2017 جىلى ماۋسىمايىنىڭ 22-25-ىكۇندەرى استانادا وتكەن دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ V قۇرىلتايىندا ەلباسى «وتانداستار» قورىن قۇرىپ، وسى قور ارقىلى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنا شەتەلدەگى اعايىنمەن بايلانىس جاساۋدى مىندەتتەگەن ەدى. ءدال ءبىر جىلدان كەيىن، ياعني 2018 جىلى ماۋسىم ايىندا «وتانداستار قورى» كەاق-نىڭ (كوممەرتسيالىق ەمەس اكتسيونەرلىك قوعامى) جۇمىسىن باستادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتىنىڭ قاۋلىسىندا اتالمىش «وتانداستار قورى» كەاق «دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋ نەگىزگى نىساناسى بولىپ ايقىندالسىن»،-دەپ ارنايى اتاپ كورسەتتى.
«وتانداستار قورى» كەاق-نىڭ قۇرىلۋىنا بايلانىستى قاۋىمداستىقتىڭ جۇمىسىن قازىرگىدەن كۇشەيتىپ، جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋگە ۇلكەن مۇمكىندىك تۋادى دەپ سەندىك. ويتكەنى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ قارجى ماسەلەسىنىڭ دۇرىس شەشىلمەۋىنەن بولىپ كەزىندە كوپ قيىندىققا دۋشار بولدى.
بۇگىندە «وتانداستار قورى» ءوزىنىڭ ارنايى جاسالعان جول كارتاسى ارقىلى ءاربىر قالا، وبلىس اكىمشىلىكتەرىمەن مامىلەگە (مەموراندۋم) وتىرۋدا. مامىلەنىڭ ماقساتى شەتەلدەگى جانە ەلىمىزگە قونىس اۋدارعان ەتنيكالىق قازاقتارعا قولداۋ كورسەتۋ ەكەن. جۋىردا سونداي مامىلەلەردىڭ ءبىرى- «وتانداستار قورى» كەاق-نىڭ وكىلدەرى مەن پاۆلودار وبلىسى اكىمشىلىگى اراسىندا جاسالدى. وسى رەسمي ءىس-شاراعا كۋا رەتىندە كوڭىلگە كەلگەن ازداعان ويلاردى ورتاعا سالۋدى ءجون كوردىم.
اتالمىش رەسمي سالتاناتتى شارادا وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى بەگەنتاەۆ مەيرام مۇحامەتراحىمۇلى مىرزانىڭ جينالعان اۋديتورياcىندا تەك قازاقتار وتىرعانىن، سونىڭ ىشىندە ورىسشا بىلمەيتىن الىس شەتەلدەردەن كەلگەن ورالماندار، جاستار مەن ستۋدەنتتەر وكىلى، جۋرناليستەر وتىرعانىن ەسكەرمەستەن تەك ورىس تىلىندە سويلەگەنىن، ال «وتانداستار قورى»-نىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى ءابىلدينوۆا ءاليا ساپابەكقىزى حانىمنىڭ دا ءسوزىن الدىمەن كوپ كورىم قازاقشا باستاپ الىپ، سوڭىن سيىرقۇيمىشاقتاتىپ ورىسشاعا بۇرمالاپ كەتكەنى دە كوڭىلگە داق قالدىرادى. قازاقتىڭ ماسەلەسىن بۇل ادامدار ورىس تىلىندە جوقتاماق پا دەپ ويلاپ قالدىق.
مەملەكەتىمىزدى دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا جەتكىزۋدىڭ ەڭ باستى تەتىكتەرىنىڭ ءبىرى-دەموگرافيا ەكەندىگى بارىمىزگە ايان. بابالارىمىز ول تۋرالى:
«توقسان ىڭگەن بوتالاپ،
توعىز كەلىن قومداسىن.
ۇلىڭ ونشاقتى بولسىن،
قىزىڭ مونشاقتى بولسىن،
داۋلەتىڭ كوپ بولسىن،
پەرزەنتىڭ كوپ بولسىن،
باسىڭ كوپ بولسىن،
اسىڭ كوپ بولسىن،
جاسىڭ كوپ بولسىن،
دوسىڭ كوپ بولسىن!
...بەدەلىڭ تاسىپ ورلەسىن،
وشاعىڭ ماڭگى سونبەسىن!»،-دەپ كەلەر ۇرپاعىنا باتا-تىلەگىن قالدىرىپ كەتكەن ەدى. ويتكەنى، «بەدەلىمىز تاسىپ ورلەيتىن، وشاعىمىز ماڭگى سونبەيتىن» «ماڭگى ەل!» بولۋ ءۇشىن «باس كوبەيمەي - اس كوبەيمەيتىنىن»، نەمەسە «مال ەگىز تۋسا-ءشوپ ايىر وسەتىنىن» بابالارىمىز جاقسى بىلگەن.
«قازىر ەلىمىزدە تۇرعىندار سانى 18 ميلليوننان اسىپ، 19 ميلليونعا بەت الدى. كەڭ-بايتاق جەردى جيىرما ميلليونعا جەتپەيتىن حالىقپەن ەركىن يگەرە الامىز با؟ ونىڭ ۇستىنە دەموگرافيالىق ءوسىمىمىز دە كورشىلەس ەلدەرمەن سالىستىرعاندا وتە تومەن. مىسالى، 1967 جىلى قازاقستاندا 12,4 ميلليون، وزبەكستاندا 10,8 ميلليون حالىق بولعان ەكەن. ياعني ءبىز كورشىلەرىمىزدەن 2 ميلليونداي ارتىق بولىپپىز. ارادا ەلۋ جىل وتكەندە، ياعني 2017 جىلعى ەسەپ بويىنشا وزبەكستان حالقى 34 ميلليونعا جاقىنداپ، ءۇش ەسەگە كوبەيىپتى. تۇرىكمەنستان، تاجىكستان، قىرعىزستان حالقى دا ءۇش ەسە وسكەن. وكىنىشكە قاراي، ءبىز بار بولعانى جارتى ەسە عانا ءوسىپ، 18 ميلليوننان ارەڭ اسىپ وتىرمىز. تۇرعىندار سانى وسپەۋىنە ءبىر سەبەپ – ەلدى تاستاپ شەتكە كوشۋشىلەر كوپ. ايتالىق، كەيىنگى 10 جىلدا ەلىمىزدەن 324 مىڭ ادام سىرتقا كوشكەن. ال كەلۋشىلەر بار بولعانى 283 مىڭ ادام. ونىڭ سىرتىندا بالا تۋ جونىندەگى جاعدايىمىز دا ءماز ەمەس. 1980 جىلدارى رەسپۋبليكا كولەمىندە ءبىر جىلدا 800 مىڭ ءسابي دۇنيەگە كەلسە، قازىر بۇل كورسەتكىش ەكى ەسە ازايىپ، 400 مىڭنىڭ اينالاسىندا بولىپ تۇر. دەموگرافيالىق جاعدايىمىز وسى قالپىنان وزگەرمەسە، بۇل فاكتور ەكونوميكامىزعا كەرى اسەر ەتەرى انىق. مىسالى، ءبىر عانا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا بۇگىنگى تاڭدا تۇرعىندارى 50 ادامعا جەتپەيتىن 100 ەلدى مەكەن بار ەكەن. ولاردىڭ 38-ءى جاقىن ارادا مۇلدەم جابىلادى. قالعاندارىنىڭ بولاشاعى بۇلدىر» (ەگەمەن قازاقستان.2018ج 16-قاراشا) بۇل ەسكىرىپ كەتپەگەن ستاتيستيكالىق كورسەتكىش.
ماسەلە ءدال وسىنداي ەرەكشە اكتۋالدى تۇرعان بۇگىنگى تاڭدا «وتانداستار قورى» كەاق ارقىلى دۇنيەجۇزى قازاقتار قاۋىمداستىعىنىڭ اتقاراتىن شارۋاسى ۇشان-تەڭىز بولۋعا ءتيىس ەدى. وكىنىشكە وراي، «وتانداستار قورى» كەاق دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ قىزمەتىن قامتاماسىز ەتەتىن نەگىزگى نىساناسىن ىسىرىپ تاستاپ، قاۋىمداستىقتىڭ بارلىق فۋنتسياسىن اتقاراتىن جەكە جول كارتاسىن جاساپ العان.
بىراق ول جول كارتاسى تەك قاراجات شاشۋعا باعىتتالعان ءارتۇرلى شوۋلار، فورۋمدار، كىشى قۇرىلتاي، مۋزىكالىق فەستيۆال، ەكسكۋرسيا-ساياحات قاتارلى مادەني شارالاردان قۇرالعان. ەسەسىنە ءبىز كۇتكەن اسا ماڭىزدى ءسوز تىركەستەرى بۇل كارتادا جوق. ناقتىلاپ ايتساق، ەتنيكالىق قازاقتاردى ەلگە كوشىرىپ الۋ، قابىلداۋ، قونىستاندىرۋ دەگەن ءسوز بۇل جول كارتاسىندا كەزدەسپەيدى. كوشى-قون ماسەلەسىنە كوڭىل ءبولىنىپ، قانداستارىمىزدىڭ ەلگە قوسىلۋ قارقىنىن كوبەيتۋدىڭ مۇمكىندىكتەرى قاراستىرىلماعان. دەموگرافيامىزدى دامىتۋدىڭ نەگىزگى تەتىكتەرىنىڭ ءبىرى بولۋشى شەتەلدەگى قانداستاردىڭ ەلگە كوشىپ كەلىپ قونىستانۋى، ورالمانداردىڭ كوشىنىڭ ماڭىزدىلىعى مەن قاجەتتىلىگى تۋرالى ايتىلماعان.تۋراسىن ايتساق، شەتەلدەردەگى قازاقتاردى اتامەكەنىنە تارتۋ، قونىستاندىرۋ تۋرالى بۇل باعدارلامادا ەشبىر ءسوز جوق. ياعني، بۇگىندە ايتىپ جۇرگەن ورالماندار كوشىنىڭ توقىراۋىن ازايتاتىن، سەبەپ –سالدارىن اشاتىن ناقتى تۇجىرىم جاسالماعان دەپ تۇسىنۋگە بولادى.
سوندىقتان دا اتالمىش قۇجاتتىڭ دەنى ۇلتتىقمەرەكەلەردە وبلىس، قالا، اۋدان اكىمشىلىك تاراپىنان بۇرىننان بەرى كورشىلەس ەلدەردەگى قانداستاردى ەلدەگى بولىپ جاتقان اۋقىمدى مادەني ءىس شارالارعا قاتىستىرۋ سياقتى جۇمىستارى مەملەكەت ەسەبىنەن اتقارىلاتىن «اكادەميالىق ءتۋريزمدى» عانا ەسكە سالادى. جالپى ەلىمىزدە بولىپ جاتقان مادەني ءىس-شارالارعا كورشى مەملەكەتتەردە تۇراتىن قانداستاردى قاتىستىرۋ بۇرىننان ىستەلىپ كەلە جاتقان داستۇرلەردىڭ ءبىرى بولاتىن.
«وتانداستار قورى»-نىڭ استانانىڭ تورىندەگى زاۋلەم كەڭسەگە وتىز-وتىز بەس مەنەدجەرلەر شوعىرلانعان، اۋىر قوزعالاتىن سىلبىر مەحنيزممەن شەتەلدەرگە ەتنيكالىق قازاقتارىمەن تۇراقتى بايلانىس جاساۋى ەكىتالاي. ەستۋىمىزشە بۇل جەردەگىلەردىڭ ءبارى دە جىلى-جۇمساقتىڭ جولىن جاقسى بىلەتىن باي-باعلاننىڭ بالالارى مەن تۋىستارىنان قۇرالعان كورىنەدى. سەبەبى، كوبى قازاقشا ەكى ءسوزدىڭ باسىن قوسىپ سويلەي المايتىن كورىنەدى. قازاقشا سويلەي المايتىن ادامدار ەتنيكالىق قازاقتارمەن ەلگە كوشىپ كەلىپ جاتقان ورالماندار تۋرالى، ولاردىڭ تولىپ جاتقان پروبلەماسى جونىندە تۇسىنىگى مۇلدە جوق، ورىسشا بىلمەيتىن قانداستارمەن سويلەسۋى مۇمكىن ەمەس، تاعى ءبىر بيۋروكراتيالىق اپپارات بولىپ شىعا كەلۋىنە ءبىر-اق قادام قالىپ تۇر دەگەن ءسوز. مۇنداي اپپاراتتار بىزدە جەتكىلىكتى. وسىدان-اق قوردىڭ اقشاسى ماقساتسىز جۇمسالىپ كەتە مە دەگەن ويعا قالاسىڭ. مىسالى: شەتەلدەگى قانداستارعا ارناپ راديو، سايتتار اشامىز دەپ «وتانداستار قورى» كەاق-نىڭ جول كارتاسىندا كورسەتىلگەن. بۇل ەشبىر سىن كوتەرمەيتىن جوسپار. سەبەبى بۇگىندە عالامتور مۇمكىندىگى مەن قوسا ەلىمىزدە وسى باعىتتاعى ۆەب-سايتتار مەن قازاق راديولارى دا جەتىپ ارتىلادى. كەرىسىنشە بارلىق قارجى قانداستاردى ەلگە كوشىرىپ اكەلۋ، ولاردى وتانىمىزعا بەيىمدەۋ، قولداۋ كورسەتۋگە جۇمسالۋى كەرەك. جول قارتادا باياعىدان قر-دا اتقارىلىپ كەلە جاتقان جۇمىستاردى قايتالاپ كورسەتە بەرگەندىگى قارجىنى ماقساتسىز تالان- تاراجعا سالۋدىڭ ءتاسىلى ءتارىزدى.
جالپى ورالمانعا قاتىستى جۇمىستاردىڭ اۋىرى وڭىرلەرگە جۇكتەلەتىندىكتەن استاناداعى «وتانداستار قورى» كەاق-نىڭ شتاتىنا 5-6 ادام عانا قالدىرىپ، قاراجاتتىڭ دەنىن وڭىرلەرگە ءبولۋ ءتيىمدى ەكەندىگى ايتپاسا دا انىق. سوندا عانا جول كارتاسىن ىسكە اسىرۋدا ناتيجەلى بولارى كۇمانسىز. جالپى جەدەل، ىسكەر توپ وڭىرلەردە جاساقتالىپ، ورتالىقتا شاعىن مەنەدجەرلەر باسقارىپ وتىرسا زامان تالابىنا ساي ءونىمدى دە ناتيجەلى شارالار ىسكە اسۋىنا قولايلى بولماق.
بۇل جول كارتاسى كوشى قون مəسەلەسىن زامانۋي تۇرعىدا شەشۋگە باعىتتالۋ قاجەت. پاۆلوداردا بولعان مەماراندۋمعا قول قويۋ راسىمىندە وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ باسشىسى داۋەنوۆ ەرنۇر نۇرلانۇلى مىرزانىڭ وقىپ تانىستىرعان از-مۇز ەسەبىندە «وتانداستار قورى»-نىڭ جول كارتاسىندا دۇنيەجۇزى قازاقتار قاۋىمداستىعى تاراپىنان اتقارىلاتىن جۇمىستىڭ وتە از كورسەتىلگەنى قوردان وڭىرلەرگە قاراجات بولىنبەيتىنىنىڭ ايعاعى بولماق.
قازاق سانىن كوبەيتۋدىڭ ءبىر جولى – وركەنيەتتى ەلدەردىڭ ەتنوستىق كوشتى جۇرگىزۋدەگى وزىق تاجىريبەلەرىن، اتاپ ايتساق گەرمانيا، يزرايل قاتارلى ەتنوستىق كوشتى جاقسى جۇرگىزەتىن مەملەكەتتەردىڭ تاجىريبەسىن زەرتتەپ، ونىڭ وڭتايلى تۇستارىن ەلىمىزدە پايدالانۋ ۋاقىتى الدەقاشان بولعانى تۋرالى ناقتى دايەكپەن كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي ۇنەمى ايتىلىپ كەلەدى. بۇل تاجىريبە دەگەنىمىز، ورالمانداردى كوشىرىپ الۋدا ولاردىڭ بۇرىننان ءومىر ءسۇرىپ جاتقان تۇرعىلىقتى جەرىنەن باستاپ، اتاجۇرتقا ۆيزانىڭ قاي تۇرىمەن قونىس اۋدارادى، بارعان سوڭ تۇراقتى تۇرۋعا، تىركەلۋگە، ازاماتتىق الۋعا قانداي قۇجاتتار كەرەك بولادى – ونىڭ ءبارىن سول جاقتا دايىنداۋ دەگەن ءسوز. سونىمەن قاتار بەرى كوشىپ كەلۋگە قۇشتار بولعانىمەن قارجىلىق مۇمكىندىگى جوق وتباسىلارعا ناقتى قارجىلاي قولداۋ كورسەتۋ، كەلگەسىن الەۋمەتتىك كومەك بەرۋ جولدارى بىزدە ءالى كۇنگە بىرىزدىلىككە تۇسكەن جوق. شەكارادان وتكەندە كىم قارسى الادى، قاي وڭىرگە ورنالاسادى، باسپانا ماسەلەسى قالاي شەشىلەدى، نە جۇمىس ىستەيدى - بۇل دا شەشىلمەگەن ماسەلەنىڭ ءبىرى رەتىندە قالىس قالىپ كەلەدى. جالپى ءبىزدىڭ ەلدە ورالمانداردى كۇتىپ الىپ ورنالاستىرۋ ماسەلەسىمەن دە ەشكىم اينالىسپايدى. ءبىراز وبلىستاردا ورالماندارعا ارنالعان بەيىمدەۋ ورتالىقتارى بولعانىمەن ولاردىڭ جۇمىسى بۇگىنگى زامان تالابىنا ساي ەمەس، كوشىپ كەلگەن قانداستارعا قىزمەت كورسەتۋ مەملەكەتتىك ستاندارتى ءالى كۇنگە قالىپتاسپاعان.
ورالمانداردىڭ تۇراقتى تىركەلىپ، ازاماتتىق الۋىنداعى قۇجاتتارعا قاتىستى داۋ دا ءبىر توبە. سوڭعى جىلدارى ولارعا اۋەلى ىقتيار حات بەرۋ كەرەك، ازاماتتىققا قۇجاتتى سودان كەيىن وتكىزەدى دەگەن ەرەجە شىقتى. ىقتيار حات دەگەنىمىز تولقۇجاتقا تەڭەستىرىلمەيتىندىكتەن ازاماتتىق الاتىن ۋاقىتى جەتكەنشە ورالمان باۋىرىمىزدىڭ ىعىرى شىعادى. ال ەلگە كەلگەسىن كورسەتەتىن كومەگىنىڭ دە شاناعى بەلگىلى، مەملەكەت جەرگىلىكتى بيلىككە، جەرگىلىكتى بيلىك قالتالى ازاماتتارعا، كاسىپكەرلەرگە جۇكتەي سالادى، ال ولاردىڭ كومەگى دە جۇيەلى ەمەس، كومەسكىلەنىپ بارىپ سوڭى قۇردىمعا كەتىپ جاتادى.
رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين دۇنيەنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى ورىستار مەن ءورىستىلدى ازاماتتاردى ەشقانداي كەدەرگىسىز، اۋرە-سارساڭعا سالماي ميلليونداپ قابىلداپ، بىردەن ازاماتتىق بەرەتىن باعدارلاماعا قول قويدى. ەندى الەمنىڭ ءار تارابىنان رەسەيگە رەپاتريانتتار تولاسسىز اعىلاتىنى انىق. ال ءبىز ورالمانداردىڭ كەلۋىن جەڭىلدەتپەك تۇگىلى، نەشە ءتۇرلى سىلتاۋمەن بارعان سايىن قيىنداتۋدان تانباي وتىرمىز. انشەيىندە رەسەيدى ۇلگى تۇتقاندا الدىنا قارا سالمايتىن ورىسشىل باسشىلار ەتنيكالىق قازاقتى كوبەيتۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە ارينە وسىلاي بۇلتالاڭعا سالاتىنى بەلگىلى بولىپ قالۋدا. بىزدەگى رەسمي ەمەس دەرەك بويىنشا بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزگە الىس-جۋىق شەتەلدەردەن كەلگەن 30 مىڭداي ادام ءالى ازاماتتىق الا الماعان.
كەزىندە دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولعان، كوشى-قون ماسەلەسىمەن كوپ جىلدار بويى اينالىسىپ كەلگەن ۇلت جاناشارى بەلگىلى عالىم، جازۋشى-دراماتۋرگ ءسۇلتانالى بالعاباەۆ اعامىزدىڭ كوشى-قون ماسەلەسىن جۇيەلى زەرتتەيتىن ورتالىق قۇرۋدى تالاي مارتە ۇسىندى. ەتنيكالىق قازاعىنىڭ ۇشتەن ءبىرى ءالى شەتەلدە جۇرگەن ءبىزدىڭ ەلدە شىنىندا ونداي ورتالىق ءالى كۇنگە جوق. ەلىمىزدەگى قاپتاعان عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى مەن سانسىز اناليتيكالىق-ساراپتاۋ ورتالىقتارىنىڭ بۇل سالاعا نەگە نازار اۋدارمايتىنى بىزگە تۇسىنىكسىز. ال كوشى-قون جانە ورالماندار تۋرالى ايتىلىپ جۇرگەن اڭگىمەلەردىڭ كوپشىلىگى ەشقانداي ناقتى زەرتتەۋگە نەگىزدەلمەگەن، ەكپىندەتكەن قىزىل سوزدەن، زاڭنامالىق، قارجىلىق جاعىنان ورىندالۋى مۇمكىن ەمەس، بوس ۇسىنىستاردان تۇرادى. وسىعان وراي، ۇكىمەت كەڭسەسىنىڭ ءبىر ءبولىمى، ەڭ قۇرىعاندا ءبىر سەكتورى كوشى-قون جۇمىستارىن ۇيلەستىرىپ، پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىر ورىنباسارى وسى جۇمىستارعا باسشىلىق جاساپ وتىرسا جۇمىس جۇيەلەنىپ، العا باسادى. ويتكەنى بۇل سالانى جەتىك بىلەتىن ماماندار مەن باسشى كادرلار جەتكىلىكسىز.
ەلىمىزدە ءالى كۇنگە كوشى-قون جونىندە ارنايى ماماندار دايىنداۋ قولعا الىنعان ەمەس. بۇرىن ورالماندار تۋرالى دەرەكتەر كوشى-قون مەكەمەلەرى ارقىلى ءبىر ورتالىققا جينالاتىن. قازىر جەكە كوشى-قون مەكەمەلەرى دە جوق، ورالمانداردىڭ دەرەك قورى دا جۇمىسىن توقتاتقان با، بەيمالىم!
سونىڭ سالدارىنان قازاقستاندا ورالماندار مارتەبەسىن الىپ جاتقان كىمدەر، ولار قايدا ءجۇر، قازاقستاندا قالدى ما، الدە قايتىپ كەتتى مە – ونى انىقتاۋ قيىن. بولاشاقتا ورالمانداردىڭ دەرەك قورىنىڭ جۇمىسىن قايتا جۇرگىزىپ، وعان قازاقستاندا تۇراقتى قالاتىن ورالمانداردى عانا ەنگىزۋ ماسەلەسى وسى ورتالىقتاردىڭ ساراپتاماسى ارقىلى شەشىلىپ تۇرسا عانا ناتيجەلى بولار ەدى. وسىعان وراي وبلىستارداعى كوشى-قون ءۇردىسى بويىنشا بارلىق مالىمەت، اقپاراتتاردى، ستاتيستيكالىق ەسەپتەردى بەكىتىلگەن فورمالارعا سايكەس وبلىستارداعى ءتيىستى مەكەمەلەردەن جيناقتاپ الىپ، ۇكىمەتكە ۇسىناتىن ستاتيستيكالىق ەسەپكە جاۋاپتى مەكەمە، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلىدارىنان بەرى ورالمان ماسەلەسىمەن اينالىسىپ كەلە جاتقان وڭىرلەردەگى قاۋىمداستىق فيليالدارىنىڭ تاجىريبەلى ماماندارى بولۋعا ءتيىس.
ماسەلەن، وبلىس اكىمدىكتەرى كەزىندە ءار وبلىستاعى كوشى-قون باسقارماسىنىڭ جانىنان ورالمانداردىڭ بەيىمدەۋ جانە ىقپالداستىرۋ ورتالىقتارىن قۇرىپ اشىپ بەرگەن. ولاردىڭ ءار قايسىسىندا بەكىتىلگەن شتاتتىق كەستەگە سايكەس قىزمەتكەرلەرى بار بولاتىن. وسى مەكەمەلەر 2013 جىلى وبلىستىق جۇمىسپەن قامتۋدى ۇيلەستىرۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار باسقارماسىنا قوسىلىپ جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن جىل سايىن ارنايى قارجى ءبولىنىپ تۇرسا دا سودان بەرگى ۋاقىتتا ورالمانداردىڭ مۇددەسى ءۇشىن ەمەس باسقارمانىڭ مۇددەسى ءۇشىن جۇمىس جاساپ كەلە جاتقانداي اسەر قالدىرادى. مىنە وسى مەكەمەنى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى جانە «وتانداستار قورى» » كەاق -نا بەرىپ شەت ەلدەن كەلگەندەرگە ءبىرىنشى كەزەكتە قۇقىقتىق اقپاراتتىق اقىل-كەڭەس بەرەتىن ىسكەرلىك ورتالىق رەتىندە قايتا قۇرۋ بۇگىنگى زاماننىڭ تالابى. سونىمەن قاتار ەڭبەك مينيسترلىگىندەگى ەتنيكالىق قازاقتارمەن جۇمىس جاساۋ باسقارمالارى دا قىسقارتىلىپ جاتىر. وبلىستارداعى بولىمدەرى دە قىسقارتىلىپ باسقارما قاراماعىنداعى بولىمدەرگە قوسىلىپ اتى بار زاتى جوق بولدى. وسى ماسەلەنى وبلىس اكىمدەرى ورالمانداردى بەيىمدەۋ ورتالىقتارىن قاۋىمداستىقتىڭ وبلىستىق فيليالدارىنا جاۋاپتاندىرىپ، ناقتى ىستەرمەن اينالىسسا عانا ناتيجەلى بولار ەدى دەگەن ويعا قالامىز.
قورىتا ايتقاندا، ەلباسىنىڭ ارنايى تاپسىرماسىمەن قۇرىلعان «وتانداستار قورى» كەاق، دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعىنىڭ كوپ جىلدان بەرى اتقارىپ كەلگەن، كەيبىرى قارجىلىق مۇمكىنشىلىككە وراي كەزەك كۇتىپ تۇرعان جۇيەلى جۇمىستارىن اتتاپ ءوتىپ، باسقا باعىتتا جاساعان جول كارتاسى ارقىلى شەتەلدەگى قازاق دياسپوراسىنىڭ شەشىمىن كۇتكەن سانسىز مەسەلەلەرىمەن اينالىساتىن قاۋقارى بارما، ويتكەنى ءدال قازىرگى تاڭدا وسى قوردا ەتنيكالىق قازاقتىڭ مۇڭ مۇقتاجىن، مەنتاليتەتىن تۇسىنە بىلەتىن، كوشى-قون سالاسىندا تاجىريبەسى بار ماماندار جۇمىس ىستەيمە دەگەن وي الاڭداتادى.
قوردىڭ باستى ماقساتى مەن مىندەتى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىمەن بىرلەسىپ تاريحي وتانىنان تىس جەردە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قانداستاردى ەلگە كوشىرىپ اكەلۋ، ولارعا ءجون سىلتەپ، تۇرمىس-تىرشىلىگىن ونداپ، كاسىپپەن اينالىسۋىنا، جۇمىسقا ورنالاسۋىنا جانە ورتاعا بەيىمدەلىپ، باسپانالى بولۋىنا جاعداي جاساۋ بولماق. ەندەشە «وتانداستار قورى» كەاق وسى مىندەتىنەن اۋىتقىماسا ەكەن دەپ تىلەيمىز.
امانتاي تويشىبايۇلى، جۋرناليست
