ىقتيار حات پەن ازاماتتىق اراسىنداعى سەرگەلدەڭ

الماتى وبلىسى ەسكەلدى اۋدانىنا قاراستى سىرىمبەت اۋىلىندا تۇرىپ جاتقان ءتۇسىپ ايناعۇل 2014 جىلى قىتايدىڭ تارباعاتاي ايماعىنا قاراستى ساۋان اۋدانىنان كوشىپ كەلگەن. جاسى 70-كە تاياعان قاريا وتباسىنداعى بەس ادامنىڭ، وزىمەن بىرگە جۇبايى مەن ءۇش بالاسىنىڭ دا قازاقستان ازاماتتىعىن الا الماي جۇرگەنىن ايتادى.

- 2016 جىلى العان ورالمان كۋالىگى ء"بىر جىلعا عانا" دەپ جازىلعان ەكەن. بىراق ءبىز بۇل قارىپتى (كيريلل ءالىپبيىن – رەد.) تانىماعاندىقتان ىقتيار حات سەكىلدى بىرنەشە جىلعا جارايدى دەپ جۇرە بەرىپپىز. قازىر كۋالىك جارامسىز بولىپ قالعاندىقتان ازاماتتىق الا الماي وتىرمىز. سونىمەن بىرگە ايەلىمنىڭ قىتاي تولقۇجاتىنىڭ ۋاقىتى الداعى ناۋرىز ايىندا بىتەدى. ونى ۇزارتۋ ءۇشىن قىتايعا بارۋ كەرەك. ال بارسا، ۇستالىپ ساياسي ۇيرەنۋ ورتالىعىنا كىرىپ كەتەدى، - دەيدى ول.

ءۇش ماسەلە

ال 2013 جىلى قىتايدان قازاقستانعا قونىس اۋدارعان قويشىباي بايجۇماۇلى – قازىر قازاقستان ازاماتى. بىراق قىزى فاريزا قويشىباي ءالى قىتاي ازاماتى ەكەن. اكەسىنىڭ ايتۋىنشا، 2013-2014 جىلدارى ورتا مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندىكتەن وعان ىقتيار حات بەرىلمەگەن. كامەلەتكە تولعاننان كەيىن "قىتايدا سوتتالماعان" دەگەن انىقتامانى اكەلە الماۋىنا بايلانىستى ىقتيار حاتقا قولى جەتپەگەن. قازىر ىقتيار حات العانىمەن "ورالمان" كۋالىگىنىڭ مەرزىمى بىتكەنىنە بايلانىستى ازاماتتىق الا الماي ءجۇر. قىتايدا تۋعان ەتنيكالىق قازاقتار قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن اۋەلى "ورالمان" مارتەبەسىن يەلەنىپ، سوتتالماعانى تۋرالى انىقتاما تاپسىرۋعا مىندەتتەلگەن. بۇل ساياسات كوپتەگەن ورالماننىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ، كوشى-قون پروتسەسىنە كەدەرگى بولعان سوڭ قازاقستان بيلىگى مۇنداي انىقتاما الۋ شارتىن قىتايدىڭ ءتيىستى مينيسترلىگىنەن ەمەس، قونىس اۋدارۋشىنىڭ تۇرىپ جاتقان مەكەنىندەگى پوليتسيا بولىمشەسىنەن دە السا بولادى دەپ وڭايلاتقان.

الماتى وبلىسىنا قاراستى اۋدانداردىڭ بىرىندە تۇراتىن تۇرسىنگۇل جۇماتايقىزى دا وتباسىندا بەس ادامنىڭ ورالمان كۋالىگىنىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتۋىنە بايلانىستى ازاماتتىق الا الماي قالعانىن، ودان باسقا كامەلەت جاسقا تولماعان ەكى بالانىڭ بار ەكەنىن ايتادى. ال گۇلجانار مامەن ەسىمدى ورالمان كەلىنشەك:

- مەن باسىندا قۇجاتتارىمدى دەلدالدارعا بەردىم. سولارعا سەنىپ جۇرگەندە ۋاقىت ءوتىپ كەتتى، - دەپ وكىنەدى.

بىراق گۇلجاناردىڭ ورالمان كۋالىگى 2009 جىلى الىنعاندىقتان وندا بەلگىلى ءبىر مەرزىمى كورسەتىلمەگەن. سوعان بايلانىستى وسىدان ءبىر جىل بۇرىن ازاماتتىق الۋ ءۇشىن قۇجاتتارىن تاپسىرعانىمەن ءالى ەش ناتيجە جوق.

وسىنداي ءتۇرلى سەبەپپەن نەگىزگى قۇجاتقا قول جەتكىزە الماي جۇرگەندەردىڭ ماسەلەسىن كوتەرەتىن "ەل-امانات" قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى ىرىسبەك توقتاسىننىڭ ايتۋىنشا، قىتايدان قونىس اۋدارعان قازاقتاردىڭ ورالمان كۋالىگىنىڭ ءوتىپ كەتۋىنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار.

- بىرىنشىدەن، وسىندا ىقتيار حاتپەن جۇرگەن قازاقتاردى قىتاي بيلىگى ءتۇرلى سەبەپپەن قايتادان شاقىرىپ الىپ، ۋاقىتىندا جىبەرمەي قويدى. سونىڭ سالدارىنان ولاردىڭ قۇجاتىنىڭ ۋاقىتى ءوتىپ كەتتى. ەكىنشىسى، 2013 جىلى شىققان "كوشى-قون تۋرالى" زاڭداعى وزگەرىستەر دە قول بايلاۋ بولدى. ءۇشىنشىسى، كەيىن الىنىپ تاستالعان "سوتتالماعان" دەيتىن انىقتاما، - دەيدى ول.

ىرىسبەك توقتاسىن ءدال قازىر قولىندا ورالمان كۋالىگىنىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن 3200 ادام جانە قىتاي پاسپورتىنىڭ ۋاقىتى بىتكەن 93 ادامنىڭ ءتىزىمى بار ەكەنىن ايتتى.

"مەملەكەتتىك كوميسسيا قاجەت"

2013 جىلى جەلتوقساننىڭ 10-ى كۇنى بەكىتىلگەن "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭ اكتىلەرىنە ەڭبەك ميگراتسياسى ماسەلەلەرى بويىنشا تۇزەتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى" زاڭعا سايكەس ورالماندارعا ازاماتتىق قازاقستانعا كوشىپ كەلگەن سوڭ 4 جىلدان كەيىن بەرىلەدى دەپ كورسەتىلگەن. بۇل زاڭ ورالماندار مەن ولاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋشىلاردىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ، قىزۋ قوعامدىق تالقىلاۋعا ۇلاسقان ەدى. كەيىن زاڭعا قايتادان وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، شەتەلدەن كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتار ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ازاماتتىق الاتىن بولعان. بىراق سول ۋاقىتقا دەيىن جارامدىلىق مەرزىمى شەكتەۋسىز تۇردە (قازاقستان ازاماتتىعىن العان كۇنگە دەيىن جارامدى – رەد.) بەرىلىپ كەلگەن "ورالمان" مارتەبەسى ءبىر جىلعا عانا جارامدى بولىپ بەكىتىلگەن بولاتىن.

حالىقارالىق ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ماسەلەلەرمەن اينالىسىپ جۇرگەن زاڭگەر گۇلميرا قۋاتبەكوۆا قازاقستان ازاماتتىعىن الا الماي جۇرگەن قازاقتاردىڭ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرۋ كەرەك دەپ سانايدى.

- قانداي دا ءبىر ستاتۋس الۋ ءۇشىن قاجەتتى قۇجاتتار ءتىزىمى بويىنشا ءاربىر اۋدان ءارتۇرلى تالاپ قويادى. ءبىز ونى پراكتيكا جۇزىندە كوردىك، بىلەمىز. سوندىقتان ىقتيار حات بار، ورالمان كۋالىگى بار، باسقا دا تالاپتار بويىنشا مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرىلىپ، (ىقتيار حات پەن ورالمان كۋالىگىن تالاپ ەتپەيتىن – رەد.) جەڭىلدىك تۋرالى شەشىم قابىلداۋ قاجەت، - دەيدى زاڭگەر.

2018 جىلى قاراشادا پارلامەنتتىڭ ءبىر توپ دەپۋتاتى ۇكىمەتكە حات جازىپ، ورالمانداردىڭ ازاماتتىق الۋ ماسەلەسىن وڭاي تارتىپپەن شەشۋ تۋرالى دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعان ەدى. دەپۋتاتتىق ساۋالدا "ازاماتتىق الا الماي جۇرگەن قازاقتاردىڭ سانى جەتى مىڭعا جۋىق ەكەنى" ايتىلعان.

پرەمەر-مينيستر باقىتجان ساعىنتاەۆ دەپۋتاتتار ساۋالىنا قايتارعان جاۋابىندا: "ەتنيكالىق قازاقتارعا قازاقستان ازاماتتىعىن جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن بەرۋ قۇقىعىن كوزدەيتىن زاڭ جوباسى بيىل (2018 جىل – رەد.) مامىر ايىندا ءماجىلىس قاراۋىنا ەنگىزىلەدى" دەپ جازعان.

ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنە قاراستى كوشى-قون كوميتەتىنىڭ وكىلى باعلان قاسەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن ورالمان كۋالىكتەرىنە بايلانىستى ەسەپ 2017 جىلى عانا جۇرگىزىلگەن.

- 2017 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەكى مىڭداي ورالمان كۋالىگىنىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن. 2018 جىل بويىنشا [ەسەپتى] ەندى جاسايمىز. ال ورالمان كۋالىگىنىڭ مەرزىمى ەندى عانا بىتكەن ادامدار بولسا، ونى التى ايدىڭ ىشىندە (ورالمان كۋالىگىنىڭ مەرزىمى بىتكەنىنەن كەيىن التى اي وتپەگەندەر ءۇشىن – رەد.) ءۇش ايعا دەيىن ۇزارتىپ بەرە الامىز، - دەيدى قاسەنوۆ.

سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ رەسمي دەرەگى بويىنشا 2018 جىلى 2000 ەتنيكالىق قازاق قىتاي ازاماتتىعىنان شىققان.

"ازاتتىق" راديوسى