Jemqorlyq shash-etekten jaılaǵan eldiń bári de kadrlyq tapshylyqqa tap bolady. Bizdiń qazaq eli kadrlyq daǵdarysqa ushyrady. Bizge kóp uzamaı kadrlardy túbegeıli daıyndaıtyn naýqan jaqyndap kele jatyr. Bizdiń asa saqtyqpen ári muqııat qaraıtyn basty sharýamyz osy bolsyn.
Sebebi, ulttyq memlekettiń irgesin ulttyq qundylyqtardy boıyna sińirgen ult kadrlary ǵana qura alady. Bizdiń kadrlardyń boıynda ulttyq qundylyqtarǵa tán qasıetter bolmasa, bizdiń ulttyq memleketimizdiń boıyna eshqashan da qan júgirmeıdi. Kosmopolıttengen, ultsyzdanǵan, qaǵynan jerigen, qazaqtyǵynan taıǵan kadrlar bizge kerek emes. Tipti, bular bilimi bolsa da bizdi qurdymǵa jiberedi. Jaqsylyqtan úmitimiz bar elmiz. Jaqsylyqtan úmitimiz bar ultpyz. Bolashaǵymyzdy sol úshin únemi jańashyldyqpen baılanystyryp otyrmasaq, dál qazirgi aýmaly-tókpeli zamanada biz aǵynmen boılap qana ketip jatyrmyz. Meniń janyma batatyny – bizdiń qoǵam ony asa sezimtaltyqpen qabyldaı almaı otyr. Onyń myń sebebi bar. Munda jiliktep jatýdyń keregi joq.
Álem qazir joǵary sanaǵa, bizdiń turmystyq sanamyzdan bıik energetıkalyq óriske shyqty. Al, bizdiń sanamyz turmystyń deńgeıinde qalyp otyr. Jemqorlar qaptaǵan, turmystyń deńgeıinde qalǵan kez kelgen ult nemese memleket qorǵanýǵa murshasy bolmaıdy, ulttyq ımmýnıteti óledi. Munyń barlyǵy der kezinde kadrlyq potenııaldyń quldyrap, bas basymen bı bolǵan, bólip alyp bılegenderdiń kesirinen týyndaǵan, der kezinde kadrlyq reformalardyń durys júrmeýinen, onyń memlekettiń bolashaǵyna keri yqpal bolatynyn durys boljamaýdan týyndap otyr. Bizdiń bılik te, qoǵam da osy jaǵyna kelgende kináli. Adam quqy qorǵalǵan, demokratııalyq qundylyqtar baǵalanǵan kez kelgen órkenıetti elderde memleketti tonaǵan adamnyń basyn kesip laqtyryp tastaıdy. Ondaı jemqor, opasyz adamdy órkenıetti elder kerek etpeıdi. Aqıqatynda eshkimge de kerek emes. Onyń tutas memleketke alyp keletin qııanatyn ol eldiń quzyrly memlekettik organdary, azamattary jaqsy biledi. Sondyqtan da oǵan jol bermeıdi.
Bir ǵana mysal: Ońtústik Koreıada para berseń, «sen meniń namysymdy taptap tursyń ba?» degen jaýap alasyń. Bul ult bolyp, el bolyp qalyptasqan eldiń ustanymy. Al, biz dál qazir bárine nemquraıly qaraımyz. Ólmeseń ómirem qal degen ustanym bizde áldaqashan qalyptasqan. Bul bizdiń súıegimizge ótip ketti. Bizdiń kópshiligimizge tipti memleket kerek te emes sııaqty kún keship júrmiz. Qaı jerde jaqsy jumys bolsa, qazaqty jastary sonda ketip jatyr. Bul memleketti basqaryp otyrǵandardyń da, qoǵamnyń da qateligi. Mundaı opasyzdyqty tek qana qanynda ulttyq qasıetteri bar ulttyq kadrlar ǵana toqtatady. Ulttyq kadr máselesin jetildirý – bul ulttyq memlekettiń irgesin qalaý. Azamattardy tehnokrattyq prınıpterge úıretý. Álem elderi potenıaldaryn asyryp, energeıtkalyq sanaǵa ótip jatqanda, biz 7-shi ǵasyrǵa tartyp baramyz.
Ulttyq kadrlardy daıarlaýdy biz mektepterden bastaýymyz kerek. Jalpy bizge túbegeıli ózgeris keledi. Biz soǵan daıyn otyrýymyz kerek. Qazaqty oılaǵan barsha qazaq qashanda ózgeriske daıyn bolsyn. Bizdiń arnaıy bilim beretin orta mektepterde oqýshylardy tereń bilimge sýsyndatatyn óte saýatty mamandar kerek. Olardyń bolashaqta jalaqysyn da joǵarylatýymyz kerek. Eshnársege alańdamaıtyn, áleýmettik jaǵdaıdy konkýrstardan iriktelgen, boıynda ulttyq qany júrip turǵan, tarıhy men dástúrin jetik biletin, óte bilimdi kadrlarǵa jasamasaq, bizde eshqandaı ózgeris bolmaıdy. Bilim salasynan bastasaq, biz kóp jetistikke jetemiz. Biz balalardy emes, biz ustazdardy daıyndaýymyz kerek. Bul másele bizdiń aldymyzdan qashanda shyǵa beredi. Eń basty nazarda turatyn másele de osy bolýǵa tıis. Kez kelgen órkenıetti elderdi alyp qarańyz, eń aldymen barlyq jaǵdaı bilikti ustazdarǵa jasalady. Ustazdaryn mınıstr nemese depýtattardan da joǵary qoıyp, olarǵa qurmet jasaıdy. USTAZ statýsy órkenıetti elderde barynsha joǵary qoıylǵan. Mysaly úshin, Sıngapýr eli ustazdarǵa áleýmettik jaǵdaı jasaýy boıynsha álemniń eń aldynǵy qatarynda turady. Olardyń eshbir resýrsy men qazba baılyǵy bolmasa da, ulttyq kásibı naryqty qalyptastyryp, ǵylymı óndiristik bazalardy qurǵan. Álemdik naryqqa erkin aralasyp ketken. Munyń barlyǵy ulttyq kadr máselesine asa muqııattyqpen qaraǵannan shyqqan nátıje. Bizdiń uıyqtaýǵa endi qaqymyz joq. Endi uıyqtasaq, biz oıanbaımyz. Osylaı uıqyly-oıaý meń-zeń bolyp ómirimizdi ótkizip júre beremiz.
Kelesi másele. Bizdiń arnaıy bilim beretin orta mektepterge ulttyq saryndaǵy bilim men tárbıe úlgisin barynsha qalyptastyrý kerek. Men Japonııanyń, Fınlıandnııanyń, Sıngapýrdyń bilim salasyndaǵy ulttyq reformalarymen tanysyp kórdim. Bizdiń olardan alatyn qundylyqarymyz óte kóp. Bastysy úırenýden erinbeýimiz kerek. Ol qazirgi zamanaýı jańashyldyqty ulttyq qundylyqtarymyzben etene baılanystyrý bolyp tur. Sony qolǵa alyp, uttyq kadrlar daıyndaý máselesi bizdi kútip tur. Olardyń qurǵan ulttyq memleketiniń boıynda qalaısha toqtamaı qan júgirip turǵanyn bilesiz be? Olar bárin ulttyq nyshanda júrgizedi. Fınlıandııanyń da bilim úlgisi nemese bilim reıtıngisi álemniń aldyńǵy qatarynan oryn alady. Olardy zerttep qarasańyz, elińizge janyńyz ashıdy. Bizge bárin nólden bastaýǵa ýaqyttyń ózi sebepshi bolyp tur. Dál qazir ýaqyt sondaı talap qoıyp otyr. Joǵaryda atalǵan úsh eldiń bári de ulttyq kadr máselesine asa saqtyqpen qaraǵan órkenıetti elderdiń qataryndaǵy elder.
Kez kelgen ulttyń bolashaǵy óziniń jaratylysy men bolmysynan, tili men dilinen, tarıhynan bastaý alady. Mysaly, qazaqtyń balasyna ózge tilde ǵylym men bilim úıretip, kosmopolıt etip, máńgúrttendirip, qamshylap otyryp ta ulttyq memleket qura almaısyz. Sebebi, onyń jany jatta, táni qoqysta qalady. Kosmopolıt kadrlardy daıyndap eshqashan da ulttyq memlekettiń irgesin qalaı almaısyz. Sebebi ol tabıǵatqa da, gendik aqparatqa da, bolmysqa da qarsy. Kosmopolıtterde ulttyq tanym men túsinik, ata baba amanaty, el men jer, ultymnyń tarıhy, júrip ótken joly degen uǵym bolmaıdy. Syrtqy kelbeti qazaq bolǵanymen jany men rýhy ábden rýhsyzdanyp ketken teksizdiń naq ózi. Sondyqtan da qazaq balasyna osy kezeńde asa úlken tańdaý tur. Ol ulttyq kadrlarymyzdy daıyndap, ulttyq memleketimizdiń irgesin bekemdeımiz be degen asyl murat pen maqsat. Bul babalardyń asyl muraty. Bizdiń jas, bilimdi, ultshyl býyn osy jolda qalaıda baryn salýy kerek. Biz ózgerýimiz kerek. Zamannyń kóshinen qalýǵa bizdiń ulttyń eshqandaı da qaqysy joq. Biz, ásirese jastar, eldik asyl muratymyzdy birlesip, tartyspaı, jaǵa jartyspaı iske asyrýymyz kerek. Jaǵa jyrtysqan jerde eshqandaı jetistik joq. Babalardyń amanatyna qııanat jasamaı, árýaqtarynyń aldynda perzenttik paryzymyzǵa adal bolmasaq, biz durys memleket bolmaımyz. Kez kelgen ulttyq baǵytta ǵylym men tehnologııa, óndiris pen naryq, ǵylymı áleýetin qalyptastyrǵan elge eshkimniń de tisi batpaıdy. Eshkimniń jeteginde ketpeıdi. Tipti halqy tym az elderdiń ózi ǵylym men tehnologııanyń arqasynda ulttyq ımmýnıtetin qalyptastyryp, qarqyndy damyp ketken. Biz eshkimnen de qoryqpaımyz. Eshkimnen de qalyp ketýge tıisti emespiz.
Bekbolat Qarjan
"Adyrna" ulttyq portaly
