پوستكەڭەستىك جانە ەۋروپا مەملەكەتتەرىندە ويىن بيزنەسى زاڭمەن قالاي رەتتەلگەن؟ ەۋروپا ەلدەرى بۋكمەكەرلەر جۇمىسىنا قالاي قارايدى؟ بۇل سالادا قانداي زاڭداردى قابىلداعان؟ ەلوردادا وتكەن ويىن بيزنەسىن رەتتەۋ جونىندەگى حالىقارالىق كونفەرەنتسيادا وسى ماسەلەلەر تالقىعا سالىندى.
19 ساۋىردە استانادا «قر-نىڭ ءباس تىگۋ جانە لوتەرەيا بيزنەسىنىڭ ءوزىن-ءوزى رەتتەۋ ۇيىمى» اسسوتسياتسياسى ويىن بيزنەسىن رەتتەۋشى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى، 4H Agency كونسالتينگتىگىمەن بىرلەسىپ «ويىن بيزنەسىن رەتتەۋ: حالىقارالىق تاجىريبە جانە قازاقستان» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسيا وتكىزدى.
جيىنعا قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى، قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگى، قر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى، قارجى مونيتورينگى اگەنتتىگىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، قر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى، اقمولا وبلىسىنىڭ كاسىپكەرلىك جانە تۋريزم باسقارماسى، الماتى وبلىسىنىڭ تۋريزم باسقارماسى، 4H Agency حالىقارالىق كونسالتينگتىك اگەنتتىگىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جانە تمد ەلدەرىنىڭ ويىن بيزنەسىن رەتتەۋشىلەر جانە ويىن بيزنەسىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى.
ايتا كەتەيىك، قازاقستاندا ويىن بيزنەسىن رەتتەۋ تۋرالى مۇنداي اۋقىمدى دەڭگەيدەگى كونفەرەنتسيا العاش رەت ۇيىمداستىرىلدى. شارانى وتكىزۋگە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ، بۋكمەكەرلىك ءورۇ قولداۋ ءبىلدىردى. قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارى ءباس تىگۋ سالاسىنا ارنالعان حالىقارالىق كونفەرەنتسياعا العاش رەت قاتىسىپ وتىر.
وزەكتى تاقىرىپقا ارنالعان جيىندا ساراپشىلار مەن تمد ەلدەرىنەن كەلگەن قوناقتار: سالا قاتىسۋشىلارىنىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋى، ويىن يندۋسترياسىنىڭ ەۋروپالىق رەتتەۋشىلەرى قىزمەتىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، «جاۋاپتى ويىن» قۇمار ويىنداردىڭ پرينتسيپتەرى، ويىن يندۋسترياسىنىڭ تۇراقتى دامۋى، ەكونوميكا مەن بيزنەسكە اسەرى، بۋكمەكەرلەردىڭ سالىق تولەۋى، زاڭسىز وپەراتورلاردىڭ ويىن بيزنەسىنە اسەرى تۋرالى تالقىلادى.
ال دامىعان ەلدەردە ويىن يندۋسترياسىن رەتتەۋشىلەر قىزمەتىنىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟ 2023 جىلى ويىن بيزنەسىن رەتتەۋ – ليتسەنزيا تۇرلەرى، ءارتۇرلى ەلدەردەگى ويىن وپەراتورلارىن ليتسەنزيالاۋ پروتسەسى (تولىق تىيىم سالۋ، مونوپوليا، جەكەلەگەن سالالىق ۆەرتيكالدارعا تىيىم سالۋ جانە اشىق نارىق) قالاي جۇزەگە اسادى؟ ويىن جانە سپورت يندۋسترياسىنىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋى – بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەردىڭ ەلدەگى سپورتتى دامىتۋىنا قالاي اسەر ەتەدى؟ بۋكمەكەرلىك كەڭسە سايتتارىنا «جاۋاپتى ويىن» فۋنكتسياسىن قوسۋ نەلىكتەن ماڭىزدى؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتار اياسىندا وتاندىق ەكسپەرتتەر مەن تمد ەلدەرىنەن كەلگەن سپيكەرلەر پىكىر الماستى.
كونفەرەنتسياعا قاتىسۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، الدىڭعى قاتارلى ەلدەر ويىن بيزنەسى يندۋسترياسىن الدەقاشان بىرجاقتى ەتكەن. مىسالى، ەۋروپادا ويىن بيزنەسى ارقىلى مەملەكەتتىڭ بيۋدجەتىنە جىل سايىن ميللياردتاعان سالىق ءتۇسىپ جاتىر. ارينە، بۇل ءوز كەزەگىندە ويىن يندۋسترياسى تۋرالى زاڭدى رەتتەگەن ەلدەردىڭ ەكونوميكاسىنا وڭ اسەر ەتەدى. وعان قوسا، زاڭنامانى جەتىلدىرگەن مەملەكەتتەردە ۇلكەن سپورتتىڭ دامۋ كورسەتكىشى جوعارى. قالاي دەيسىز عوي؟! ويتكەنى ەۋروپادا بۋكمەكەرلەر سپورتتىق جارىستاردىڭ بىردەن-ءبىر دەمەۋشىسىنە اينالعان.
قۇمار ويىنعا ەۋروپالىق كوزقاراس
ەۋروپا ەلدەرىندە نارىقتى باسقارۋدىڭ ەكى ۇلگىسى قولدانىلادى:
1. ادەتتە، ۇكىمەت نەمەسە كەز كەلگەن مينيسترلىك باقىلايتىن جەكە ورگان قۇرۋ (كوپ جاعدايدا قارجى مينيسترلىگى).
2. بەلگىلى ءبىر مينيسترلىكتىڭ وسى مىندەتتەمەلەردى ورىنداۋى.
جالپى، ەۋروپا ەلدەرىندە قۇمار ويىندار نارىعىن جەكە، ارنايى ورگان قۇرۋ ارقىلى مەملەكەتتىك رەتتەۋ – ەڭ تانىمال مودەل. بۇل تاڭداۋ قۇمار ويىندار نارىعىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى. سەبەبى مەملەكەتتىك رەتتەۋ تۇرعىسىنان وسى شەشىم نەگىزىندە ازاماتتار مەن قوعامنىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ، بيۋدجەتتى تولتىرۋ، قارجىلىق مونيتورينگ جانە ءبىر مەزگىلدە وففلاين جانە ونلاين باعىتتارى قامتىلعان. اتالعان پروتسەسس ونى ەكونوميكانىڭ باسقا سالالارىنىڭ ەرەجەلەرىنە سايكەس رەتتەۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى جانە ءارتۇرلى سالالاردا تاجىريبەسى بار مەملەكەتتىك ساراپشىلاردى، سونداي-اق جەكەلەگەن رەتتەۋ جانە رەتتەۋ تاسىلدەرىن تارتۋدى تالاپ ەتەدى. مىسال رەتىندە ەڭ دامىعان ەۋروپالىق يۋريسديكتسيالاردى قاراستىرايىق:
مالتا – ەۋروپالىق وداق بويىنشا ونلاين سەكتوردى رەتتەۋدى باستاعان العاشقى مەملەكەت.
ۇلىبريتانيا – قۇمار ويىنداردىڭ جاقسى قالىپتاسقان جانە ۇزاق ۋاقىت بويى تيىمدىلىگى دالەلدەنگەن رەتتەۋى بار ەلدەردىڭ ءبىرى. مۇندا قۇمار ويىن وپەراتورلارىنىڭ بىرقاتار الەمدىك برەندتەرى دە ورنالاسقان.
دانيا – قۇمار ويىنداردى رەتتەۋ سالاسىنداعى زاماناۋي ازىرلەمەلەردى جيناعان سالىستىرمالى تۇردە جاقىندا اشىلعان نارىق. جۋىردا اشىلسا دا بۇل ەلدەگى ويىن بيزنەسىنىڭ اياقالىسى جامان ەمەس.
ويىن بيزنەسىن رەتتەۋ ءۇشىن قازاقستانعا قايتپەك كەرەك؟
قۇمار جانە ويىن بيزنەسى سالالارىن زاڭ بويىنشا بىرجاقتى ەتكەن مەملەكەتتەردىڭ تاجىريبەسىن سارالاعان ءورۇ بۋكمەكەرلىك كەڭسەسىنىڭ باسشىسى عالىمجان دۋامبەكوۆتىڭ پايىمداۋىنشا، ەۋروپالىق مودەلدى قازاقستان نارىعىنا دا ەنگىزۋگە بولادى. تەك مەملەكەتتىڭ سەكتوردا ويىن يندۋسترياسىنا باسقاشا كوزقاراس قالىپتاستىرۋ كەرەك.
«مىڭداعان زاڭسىز سايتتار (شەتەلدىك ونلاين كازينولار مەن بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر) ءبىزدىڭ كليەنتتەرىمىزدىڭ دە، قر-نىڭ ليتسەنزيالانعان ويىن بيزنەسىنىڭ دە مۇددەلەرىنە ۇلكەن زيان تيگىزەدى. زاڭسىز ويىن سايتتارىن شەكتەيتىن ءارتۇرلى نورمالاردان زاڭعا باعىناتىن كاسىپورىندار عانا زارداپ شەگەدى. زاڭسىز بۋكمەكەرلەر زاڭدى ساقتامايدى. قازاقستاننان مىڭداعان شاقىرىم جەردەگى وففشورلىق ايماقتاردا تىركەلگەن ونلاين بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن ونلاين كازينولار سالىق تولەمەيدى. ولار كليەنتتەرىن الدايدى. ۇتقان اقشاسىن بەرمەي قويادى. ال قاراپايىم ادامدار مۇنداي جاعدايدا وزدەرىن قورعاي المايدى.
ماسەلە مۇنداي زاڭسىز سايتتى بۇعاتتاۋعا تىم كوپ ۋاقىتتى كەتەتىندىگىندە عانا ەمەس. باستى ماسەلە – ادامداردىڭ بىلىمسىزدىگى: كوپ ادامدار بىلمەستىكتەن «زاڭسىز بك سايتتارىن» كاسىبي بيزنەسپەن شاتاستىرادى.
بۇگىنگى جيىندا وسى ماسەلەلەردى دە كوتەردىك. بۇل كونفەرەنتسيا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنە دە، مەملەكەتتىك ورگاندارعا دا پايدالى بولدى. ويتكەنى مەملەكەتتىك ورگانداردا ويىن بيزنەسىنىڭ قازىرگى جۇمىس ىستەۋ فورماتىن بىلمەيدى. ماسەلەن، بۇگىندە ءباس تىگۋ ۇيىمدارى، ويىن بيزنەسى سۋبەكتىلەرى بۇرىنعىدان مۇلدەم باسقا فورماتتا جۇمىس ىستەيدى. قازىرگى كەزدە ويىن يندۋسترياسىندا تولەمدەر مەن بارلىق ترانزاكتسيالار فۋنكتسياسى تسيفرلىق جۇيەگە كوشكەن.
ال كوپتەگەن مەملەكەتتىڭ قىزمەتكەرلەر «قۇمار ويىنى» تۋرالى ماسەلە قوزعالعاندا ءالى دە ەسكىشە ويلايدى. مەملەكەتتىك سەكتوردىڭ بارلىق وكىلدەرى ويىن بيزنەسىنىڭ زاماناۋي شىندىعىن كورۋگە، الەمدىك تاجىريبەنى تالداۋعا، ەڭ جاقسى جاھاندىق رەتتەۋ تاجىريبەسىمەن تانىس بولۋعا قىزىعادى دەپ سەنەمىز.
ويىن سەكتورىنىڭ قوعامعا كەرى اسەرى زاڭسىز قۇرىلىمداردىڭ قىزمەتىنە تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن تۇسىنەتىن ۋاقىت جەتتى. ياعني، ويىن بيزنەسىن دۇرىس باعىتقا قاراي رەتتەۋ كەرەك.
مەملەكەت ويىن بيزنەسىمەن كۇرەسپەي، ونىڭ قىزمەتىن كوپتەگەن باتىس ەلدەرىندەگىدەي زاڭسىز قۇرىلىمداردى جويۋ، تۇتىنۋشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، جاۋاپكەرشىلىك قاعيداتتارىن ەنگىزىپ، باسشىلىققا العانى دۇرىس بولار ەدى.
بۇگىنگى كونفەرەنتسيانى وتكىزۋدەگى ماقساتىمىز – مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارعا ويىن بيزنەسىنىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنى، زاڭسىز بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەردىڭ سايتى قالاي زيان كەلتىرەتىنىن، الەمدە بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەردىڭ جۇمىس ىستەۋ باعىتىن ءتۇسىندىرۋ بولدى. بۇل – بىرىنشىدەن. ەكىنشىدەن – بىزدە ويىن بيزنەسىن حالىقارالىق رەتتەۋ ۇيىمى جۇمىس ىستەيدى، ويلانباي قابىلدانعان زاڭداردىڭ سالدارى قانداي جاعدايلارعا اكەپ سوقتى؟وسى اقپاراتتاردى مەملەكەتتىك ورگاندارعا جەتكىزگىمىز كەلدى»، – دەدى ءورۇ بۋكمەكەرلىك كەڭسەسىنىڭ باسشىسى عالىمجان دۋامبەكوۆ.
قر مادەنيەت جانە سپورت ۆيتسە-ءمينيسترى ەرجان ەركىنباەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا بۋكمەكەرلىك سالا جىلدام دامىپ كەلەدى. سوندىقتان قازاقستاندا ويىن بيزنەسىنە قاتىستى زاڭدارعا تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن.
ە. ەركىنباەۆ قازاقستاندا قۇمار ويىندار مەن بەتتينگتىڭ زاڭدى يندۋسترياسىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى اسپەكتىلەرىن، سالانى مەملەكەتتىك رەتتەۋدىڭ قولدانىستاعى قۇقىق قولدانۋ پراكتيكاسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن جانە ويىن بيزنەسى سالاسىنداعى زاڭنامانىڭ تالاپتارىن ساقتاۋ، كىرىستەردى، سالىق رەجيمىن جىلىستاتۋعا جانە زاڭداستىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى بويىنشا زاڭنامانى ودان ءارى جەتىلدىرۋ جونىندەگى جوسپارلاردى، سونداي-اق قازاقستان ازاماتتارىنىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن اتاپ ءوتتى.
ۆيتسە-مينيستر قاتىسۋشىلارعا قوعامداعى قۇمار ويىندارعا تاۋەلدىلىك پروبلەماسىنىڭ وزەكتىلىگى مەن وتكىرلىگىنە ەرەكشە نازار اۋداردى، ويتكەنى "حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەتتىڭ" جۇرگىزىلىپ جاتقان ساياساتى شەڭبەرىندە ازاماتتار، قوعامدىق بىرلەستىكتەر مەن پارلامەنت دەپۋتاتتارى تاراپىنان قۇمار ويىندار مەن ءباس تىگۋ ناتيجەسىندە تۋىندايتىن قازاقستاندىق وتباسىلارداعى پروبلەمالارعا شاعىمدار سانى ارتىپ كەلەدى – بۇل الەۋمەتتىك سالانىڭ نەگىزگى ينديكاتورى مەملەكەتتەر.
كونفەرەنتسيا قورىتىندىسىندا قاتىسۋشىلار «جاۋاپتى ويىن»، ويىن بيزنەسىن رەتتەۋ تۋرالى زاڭدى بىرجاقتى ەتپەي، قۇمار ويىنداردىڭ پرينتسيپتەرىن ەسەپكە الماي، ويىن يندۋسترياسىنىڭ تۇراقتى دامۋى مۇمكىن ەمەس. بۇل تۇرعىدان ويىن بيزنەسى، قۇمار ويىن تۋرالى الەمدىك وزىق تاجىريبەلەردى ەسكەرۋ كەرەك» دەگەن قورىتىندىعا كەلدى.
