Huawei KOMPANIIaSY AQSh-tyń EKONOMIKALYQ SANKIIaSYNA ILINDI
AQSh-tyń ashýy nemese Huawei-diń taǵdyry
2018 jyly jeltoqsannyń basynda AQSh bıligi Qytaılyq alyp kompanııa Huawei diń basshysy Men Vanchjoýdy AQSh-tyń Iranǵa qarsy ekonomıkalyq sankııasynyń rejımin buzdy degen aıyppen qolǵa túsirdi. 2019 jyldyń basynda AQSh-tyń federaldi tergeý bıligi atyshýly Men Vanchjoýdy óndiristik tyńshylyqpen, alaaıaqtyqpen, basqa da quqyqtyq qarym-qatynastarǵa zııan keltirgen degen aıyp taqty. Osy oqıǵa Pekın men Vashıngtonnyń arasyndaǵy qarym-qatynasqa aıtarlyqtaı syzat túsirdi.
Men Vanchjoý degen kim?
Men Vanchjoý Qytaıdaǵy eń bedeldi bıznesmen. Kezinde «Qytaı halyqtyq azat etý» armııasynyń ofıeri qyzmetin atqarǵan, 1993 óziniń ákesiniń jekemenshik kompanııalarynda jumys jasaǵan. Óziniń qyzmet karerasynda kompanııanyń qarjy dırektory qyzmetine deıin kóterilgen. Sońynan Huawei kompanııasynyń dırektorlar keńesi tóraǵasynyń orynbasary qyzmetin atqarǵan.
Men Vanchjoýdy AQSh bıligi Kanadanyń Vankýver qalasynda 2018 jyly 1-shi jeltoqsanda qolǵa túsirdi. Qurama Shtattar bıligi ony Iranmen aradaǵy saýda daýy boıynsha basty jaýapker adam dep tanyp, sankııalyq rejımderge qarsy jumys jasaǵanyn anyqtady. AQSh Federaldi tergeý bıýrosy Men Vanchjoýdy Brıtanııa bankteri arqyly Iranǵa qarajat aýdaryp otyrǵanyn dáleldep, zańsyz qarjy tranzakııalaryn tapqan. 6 jeltoqsan kúni The Wall Street Journal bul jaıyndaǵy aqparatty dúnıege tarattyp jiberdi. Keıinnen Kanadanyń Brıtandyq Kolýmbııa provınııasynan AQSh-qa ekstradaııalandy.
Irannyń qandaı qatysy bar?
Amerıka bıligi óziniń lıenzııalanǵan tehnologııalyq ónimderin AQSh-qa qarsy kelgen kez kelgen elge eksporttaǵan elge qarsy ekonomıkalyq sankııalar jarııalaıtynyn ashyq málimdedi. Osynyń saldarynan «Úlken Jıyrmalyqtyń» elderi AQSh-tyń qabaǵyna muqııat qarap, ózderiniń jeke múddelerin oılaı bastady. AQSh bıligi Huawei kompanııasynyń basshysy Men Vanchjoýdyń Amerıka ókimetiniń qatań talaptaryn eskermeı, Iranǵa ekonomıkalyq sankııalar salynyp jatqanyna qaramastan kompanııanyń ónimderin Iranǵa eksporttap otyrǵanyn anyqtady. Bul týraly The New York Times álemge aqparat taratty. Sodan keıin AQSh-tyń ádilet mınıstrligi Huawei kompanııasynyń izine túsip tekseris jasap, AQSh-tyń saýda mınıstrligi men qarjy mınıstrliginiń restrıkııalaryna kóp zııan jasaǵanyna aıǵaqtar tapty. Sol aıǵaqtar arqyly kompanııanyń beldi menedjerleri men qyzmetkerlerin halyqaralyq sotqa tartty. Muny joqqa shyǵarǵan Qytaı tarapy qylmystardy moıyndaýǵa qulyq tanytpaı, aqyr sońy alyp kompanııanyń lıenzııalaryna zaqym kelip, akııalary quldyrap, ekonomıkalyq sankııalarǵa ilindi. Buǵan qosa AQSh bıligi Huawei kompanııasynyń Sıetl men Nıý Iorktegi fılıaldaryna da zańsyz jumys jasaǵany úshin aıyp taqty. Onyń astarynda Huawei kompanııasynyń AQSh-tyń memlekettik qupııasyn Qytaı tarapyna jetkizip otyratyn aqparattyq kanaldary baryn anyqtady. Tipti kompanııanyń keıbir baǵdarlamalarynda amerıkalyqtarǵa qoldanýǵa bolmaıdy degen qurylǵylar da jymysqy jolmen jumys jasap otyrǵan. Bul AQSh-tyń ulttyq qýaipsizdigine nuqsan keltiretini aıdan anyq bolǵan. AQSh-tyń ashýyna tıgeni de osy edi. Federaldi organdardyń tekserýlerinen soń AQSh-tyń prezıdenti Donald Tramptyń kompanııanyń eshbir ónimin tutynbańdar degen buıryǵy kúshine enip, sankııanyń qara tizimine kirdi. Huawei kompanııasynyń sankııalyq soqqydan aldyńǵy aıyppuly 1 mıllıard AQSh dollaryn qurady. Qytaıdyń jymysqy tehnologııalyq tyńshylyǵyna AQSh tarapynan berilgen jaýap - kompanııanyń lıenzııasy alynyp, akııalary tómendep, sankııaǵa ilinip, eki alyp ekonomıkalyq derjavanyń bir birine ala kóz bolýymen aıaqtaldy. Munyń zardaby Amerıkanyń Verizon Communication, Verizon jáne AT&T sııaqty alyp telekommýnıkaııa kompanııalaryna da tıip, Huawei kompanııasynyń ónimderinen májbúrli túrde bas tartty. Eki derjavanyń arasyndaǵy 21 ǵasyrdaǵy alyp saýda soǵysy osydan bastaldy. Halyqaralyq ekspertter eki alyp eldiń arasyndaǵy kıkiljińniń álemdik naryqqa aýyr tıetinin aıtyp jatyr. Jaqynda ǵana AQSh bıligi Qytaıdan keletin taýarlardyń baj salyǵyn 25 paıyzǵa arttyryp jiberdi. Alǵashqy 200 mıllıard AQSh dollaryna baǵalanǵan taýarlar tolqyny sankııaǵa ilindi. Dál osy ekonomıkalyq soǵys Men Vanchjoý isinen bastaý alǵan bolatyn.
Bekbolat Qarjan
"Adyrna" ulttyq portaly
