Huawei كومپانياسى اقش-تىڭ ەكونوميكالىق سانكتسياسىنا ءىلىندى
اقش-تىڭ اشۋى نەمەسە Huawei-ءدىڭ تاعدىرى
2018 جىلى جەلتوقساننىڭ باسىندا اقش بيلىگى قىتايلىق الىپ كومپانيا Huawei ءدىڭ باسشىسى مەن ۆانچجوۋدى اقش-تىڭ يرانعا قارسى ەكونوميكالىق سانكتسياسىنىڭ رەجيمىن بۇزدى دەگەن ايىپپەن قولعا ءتۇسىردى. 2019 جىلدىڭ باسىندا اقش-تىڭ فەدەرالدى تەرگەۋ بيلىگى اتىشۋلى مەن ۆانچجوۋدى وندىرىستىك تىڭشىلىقپەن، الااياقتىقپەن، باسقا دا قۇقىقتىق قارىم-قاتىناستارعا زيان كەلتىرگەن دەگەن ايىپ تاقتى. وسى وقيعا پەكين مەن ۆاشينگتوننىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا ايتارلىقتاي سىزات ءتۇسىردى.
مەن ۆانچجوۋ دەگەن كىم؟
مەن ۆانچجوۋ قىتايداعى ەڭ بەدەلدى بيزنەسمەن. كەزىندە «قىتاي حالىقتىق ازات ەتۋ» ارمياسىنىڭ وفيتسەرى قىزمەتىن اتقارعان، 1993 ءوزىنىڭ اكەسىنىڭ جەكەمەنشىك كومپانيالارىندا جۇمىس جاساعان. ءوزىنىڭ قىزمەت كارەراسىندا كومپانيانىڭ قارجى ديرەكتورى قىزمەتىنە دەيىن كوتەرىلگەن. سوڭىنان Huawei كومپانياسىنىڭ ديرەكتورلار كەڭەسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارعان.
مەن ۆانچجوۋدى اقش بيلىگى كانادانىڭ ۆانكۋۆەر قالاسىندا 2018 جىلى 1-ءشى جەلتوقساندا قولعا ءتۇسىردى. قۇراما شتاتتار بيلىگى ونى يرانمەن اراداعى ساۋدا داۋى بويىنشا باستى جاۋاپكەر ادام دەپ تانىپ، سانكتسيالىق رەجيمدەرگە قارسى جۇمىس جاساعانىن انىقتادى. اقش فەدەرالدى تەرگەۋ بيۋروسى مەن ۆانچجوۋدى بريتانيا بانكتەرى ارقىلى يرانعا قاراجات اۋدارىپ وتىرعانىن دالەلدەپ، زاڭسىز قارجى ترانزاكتسيالارىن تاپقان. 6 جەلتوقسان كۇنى The Wall Street Journal بۇل جايىنداعى اقپاراتتى دۇنيەگە تاراتتىپ جىبەردى. كەيىننەن كانادانىڭ بريتاندىق كولۋمبيا پروۆينتسياسىنان اقش-قا ەكستراداتسيالاندى.
يراننىڭ قانداي قاتىسى بار؟
امەريكا بيلىگى ءوزىنىڭ ليتسەنزيالانعان تەحنولوگيالىق ونىمدەرىن اقش-قا قارسى كەلگەن كەز كەلگەن ەلگە ەكسپورتتاعان ەلگە قارسى ەكونوميكالىق سانكتسيالار جاريالايتىنىن اشىق مالىمدەدى. وسىنىڭ سالدارىنان «ۇلكەن جيىرمالىقتىڭ» ەلدەرى اقش-تىڭ قاباعىنا مۇقيات قاراپ، وزدەرىنىڭ جەكە مۇددەلەرىن ويلاي باستادى. اقش بيلىگى Huawei كومپانياسىنىڭ باسشىسى مەن ۆانچجوۋدىڭ امەريكا وكىمەتىنىڭ قاتاڭ تالاپتارىن ەسكەرمەي، يرانعا ەكونوميكالىق سانكتسيالار سالىنىپ جاتقانىنا قاراماستان كومپانيانىڭ ونىمدەرىن يرانعا ەكسپورتتاپ وتىرعانىن انىقتادى. بۇل تۋرالى The New York Times الەمگە اقپارات تاراتتى. سودان كەيىن اقش-تىڭ ادىلەت مينيسترلىگى Huawei كومپانياسىنىڭ ىزىنە ءتۇسىپ تەكسەرىس جاساپ، اقش-تىڭ ساۋدا مينيسترلىگى مەن قارجى مينيسترلىگىنىڭ رەستريكتسيالارىنا كوپ زيان جاساعانىنا ايعاقتار تاپتى. سول ايعاقتار ارقىلى كومپانيانىڭ بەلدى مەنەدجەرلەرى مەن قىزمەتكەرلەرىن حالىقارالىق سوتقا تارتتى. مۇنى جوققا شىعارعان قىتاي تاراپى قىلمىستاردى مويىنداۋعا قۇلىق تانىتپاي، اقىر سوڭى الىپ كومپانيانىڭ ليتسەنزيالارىنا زاقىم كەلىپ، اكتسيالارى قۇلدىراپ، ەكونوميكالىق سانكتسيالارعا ءىلىندى. بۇعان قوسا اقش بيلىگى Huawei كومپانياسىنىڭ سيەتل مەن نيۋ يوركتەگى فيليالدارىنا دا زاڭسىز جۇمىس جاساعانى ءۇشىن ايىپ تاقتى. ونىڭ استارىندا Huawei كومپانياسىنىڭ اقش-تىڭ مەملەكەتتىك قۇپياسىن قىتاي تاراپىنا جەتكىزىپ وتىراتىن اقپاراتتىق كانالدارى بارىن انىقتادى. ءتىپتى كومپانيانىڭ كەيبىر باعدارلامالارىندا امەريكالىقتارعا قولدانۋعا بولمايدى دەگەن قۇرىلعىلار دا جىمىسقى جولمەن جۇمىس جاساپ وتىرعان. بۇل اقش-تىڭ ۇلتتىق قۋاىپسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىرەتىنى ايدان انىق بولعان. اقش-تىڭ اشۋىنا تيگەنى دە وسى ەدى. فەدەرالدى ورگانداردىڭ تەكسەرۋلەرىنەن سوڭ اقش-تىڭ پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ كومپانيانىڭ ەشبىر ءونىمىن تۇتىنباڭدار دەگەن بۇيرىعى كۇشىنە ەنىپ، سانكتسيانىڭ قارا تىزىمىنە كىردى. Huawei كومپانياسىنىڭ سانكتسيالىق سوققىدان الدىڭعى ايىپپۇلى 1 ميلليارد اقش دوللارىن قۇرادى. قىتايدىڭ جىمىسقى تەحنولوگيالىق تىڭشىلىعىنا اقش تاراپىنان بەرىلگەن جاۋاپ - كومپانيانىڭ ليتسەنزياسى الىنىپ، اكتسيالارى تومەندەپ، سانكتسياعا ءىلىنىپ، ەكى الىپ ەكونوميكالىق دەرجاۆانىڭ ءبىر بىرىنە الا كوز بولۋىمەن اياقتالدى. مۇنىڭ زاردابى امەريكانىڭ Verizon Communication, Verizon جانە AT&T سياقتى الىپ تەلەكوممۋنيكاتسيا كومپانيالارىنا دا ءتيىپ، Huawei كومپانياسىنىڭ ونىمدەرىنەن ءماجبۇرلى تۇردە باس تارتتى. ەكى دەرجاۆانىڭ اراسىنداعى 21 عاسىرداعى الىپ ساۋدا سوعىسى وسىدان باستالدى. حالىقارالىق ەكسپەرتتەر ەكى الىپ ەلدىڭ اراسىنداعى كيكىلجىڭنىڭ الەمدىك نارىققا اۋىر تيەتىنىن ايتىپ جاتىر. جاقىندا عانا اقش بيلىگى قىتايدان كەلەتىن تاۋارلاردىڭ باج سالىعىن 25 پايىزعا ارتتىرىپ جىبەردى. العاشقى 200 ميلليارد اقش دوللارىنا باعالانعان تاۋارلار تولقىنى سانكتسياعا ءىلىندى. ءدال وسى ەكونوميكالىق سوعىس مەن ۆانچجوۋ ىسىنەن باستاۋ العان بولاتىن.
بەكبولات قارجان
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
