قاراعاندى
تۋعان جەرگە تالانتىڭدى قيشى بار،
ولەڭ ارنا،
ءان اسقاقتات،
كۇي شىعار.
قاراعاندى – قازىبەكتىڭ شاپانى –
شالعايىندا سارىارقانىڭ ءيسى بار.
كۇدىرەيسە شاحتالاردىڭ جوتاسى
اۋاسىنان كومىر ءدامىن تاتاسىڭ.
قاراعاندى – كورە بىلگەن كىسىگە
تاتتىمبەتتىڭ كۇيلەرىنىڭ نوتاسى.
الماس قىلىش، قىندا جاتىپ جۇقاردىڭ،
كەلەر ءالى بالداعىڭنان تۇتار كۇن.
البا-جۇلبا الا بۇلتتىڭ ىشىندە
ەلەسى ءجۇر بۋىرقانعان بۇقاردىڭ.
قاراعاندى – العى ءسوزى عاسىردىڭ،
نۇركەن بولىپ اتاعىڭدى اسىردىڭ.
تەمىرتاۋدىڭ بۋداق-بۋداق ءتۇتىنى –
شامىرقانعان شۋماقتارى قاسىمنىڭ!
قاجەت كەزدە – پاتشاعا دا تاقسىڭدار،
قاجەت كەزدە – اققا قۇداي جاقسىڭدار.
قاراعاندى – زامانانىڭ بەتىنە
بىلش ەتكىزىپ تۇكىرەتىن س.اقسۇڭقار.
التى الاشقا ازىق بولعان اقىلى
قاراعاندى – ول اقبايدىڭ جاقىبى.
قاراعاندى – قاراباستىڭ تۇرمەسى،
تاۋقىمەتتىڭ تەمىر قۇرساۋ تاقىمى!
كەنشى قازاق ماڭداي تەرىن سىدىرىپ
جاتقان جەرگە كەلۋ قيىن قىدىرىپ.
قازاعىمنىڭ قاتقان كەزدە قاباعى
قاراعاندى – تۇيىلەتىن جۇدىرىق.
قاراعاندى – قاسيەتتى ول وتان،
قاراعاندى – ەسكى تاريح، جاڭا تاڭ.
قازاعىمنىڭ اشىلعاندا قاباعى
قاراعاندى – ايالايتىن الاقان!
ايتارىڭدى جاسقانباي ايت، ءتىل وتكىر،
قاراعاندى – دۇرسىلدەگەن جۇرەك بۇل.
قاراعاندى – قارا باقان سەكىلدى
قازاقستان شاڭىراعىن تىرەپ تۇر.
كوپتەي كورىپ، قۇرمەتتەگەن از ۇلىن،
قاراعاندى – ماڭدايداعى جازۋىم.
قاراعاندى – قادىرىمدى ىزدەسەم –
قايتا اينالىپ تاۋىپ كەلەر قازىعىم!
***
قۇلدىڭ ءسوزىن قۇردىم زامان ىرىكتەر،
مايدانعا ءالى شىعارسىڭدار ءمىنىپ كەر.
ءازازىلدىڭ الديىنە اربالىپ،
ۇيىقتاپ قالعان جوقسىڭدار ما، ەي، جىگىتتەر!
مۇستافا شوقاي
قازاق ەلى – ەل عوي دەپ ەندى ىرگەلى
كوڭىلىمدى كۇمانسىز سەندىرگەلى،
تاريحىما ءتاۋ ەتىپ،
كەلىپ تۇرمىن.
بەيىتىنە شوقايدىڭ بەرليندەگى.
ءۇيىرىلدى تاڭدايعا جىر ءتاتتىسى،
ۇلگى بولار كىسى ەدى ۇرپاققا ءىسى.
تاۋەلسىزدىك جولىندا تاۋەكەل دەپ،
قۇربان بولعان قازاقتىڭ ءبىر توقتىسى.
بۇلتقا كىرىپ بارادى ۇرلانىپ كۇن،
جەتىمسىرەپ بەيىتى تۇردى الىپتىڭ.
ءبىر ۋىس بوپ ءبۇرىسىپ جاتۋىن-اي،
قايتا تۋماس كوسەمى ءبىر حالىقتىڭ.
«ءبىز – بۇلاقپىز.
مۇستافا شوقاي – تەڭىز،
تۇركىستانمەن ەسىمىن اتايدى ەگىز»، –
دەپ تىلماشقا جاتىرمىن ءتۇسىندىرىپ،
ۇقپادى ما، ۇقتى ما نوقاي نەمىس؟!
تاڭ ەدى عوي مۇستافا تۇرەر ءتۇندى
ماڭدايداعى مارعاسقا ماڭعازىمدى
ۋ بەرگەن قاسقىرداي عىپ كىم ءولتىردى؟
«قاھارمانىم قاتارعا قوسىلشى» دەپ
وتىرمادى ءبىر قازاق باسىن سۇيەپ.
ورالعانمەن رۋحى تۋعان جەرگە،
جاتىر ءالى جات ەلدە اسىل سۇيەك.
قابىل بولماي باياعى اق باتاسى،
كۇڭىرەنىپ جاتىر ما داتقا اتاسى.
كىرىپ بارا جاتقانداي قارا جەرگە،
«مۇستافا بەي» دەپ جازعان تاقتا تاسى.
جايسىزداۋ بوپ جاتقانى-اي شىركىن ەردىڭ، –
دەپ باسىڭا كۇمبەزدەپ ءۇي تىگەر كىم؟
تەرەزەڭدى تەڭ ۇستاپ، تۇركىمىن دەپ
جەتەگىنە جۇرمەپ ەڭ گيتلەردىڭ.
قاپيادا مەرت بولعان قىرعي قۇسىم،
كوسەمدەردىڭ اۋزىنا قۇم قۇيدى شىن.
شوقايۇلى شابىنا شوق تۇسىرسە،
ستالين دە ءتورت بولگەن تۇنگى ۇيقىسىن.
تالايلى تاعدىرى ءۇشىن التى الاشتىڭ
ازابىن اقىرەتتىڭ ارقالاستىڭ
بالاپانىن الدىرعان بوزتورعايداي
جەر مەن كوك اراسىندا جانتالاستىڭ!
اسىل ەدى مۇستافا.
سول اسىلدىڭ
ءتاۋ ەتەدى جات جەردە مولاسىن كىم؟
تاسباۋىر ەل تالپىنىپ ىزدەمەدى-اۋ،
تاعدىرىنا تاۋەلسىز تالاس ۇلدىڭ!
قادىرىنە جەتپەسەك بار اسىلدىڭ
تاۋسىلادى تاسماڭداي شاراسى ۇلدىڭ.
ەلەيدى دەپ ەل قاشان ەسىل ەردى
سول بەيىتتىڭ باسىندا الاسۇردىم.
شوقاي دەسە قالادى ءتىل كۇرمەلىپ،
ەشتەڭە ايتىپ ەلگە ءبىز ۇلگىرمەدىك.
قور ەتتىك پە بۇل ءسوزدى جەتەسىزگە،
شىعارا الماي شىلبىردان بۇلدىرگەلىك.
شەنەۋنىكتىڭ تىلىندە شۇلدىرلەدىك،
ەل شەتىنە شوقايدى ءىلدىر دەدىك.
...وسى ارمانىم امانات ساعان، ۇلىم،
سەن ەكەۋمىز كەتپەسپىز ءبىر كۇندە ءولىپ!
ابايعا وكپەلەۋ
جىرىمەن جۇرەك دەرتىن ەمدەر كەي كۇن،
مەن ابايدى ەشكىمگە تەڭگەرمەيمىن.
اقيقاتىن ايتقاندا، ۇلى ۇستازدى،
ءوزىم تۋعان اكەمنەن كەم كورمەيمىن.
اكەڭنەن جاقىن ءسىرا، كىسىڭ بار ما،
باستىرسا،
سول باستىرار ءىسىڭدى العا.
ولەڭ مەنى وگەيسىپ قالسا،
ابايدان
مەدەت سۇراپ جۇرەمىن قىسىلعاندا.
جىر-جارىستا اركىمگە باس قايعى دەپ
اباي-اكەم جۇمباعىن اشپايدى كوپ.
...قازاق بەكەر ايتپاعان:
اكەنىڭ دە
جاقىندىعى جەزدەدەن اسپايدى دەپ!
قازاق بالاسىن قايراۋ
شەجىرەنى شيىرلاپ تاراتا الام،
تۋساق، تۋعان شىعارمىز ءار اتادان.
ءوزىڭدى ءوزىڭ سۇيرەلەپ، قاتارعا قوس،
ەي، قازاقتىڭ بالاسى قارا تابان!
قارىنداسپىن، قانداسپىن، جۇرەكتەسپىن،
سول جۇرەكتەن مەن ساعان تىلەكتەسپىن.
الپ-الپ باسقان اتالار اۋلەتىمىز،
سەنەن اسىپ تۋعان جوق بىلەكتى ەشكىم.
كوپتەن كومەك كۇتپەي-اق،
دوستان – قايىر،
تاسماڭدايدان تاعدىردى جاسقانباي ۇر.
سەن تۋعاندا قۋانعان اكە-شەشەڭ
بەردى عوي دەپ ءتاڭىرىم قوشقارداي ۇل.
كۇنگە قاراپ، قىرانداي قاناتىڭ كەر،
سەنى كورىپ سەرپىلسىن قارا تۇندەر.
سۇرامايدى قۇدايدان ۇلدى قازاق
جۇرسە ەكەن دەپ ايتەۋىر ساناتىندا ەر.
جايساڭسىڭ، سەن،
جارقىلداپ ءجۇر ەندەشە،
جىگىت وڭباس – جىگەردى شىدەرلەسە،
ۇلەسىڭدى تارتىپ ال، سۇراپ الما،
ەشكىمنەن دە يمەنبە.
جىبەرمە ەسە!
سىر قادىرى – تەك قانا سۇراسقانشا،
جات تۇگىلى، جاقىنعا سىر اشپا ونشا.
سەن باسقادان ارتىقسىڭ – اناڭ ەگەر
قۋانعانى قالجا جەپ راس بولسا!
بولۋ كەرەك جىگىتتە ايلا كۇشتى،
پاراساتپەن پايىمدا پايدالى ءىستى.
بارشا قازاق ەلىنىڭ باق-تالايى
تاعدىرىڭا ءبىر سەنىڭ بايلانىستى.
جىگىتسىڭ بە، ماقساتى، مۇراتى بار،
قۇز باسىنان قۇلجاڭدى قۇلاتىپ ال.
جارق ەتەتىن ساعاتىڭ سوعادى ءالى،
وقتالماعان مىلتىق تا ءبىر اتىلار.!
ءوز جولىڭدى تاباتىن جەتتى كۇنىڭ،
العىرلىعىڭ كورىنسىن،
ەپتىلىگىڭ.
بولساڭ بولىپ، بولماساڭ – بورداي توزىپ
تانىلاتىن شاق وسى تەكتىلىگىڭ!
سەن وڭباساڭ، وڭادى قايدان حالىق؟
تويدان قالساڭ قامىقپا.
ويدان قامىق.
الامانعا تۇسكەندە بايگەڭدى الىپ.
سەن جۇرۋگە ءتيىسسىڭ جايراڭ قاعىپ.
تاۋقىمەتىن تارتساڭ دا ازاپتىڭ كوپ،
قۋانا ءبىل، قاراعىم، قازاقپىن دەپ.
اتىڭدى ءسال وزدىرساڭ، سول قازاعىڭ
جىبەرەدى مىقتى عىپ.
ءوزى-اق، كۇندەپ!
اقىننىڭ جارى
تۇندەردىڭ ەندى سەرپى قاناتىن،
كۇن كەلدى دەمدى ەركىن الاتىن.
«كەلەدى قايتىپ ولەڭىن ايتىپ»
سوعىستان تاپقان دەرتى بار اقىن.
تىزگىنى قولعا تيگەن ءسات ەندى،
ساباعا تۇسپەك ۇيلەنسە اپەندى.
سابىلىپ ىزدەپ،
سابىرسىز جۇرەك،
ساعىنىپ قۇشتى سۇيگەن ساپەندى.
موينىنا جار بوپ كەلىپ اسىلدى،
كوڭىلدىڭ شەمەن شەرى باسىلدى
ساپەن سۇلۋ دا سەرىگىم دەدى
سۇر شينەل كيگەن سەرى قاسىمدى.
شەرلى بولماساڭ، شەردى ۇعاسىڭ با،
ەركەلەسەڭ دە، ەردى باسىنبا.
سەرىنىڭ سەرتتەي سوزىنە سەنىپ
تاعدىرىن ساپەن بەردى قاسىمعا:
– اينالسىن، - دەدى; – سەرتىڭە سەرتىم،
دەرتىڭدى مەنىڭ دەرتىم ەتەرمىن
ءانىڭدى سەنىڭ ايتىپ وتەرمىن،
كۇيىڭدى سەنىڭ شەرتىپ وتەرمىن.
ءبىر عانا ءسوزدى سۇراسىپ الماقپىن:
شىن سۇيسەڭ – سەرتتە تۇراسىڭ، ارداقتىم.
پەيىلىن ماعان ءناسىپ ەتە گور
ايشانى سۇيگەن راسۋل اللاھتىڭ!
ءجۇر ەكەن جۇرەك تەك ىشتەن جۇدەپ،
تاپتىم-اۋ جەبەر پەرىشتەمدى دەپ،
ساپەن سۇراعان سول اۋىر سەرتكە
سەنىسكەن جۇرەك
كەلىستى ەلجىرەپ.
– داۋاسىز جالعىز سەبەپكە اينالىپ،
تەك اجال ءبىزدى بولەكتەي مە انىق؟
ساداعاڭ بولسىن ساپەنىڭ وندا،
وتەيىن سەنى بوبەكتەي باعىپ!
قۋانتىپ كوزىن كورىكتى اي، كۇنى،
قالار دەپ شوشىپ ءسونىپ قاي كۇنى،
قاسىمنىڭ جارى قاسىندا ءجۇردى
ءبولىپ باقىتتى، ءبولىپ قايعىنى.
كورسەتپەي كوزدەن شىق قۇلاعانىن،
ۋىن دا بىرگە جۇتتى قالانىڭ.
قاسىممەن بىرگە جادىراپ كۇلىپ،
قاسىممەن بىرگە شىتتى قاباعىن.
تورعىن دەپ كيىپ ەسكى كويلەكتى،
قاسىممەن بىرگە كەشتى بەينەتتى.
تارپاڭداۋ اقىن تارىققان جاردىڭ
كەيىگەن ءسوزىن ەستىمەي كەتتى.
«قامىعىپ كەلسەم – كۇلىپ تۇراسىڭ،
دەرتىمنىڭ بارىن ۇمىتتىراسىڭ».
ولەڭنىڭ وتىن لاۋلاتىپ جاعىپ،
جاۋراعان جارىن جىلىتتى قاسىم.
ازايدى دەرتى، باسىلدى مۇڭى،
كوڭىلدىڭ جايناپ اشىلدى گۇلى.
ساقىپجامالى – قاسىمنىڭ جارى،
قاسىمنىڭ ايى، قاسىمنىڭ كۇنى.
جارىنىڭ كوزى – سەزىم ايناسى،
جالت ەتە قالعان كەزىن ويلاشى.
قاسىمنىڭ جارى – ءوزى لاۋراسى،
قاسىمنىڭ جارى – ءوزى ءلايلاسى.
دەگەن جوق دەرتكە باسىم بايلاندى،
اقىندى كوردى دوسىنداي ماڭگى.
زارەدەي سەلكەۋ ارادا قالماي،
ساپەننىڭ ءوزى قاسىمعا اينالدى.
اقىلىن قۇيار ارنا تابىلدى،
ۇيىندە جۇماق ورناتا ءبىلدى.
ماحابباتىنىڭ شىراعىن جاعىپ
تاڭىرگە ەمەس، جارعا تابىندى.
سوزبەنەن سومداپ تازا سىمباتىن
جۇرەككە ماڭگى جازاسىڭ با اتىن.
اقىلمان ايەل – اقىننىڭ باعى
اقىننىڭ سورى – مازاسىز قاتىن.
جەلىكسە اقىن – جەرى كوتەرەر،
جەلىكپەن جىردىڭ جەرىگى وتەلەر.
ءتاڭىرىم، بارلىق اقىنعا سونداي
اينىماس جاردى سەرىك ەتە گور!
قوسىلىپ ءۇنى ەگىز بۇلاقتىڭ
جەمىسىن حالال جەگىزدى باقتىڭ.
سەگىز جىل بىرگە داۋرەن كەشىردى
سالتاناتىنداي سەگىز جۇماقتىڭ.
وبەكتەپ دەرتىن، جاراسىن ەمدەدى،
الدىردى قولعا اناسىن ەلدەگى.
وتقا دا ءتۇستى ءپارۋانا جارى،
اجالعا بىراق شاماسى كەلمەدى.
ولەڭىن جازىپ حاتىنداي ماڭگى
قاسىمى ولمەس اقىنعا اينالدى.
شاراسى قايسى، شىراعى ءسونىپ،
حوش ايتار ءساتى جاقىنداي قالدى.
ەلەستەت كوزگە قاسىم اجالىن،
سۋالتتى سىرقات اسىل اجارىن.
ومىردەن وتەر ساعاتى جەتىپ،
شاقىردى قاسىم قاسىنا جارىن.
قالتقىسىز سۇيگەن قىز ەسىندە ەدى،
«جاستىعىمدى ءوزى تۇزەسىن» دەدى.
سىلق ەتە قالدى قاسىمنىڭ باسى
ساقىپجامالدىڭ تىزەسىندەگى.
ءومىر تاۋسىلدى. سايران باسىلدى.
اجال كەپ الدى قايران قاسىمدى.
ۇيىقتاپ كەتتى ايشا انامىزدىڭ
تىزەسىندەگى پايعامبار سىندى.
سوزىنەن سىپسىڭ شوشىماي ەلدىڭ،
كەلەدى مەن دە وسىلاي ولگىم.
پەيىشتە نۇرىن شالقىتسىن اللاھ
اقىندى سۇيگەن اسىل ايەلدىڭ!
تۇمانباي مولداعاليەۆ
قونارداي باقىت قۇسى ءوزى-اق قولعا،
تۋعانمەن جاقىن جەردە – قازاتكومدا.
باتقان ول بەلشەسىنەن بەينەت-سۋعا،
كەشىرگەن باسىنان كوپ ازاپتى ول دا.
اعاشتىڭ بۇتاعىنا جەمىس بايلاپ،
جانارىن قۋانتقانمەن كەلىستى ايماق
قامىعىپ ون جاسىندا جۇرەتىن ول،
كەشىككەن كۇنباتىستا جەڭىستى ويلاپ.
قازاتكوم اراسىندا قىر-بالتاباي،
جار كەشىپ جالاڭاياق ءجۇردى ول تالاي.
قۇيدى ونىڭ كەۋدەسىنە دىبىستارىن
ءانشى قۇستار سالتانات قۇرعان توعاي.
ايمالاسىپ اڭىزاق – اپتاپپەنەن
قىر اسىپ، قىرمان جاققا كەتتى اتپەنەن.
جىپ-جىلى جەتىسۋدىڭ جاڭبىرلارى،
قۇيعىزىپ قۇلاعىنا جاتتاتتى ولەڭ.
جازۋعا جاتتىقپاعان ساۋساعى ءالى
ساقانى شيىرۋعا اۋسا-داعى،
ويىننىڭ بالاسىنىڭ ويىن جاۋلاپ،
سىبىرلاپ ءسوز ۇيرەتتى تاۋ سامالى.
تولسىن دەپ دىڭگەگىنەن دارىن-ىنتاڭ،
سەبەلەپ جۇرەگىنە جارىعىن تاڭ
اينالدى قىز-كەلىنشەك سىرلاسىنا،
قۇرداسىنا اينالدى كارى-قۇرتاڭ.
شۋاقتاپ شۋماق قونىپ شي باسىنا،
شارا جوق كوزدىڭ جاسىن تىيماسىنا
جۇباتىپ ءوزىن-ءوزى ۋىلىمەن،
جەيدەسىن جىر-جىگىتتىڭ كيدى اسىعا.
قول بۇلعاپ قيىندىقتىڭ كوپ قامالى،
اۋىلدان شىقپاسا دا سوقپاعى ءالى
شىرىلداپ بوزتورعايداي بالا جۇرەك،
ونىڭ اقىن بولماۋعا جوق-تى امالى.
ولەڭ العان، ال دەسە – التىن الماي،
جىر ءۇشىن جاراتىلعان قالپى قانداي.
ءىلىندى اۋەزوۆتىڭ اۋىزىنا،
اۋزىنان ولەڭ توككەن سول تۇمانباي.
بۇل كۇندە التى الاشتىڭ بولدى اعاسى،
جەمىسكە جىر باعىندا تولدى اعاشى.
ءجۇر ەندى جىر ەلىندە بيلىك قۇرىپ،
كەشەگى قازاتكومنىڭ سول بالاسى!
