماسەلە – قىتايدا وسى سەرىكجاننىڭ ۋيچات الەۋمەتتىك جەلىسى ارقىلى ۇلتشىلدىقتى ۇرانداتىپ ءجۇرىپ مىڭداعان قازاق ۇلتشىلدارىن قاماتىپ جىبەرگەنى تۋرالى دەرەكتەرى بار، بىراق بۇلاردى قازىر ەشكىم تىڭداپ سوزدەرىنە قۇلاق اسىپ جاتقان جوق. سەنبەيىن دەسەڭ، بۇل ازاماتتاردىڭ ەشقايسىسى قوعام بەلسەندىسى بولىپ ەل الدىنا شىعىپ جۇرگەندەر قاتارىنان ەمەس، ياعني جەكە باس ماسەلەسى ءۇشىن سەرىكجاننىڭ جاعاسىنا جارماساتىندار قاتارىنان ەمەس. قاجىعۇمار شابدانۇلىنىڭ التى تومدىق «قىلمىس» رومانىن وقىعاندارىڭ بولسا وندا، ءدال وسى سەكەڭە كەلەتىن پەرسوناج ەلدىڭ ءبارىن ۇلتشىلدىق ۇرانىمەن جيىپ الىپ، كەيىن سوتتاتىپ، ءوزى امان قالۋشى ەدى عوي، مىنە سوعان ۇقساس وقيعالاردى ايتادى قىتايدان كەلگەندەردىڭ بىرقاتارى.
بۇدان باسقا، 2015 جىلدان امەريكا قورعاۋىنداعى ءرابيام قادىردىڭ ۇيعىر ماسەلەسىنە قازاق ماسەلەسىن قوساقتاۋىن (ول كەزدە قازاقتار ءالى قىسىمعا ۇشىراماعان كەز), 2016 جىلى شۇار باسشىلىعىنا نۇر باكىر (ۇلتى ۇيعىر) باستاعان كوماندانىڭ كەلۋى، سول كەزدەن باستاپ قىتايداعى قازاق ماسەلەسىنىڭ كۇردەلەنۋى، ياعني قامالىپ باستالۋى، سول جىلدىڭ قىركۇيەگىندە ۇقك توراعاسى بولىپ كارىم ءماسىموۆتىڭ تاعايىندالۋى، 2017 باسىنان باستاپ كەشە عانا قىتايدى شۋلاتقان سەرىكجان ءبىلاشۇلىنىڭ قازاقستاندا پايدا بولعانىنىڭ ءبارى ءوزارا تىعىز بايلانىستى دەيتىندەر دە بار. ەستىگەن قۇلاقا جازىق جوق، ءوزىم ويدان شىعارعاندى ەمەس (ايتپەسە، قىتايداعىنى مەن قايدان بىلەيىن), ەستىگەنىمدى جازىپ وتىرمىن.
مەنى سەرىكجانعا قارسى شىقتى دەپ تاس كەسەكتەمەي تۇرىپ، وسى اقپاراتتاردى ءبىر شولىپ، ءبىر قورىتىپ الىڭىز قانداس اعايىن!
ال سودان كەيىن ماعان قاراتا تاس اتاسىڭدار ما، جۇمىرتقا لاقتىراسىڭدار ما، ەرىك وزدەرىڭدە! مەن وسىدان كەم دەگەندە ءبىر-ەكى كۇنسىز بۇل فەيسبۋككە كىرە امايمىن، ساۋ بولىڭىزدار!
P/s: كوشىرىپ باسۋعا، شەكتەن شىققان بوعاۋىز سوزدەرىن قولدانباي بالاعاتتاۋعا رۇقسات)))
ابزال قۇسپان
