جەمقورلىق شاش-ەتەكتەن جايلاعان ەلدىڭ ءبارى دە كادرلىق تاپشىلىققا تاپ بولادى. ءبىزدىڭ قازاق ەلى كادرلىق داعدارىسقا ۇشىرادى. بىزگە كوپ ۇزاماي كادرلاردى تۇبەگەيلى دايىندايتىن ناۋقان جاقىنداپ كەلە جاتىر. ءبىزدىڭ اسا ساقتىقپەن ءارى مۇقيات قارايتىن باستى شارۋامىز وسى بولسىن.
سەبەبى، ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ ىرگەسىن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى بويىنا سىڭىرگەن ۇلت كادرلارى عانا قۇرا الادى. ءبىزدىڭ كادرلاردىڭ بويىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا ءتان قاسيەتتەر بولماسا، ءبىزدىڭ ۇلتتىق مەملەكەتىمىزدىڭ بويىنا ەشقاشان دا قان جۇگىرمەيدى. كوسموپوليتتەنگەن، ۇلتسىزدانعان، قاعىنان جەرىگەن، قازاقتىعىنان تايعان كادرلار بىزگە كەرەك ەمەس. ءتىپتى، بۇلار ءبىلىمى بولسا دا ءبىزدى قۇردىمعا جىبەرەدى. جاقسىلىقتان ءۇمىتىمىز بار ەلمىز. جاقسىلىقتان ءۇمىتىمىز بار ۇلتپىز. بولاشاعىمىزدى سول ءۇشىن ۇنەمى جاڭاشىلدىقپەن بايلانىستىرىپ وتىرماساق، ءدال قازىرگى اۋمالى-توكپەلى زامانادا ءبىز اعىنمەن بويلاپ قانا كەتىپ جاتىرمىز. مەنىڭ جانىما باتاتىنى – ءبىزدىڭ قوعام ونى اسا سەزىمتالتىقپەن قابىلداي الماي وتىر. ونىڭ مىڭ سەبەبى بار. مۇندا جىلىكتەپ جاتۋدىڭ كەرەگى جوق.
الەم قازىر جوعارى ساناعا، ءبىزدىڭ تۇرمىستىق سانامىزدان بيىك ەنەرگەتيكالىق ورىسكە شىقتى. ال، ءبىزدىڭ سانامىز تۇرمىستىڭ دەڭگەيىندە قالىپ وتىر. جەمقورلار قاپتاعان، تۇرمىستىڭ دەڭگەيىندە قالعان كەز كەلگەن ۇلت نەمەسە مەملەكەت قورعانۋعا مۇرشاسى بولمايدى، ۇلتتىق يممۋنيتەتى ولەدى. مۇنىڭ بارلىعى دەر كەزىندە كادرلىق پوتەنتسيالدىڭ قۇلدىراپ، باس باسىمەن بي بولعان، ءبولىپ الىپ بيلەگەندەردىڭ كەسىرىنەن تۋىنداعان، دەر كەزىندە كادرلىق رەفورمالاردىڭ دۇرىس جۇرمەۋىنەن، ونىڭ مەملەكەتتىڭ بولاشاعىنا كەرى ىقپال بولاتىنىن دۇرىس بولجاماۋدان تۋىنداپ وتىر. ءبىزدىڭ بيلىك تە، قوعام دا وسى جاعىنا كەلگەندە كىنالى. ادام قۇقى قورعالعان، دەموكراتيالىق قۇندىلىقتار باعالانعان كەز كەلگەن وركەنيەتتى ەلدەردە مەملەكەتتى توناعان ادامنىڭ باسىن كەسىپ لاقتىرىپ تاستايدى. ونداي جەمقور، وپاسىز ادامدى وركەنيەتتى ەلدەر كەرەك ەتپەيدى. اقيقاتىندا ەشكىمگە دە كەرەك ەمەس. ونىڭ تۇتاس مەملەكەتكە الىپ كەلەتىن قياناتىن ول ەلدىڭ قۇزىرلى مەملەكەتتىك ورگاندارى، ازاماتتارى جاقسى بىلەدى. سوندىقتان دا وعان جول بەرمەيدى.
ءبىر عانا مىسال: وڭتۇستىك كورەيادا پارا بەرسەڭ، «سەن مەنىڭ نامىسىمدى تاپتاپ تۇرسىڭ با؟» دەگەن جاۋاپ الاسىڭ. بۇل ۇلت بولىپ، ەل بولىپ قالىپتاسقان ەلدىڭ ۇستانىمى. ال، ءبىز ءدال قازىر بارىنە نەمقۇرايلى قارايمىز. ولمەسەڭ ومىرەم قال دەگەن ۇستانىم بىزدە الداقاشان قالىپتاسقان. بۇل ءبىزدىڭ سۇيەگىمىزگە ءوتىپ كەتتى. ءبىزدىڭ كوپشىلىگىمىزگە ءتىپتى مەملەكەت كەرەك تە ەمەس سياقتى كۇن كەشىپ ءجۇرمىز. قاي جەردە جاقسى جۇمىس بولسا، قازاقتى جاستارى سوندا كەتىپ جاتىر. بۇل مەملەكەتتى باسقارىپ وتىرعانداردىڭ دا، قوعامنىڭ دا قاتەلىگى. مۇنداي وپاسىزدىقتى تەك قانا قانىندا ۇلتتىق قاسيەتتەرى بار ۇلتتىق كادرلار عانا توقتاتادى. ۇلتتىق كادر ماسەلەسىن جەتىلدىرۋ – بۇل ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ ىرگەسىن قالاۋ. ازاماتتاردى تەحنوكراتتىق پرينتسيپتەرگە ۇيرەتۋ. الەم ەلدەرى پوتەنتسيالدارىن اسىرىپ، ەنەرگەيتكالىق ساناعا ءوتىپ جاتقاندا، ءبىز 7-ءشى عاسىرعا تارتىپ بارامىز.
ۇلتتىق كادرلاردى دايارلاۋدى ءبىز مەكتەپتەردەن باستاۋىمىز كەرەك. جالپى بىزگە تۇبەگەيلى وزگەرىس كەلەدى. ءبىز سوعان دايىن وتىرۋىمىز كەرەك. قازاقتى ويلاعان بارشا قازاق قاشاندا وزگەرىسكە دايىن بولسىن. ءبىزدىڭ ارنايى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتەردە وقۋشىلاردى تەرەڭ بىلىمگە سۋسىنداتاتىن وتە ساۋاتتى ماماندار كەرەك. ولاردىڭ بولاشاقتا جالاقىسىن دا جوعارىلاتۋىمىز كەرەك. ەشنارسەگە الاڭدامايتىن، الەۋمەتتىك جاعدايدى كونكۋرستاردان ىرىكتەلگەن، بويىندا ۇلتتىق قانى ءجۇرىپ تۇرعان، تاريحى مەن ءداستۇرىن جەتىك بىلەتىن، وتە ءبىلىمدى كادرلارعا جاساماساق، بىزدە ەشقانداي وزگەرىس بولمايدى. ءبىلىم سالاسىنان باستاساق، ءبىز كوپ جەتىستىككە جەتەمىز. ءبىز بالالاردى ەمەس، ءبىز ۇستازداردى دايىنداۋىمىز كەرەك. بۇل ماسەلە ءبىزدىڭ الدىمىزدان قاشاندا شىعا بەرەدى. ەڭ باستى نازاردا تۇراتىن ماسەلە دە وسى بولۋعا ءتيىس. كەز كەلگەن وركەنيەتتى ەلدەردى الىپ قاراڭىز، ەڭ الدىمەن بارلىق جاعداي بىلىكتى ۇستازدارعا جاسالادى. ۇستازدارىن مينيستر نەمەسە دەپۋتاتتاردان دا جوعارى قويىپ، ولارعا قۇرمەت جاسايدى. ۇستاز ستاتۋسى وركەنيەتتى ەلدەردە بارىنشا جوعارى قويىلعان. مىسالى ءۇشىن، سينگاپۋر ەلى ۇستازدارعا الەۋمەتتىك جاعداي جاساۋى بويىنشا الەمنىڭ ەڭ الدىنعى قاتارىندا تۇرادى. ولاردىڭ ەشبىر رەسۋرسى مەن قازبا بايلىعى بولماسا دا، ۇلتتىق كاسىبي نارىقتى قالىپتاستىرىپ، عىلىمي وندىرىستىك بازالاردى قۇرعان. الەمدىك نارىققا ەركىن ارالاسىپ كەتكەن. مۇنىڭ بارلىعى ۇلتتىق كادر ماسەلەسىنە اسا مۇقياتتىقپەن قاراعاننان شىققان ناتيجە. ءبىزدىڭ ۇيىقتاۋعا ەندى قاقىمىز جوق. ەندى ۇيىقتاساق، ءبىز ويانبايمىز. وسىلاي ۇيقىلى-وياۋ مەڭ-زەڭ بولىپ ءومىرىمىزدى وتكىزىپ جۇرە بەرەمىز.
كەلەسى ماسەلە. ءبىزدىڭ ارنايى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتەرگە ۇلتتىق سارىنداعى ءبىلىم مەن تاربيە ۇلگىسىن بارىنشا قالىپتاستىرۋ كەرەك. مەن جاپونيانىڭ، فينلياندنيانىڭ، سينگاپۋردىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى ۇلتتىق رەفورمالارىمەن تانىسىپ كوردىم. ءبىزدىڭ ولاردان الاتىن قۇندىلىقارىمىز وتە كوپ. باستىسى ۇيرەنۋدەن ەرىنبەۋىمىز كەرەك. ول قازىرگى زاماناۋي جاڭاشىلدىقتى ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزبەن ەتەنە بايلانىستىرۋ بولىپ تۇر. سونى قولعا الىپ، ۇتتىق كادرلار دايىنداۋ ماسەلەسى ءبىزدى كۇتىپ تۇر. ولاردىڭ قۇرعان ۇلتتىق مەملەكەتىنىڭ بويىندا قالايشا توقتاماي قان جۇگىرىپ تۇرعانىن بىلەسىز بە؟ ولار ءبارىن ۇلتتىق نىشاندا جۇرگىزەدى. فينليانديانىڭ دا ءبىلىم ۇلگىسى نەمەسە ءبىلىم رەيتينگىسى الەمنىڭ الدىڭعى قاتارىنان ورىن الادى. ولاردى زەرتتەپ قاراساڭىز، ەلىڭىزگە جانىڭىز اشيدى. بىزگە ءبارىن نولدەن باستاۋعا ۋاقىتتىڭ ءوزى سەبەپشى بولىپ تۇر. ءدال قازىر ۋاقىت سونداي تالاپ قويىپ وتىر. جوعارىدا اتالعان ءۇش ەلدىڭ ءبارى دە ۇلتتىق كادر ماسەلەسىنە اسا ساقتىقپەن قاراعان وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنداعى ەلدەر.
كەز كەلگەن ۇلتتىڭ بولاشاعى ءوزىنىڭ جاراتىلىسى مەن بولمىسىنان، ءتىلى مەن دىلىنەن، تاريحىنان باستاۋ الادى. مىسالى، قازاقتىڭ بالاسىنا وزگە تىلدە عىلىم مەن ءبىلىم ۇيرەتىپ، كوسموپوليت ەتىپ، ماڭگۇرتتەندىرىپ، قامشىلاپ وتىرىپ تا ۇلتتىق مەملەكەت قۇرا المايسىز. سەبەبى، ونىڭ جانى جاتتا، ءتانى قوقىستا قالادى. كوسموپوليت كادرلاردى دايىنداپ ەشقاشان دا ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ ىرگەسىن قالاي المايسىز. سەبەبى ول تابيعاتقا دا، گەندىك اقپاراتقا دا، بولمىسقا دا قارسى. كوسموپوليتتەردە ۇلتتىق تانىم مەن تۇسىنىك، اتا بابا اماناتى، ەل مەن جەر، ۇلتىمنىڭ تاريحى، ءجۇرىپ وتكەن جولى دەگەن ۇعىم بولمايدى. سىرتقى كەلبەتى قازاق بولعانىمەن جانى مەن رۋحى ابدەن رۋحسىزدانىپ كەتكەن تەكسىزدىڭ ناق ءوزى. سوندىقتان دا قازاق بالاسىنا وسى كەزەڭدە اسا ۇلكەن تاڭداۋ تۇر. ول ۇلتتىق كادرلارىمىزدى دايىنداپ، ۇلتتىق مەملەكەتىمىزدىڭ ىرگەسىن بەكەمدەيمىز بە دەگەن اسىل مۇرات پەن ماقسات. بۇل بابالاردىڭ اسىل مۇراتى. ءبىزدىڭ جاس، ءبىلىمدى، ۇلتشىل بۋىن وسى جولدا قالايدا بارىن سالۋى كەرەك. ءبىز وزگەرۋىمىز كەرەك. زاماننىڭ كوشىنەن قالۋعا ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ ەشقانداي دا قاقىسى جوق. ءبىز، اسىرەسە جاستار، ەلدىك اسىل مۇراتىمىزدى بىرلەسىپ، تارتىسپاي، جاعا جارتىسپاي ىسكە اسىرۋىمىز كەرەك. جاعا جىرتىسقان جەردە ەشقانداي جەتىستىك جوق. بابالاردىڭ اماناتىنا قيانات جاساماي، ارۋاقتارىنىڭ الدىندا پەرزەنتتىك پارىزىمىزعا ادال بولماساق، ءبىز دۇرىس مەملەكەت بولمايمىز. كەز كەلگەن ۇلتتىق باعىتتا عىلىم مەن تەحنولوگيا، ءوندىرىس پەن نارىق، عىلىمي الەۋەتىن قالىپتاستىرعان ەلگە ەشكىمنىڭ دە ءتىسى باتپايدى. ەشكىمنىڭ جەتەگىندە كەتپەيدى. ءتىپتى حالقى تىم از ەلدەردىڭ ءوزى عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ ارقاسىندا ۇلتتىق يممۋنيتەتىن قالىپتاستىرىپ، قارقىندى دامىپ كەتكەن. ءبىز ەشكىمنەن دە قورىقپايمىز. ەشكىمنەن دە قالىپ كەتۋگە ءتيىستى ەمەسپىز.
بەكبولات قارجان
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
