باۋىرجان ومارۇلىنا
ساباقتان كەلسەم، ءۇي-ءىشى الماتىدان جايسىز حابار الىپ وتىر ەكەن. مەڭدەكەش ناعاشىم قاپيادا قازاعا ۇشىراپتى.
ءوز اتا تۋىسىمدى بىلمەدىم، ال جازۋ ونەرى ماعان ناعاشى تەگىمنەن اۋىسقانداي بولادى دا تۇرادى. مەڭدەكەش پەن وعان نەمەرە (ەكى-ءۇش اتادان قوسىلادى) اپام وكىلى بولىپ سانالاتىن جەمەنەي ادايدىڭ الداساي تاقتاسىنىڭ اتىنا شىققان ادىرنالى الداساي زامانىندا اڭىزعا اينالعان ادام ەكەن. ايتقانى بولماسا، ەشكىمگە قايرىلماي، تاۋ- تاستى كەزىپ، ارقار قۋىپ، كىسى كيىككە اينالىپ، الاپات قايسارلىعىمەن داڭدى بولعان ساياق ەر. اڭشىباي، قامبار سياقتى اڭشى-باتىرلاردىڭ وبرازى. جايدان-جاي سىرتوراي كەتپەگەن - قالماققا جورىقتا ولجاعا تۇسكەن العىنشىسى اقسۇقسىر سۇلۋدىڭ اسقار تاۋدى مەڭزەيتىن اشىق مىنەزى كۇزگى باقتاي تومسارعان مىنەزىنە جاقپاي، ءبىر كۇنى تالاق ايتىپ، قۇلادۇزگە تارتىپ وتىرىپتى. ىشتە بالاسى قالعان ەكەن. ودان تاراعان الداسايلار اقسۇقسىر سوڭىرا امەڭگەرلىك جولمەن تيگەن قاينىسى شىلىمنان تۋعان اقبوتانىڭ ساياسىندا وسكەن از تۇقىم. اتاقونىستارى جەمنىڭ ورتاڭعى اعىسىنداعى اقكيىزتوعاي ماڭى.
مەڭدەكەش ساتىبالديەۆتىڭ تۇقىم-تۇقيانىن تەكتەپ، تاراتىپ جازىپ وتىراتىن جەر بۇل جەر بولماس. ايتەۋىر، اڭعارعانىم، الدەكەڭنىڭ مىنەز-قۇلىق جۇعىنى ۇرپاقتارىنىڭ بويىندا سىلەم بولىپ، نىشان تاستاپ تۇراتىنى. مەڭدەكەش اقىن ءبىر حاتىندا " مەنىڭ ەڭ جاقىن تۋىستارىم جولبولدى، سايىم" دەيدى عوي. وسىنداعى جولبولدى دەگەن كىسىنىڭ اتىن بالا كەزىمدە كوپ ەستيتىنمىن. "جولبولدى قۇساعان باقا بولعىر!" دەپ ۇرساتىن مەنى اپام. سويتسەم، جولبولدى تاعاشىم دا كوپ جينالعان جەرگە جولاماي، ىلعي ساياقتاۋ جۇرەدى ەكەن. مەن سياقتى. نەمەسە مەن ول سياقتىمىن : قارسى كەلگەن ۇلكەنگە باسىمدى كوتەرىپ سالەم بەرۋ دەگەندى بىلمەيمىن. كىسى سىيلامايتىن كىساپىرلىگىمنەن ەمەس، "جەتى جاسىرىم جەرگە بۇگىلىپ" ۇيالامىن. ءبىر كەرتارتپا كۇش ادامعا، كوپكە جاقىنداتپايدى. "جاس كەزىمدە مەن وتە ۇيالشاق، يمەنشەك بولدىم. كوپ ادامنىڭ مەنى جاقسى كورگەن دارقان قاسيەتىن پايدالانا المادىم" دەيتىنى بار عوي قادەكەڭنىڭ ( قادىر مىرزاليەۆتىڭ), مەنىكى ءدال سول مىنەز. ساياق دەۋگە كەلمەس، ساياق دەپ ءوز الدىنا بولەك جايىلاتىن، تۋسىعان، بويداق مالدى ايتادى عوي، بىزدىكى - كوپتى توسىرقاعىش، سىرتقارى، سىرتوراي جۇرەر مىنەز. بۇگىنگى عىلىم بابىمەن ايتقاندا، انتروفوبيا.
جو-جوق، ءىلحام كەلىپ، شابىت اشىلعاندا ءبىر كىسىدەي اڭگىمە شەرتىسۋگە باپاندايمىز، بىراق دەيىنشى، بازبىرەۋلەر قۇساپ اداممەن ودان ءارى توننىڭ ىشكى باۋىنداي ارالاسىپ-قۇرالاسىپ كەتۋ باقىتى بىزگە بۇيىرىلماعان. شاقىرىسىپ، شۇرقىراسۋ دەگەن جاقسى نارسە قونباعان. مەڭدەكەش تە بالا كەزىنەن ۇستامدى، مىنەزگە باي، كوڭىلدى كەزىندە بولماسا باسقا ۋاقىتتا تۇيىق، كوپ سويلەمەيدى ەكەن. تۇستاستارىنىڭ ايتۋىنشا، وڭاشادا بىردەڭە جازىپ وتىرعاندا ۇستىنەن شىقساڭ، جالما-جان داپتەرىن جابا قوياتىن كورىنەدى. جاسىراق ۋاعىمدا، ەندى قالام جاساقتاي باستاعانىمدا مەن دە سولاي ەتەتىنمىن. ناعاشىمدى كورە الماي قالدىم عوي، كورگەندە بار عوي، وزىمدەگى بۇدان باسقا دا مىنەز ەرەكشەلىكتەرىن، ايتالىق، توپتى اداممەن جولىققانىمنىڭ سوڭىندا سىلەم قۇرىپ شارشايتىنىمدى، كەيدە جۇرتتىڭ اعىل- تەگىل كوڭىلىن كوتەرە الماي قالاتىنىمدى اياۋلى تاعاشىمنىڭ دا بويىنان كەزدەستىرەر مە ەدىم، كىم بىلەدى.
كەيىن بايىرقالاسام، ونىڭ اقىندىعى جۋرناليستىگىن ، ەسسەشىلدىگىن كوپتىڭ كوزىنەن كولەگەيلەپ، كورسەتپەي تاستاعانداي ەكەن. مەڭدەكەش ساتىبالديەۆتىڭ جان-جاقتى جەتىلگەن جۇيرىك جۋرناليست بولعانىنا جەڭگەمىز رۋزيا انەسقىزى قۇراستىرعان ء"مولدىر اسپان" دەيتىن وچەركتەر مەن شالقىمالار جيناعى دالەل. مەنىڭ دە ون ەكى جاسىمدا جۋرناليستيكانىڭ جالىنا جارماسقانىم تەگىن بولماسا كەرەك. بەسىنشى كلاستان ەكپەتتەپ الىپ بىردەڭە جازىپ جاتاتىنىمنان جانە دە ەكپەتتەپ ۇيىقتايتىنىمنان (قازاق ونداي بالانى ويشى بولادى دەگەن ەكەن عوي) دامە ەتتى مە ەكەن، ايتەۋىر تاتەم مەن اپام الماتىداعى تىلەۋقور ناعاشى جۇرتى ەرتەڭ مەن وقۋ ءبىتىرىپ، ۇلكەن قالانىڭ جۋرفاگىنا بارعانىمدا جەل جاعىنا پانا بولادى دەگەن زور ۇمىتپەن جۇرسە كەرەك، ايتەۋىر 1973-ءتىڭ جازىندا "مەڭدەكەش ءولدى" دەگەن حاباردى العاندا ەكەۋى قاتتى مويىپ قالدى.
* * *
اراعا ءۇش جىل سالىپ، ونىنشىنى بىتىرگەن جازدا اپام مەن تاتەم مەنى كازگۋ- ءدىڭ جۋرفاگىنە وزدەرى الىپ كەلدى. سول كەزدەگى "دۇرىس ادام تۋماسىن ۇمىتا ما؟" دەگەن ۇعىم بويىنشا مەڭدەكەش تاعاشىمنىڭ ۇيىنە تۇستىك.
كوكبازاردىڭ جانىنداعى "تۇركىستان" دەيتىن قوناق ءۇيدىڭ ۇستىندەگى پاتەر. ءۇش ءبولىمدى سەكتسيا - قورجىنباستى ەكى جانە بولەك ۇلكەندەۋ ءبىر بولمە. ول كۇندە ۇلكەنى ەربولات ساۋلەت-قۇرىلىس ينستيتۋتىندا ستۋدەنت - سويىپ قاپتاپ قويعان اكەسى، قوڭىر قوزى، شاش دەگەن تاسبۇيرا. ودان كەيىنگى راسۋل كوبىرەك شەشەسىنە تارتىپ كەتكەن ، مەكتەپتە، توعىز وقيدى. ەربولات ەستيار دا باۋىرمال ، راسۋل بولسا بوتەن كىسىگە يت كورگەن ەشكىدەي سوستيىڭقىراپ قارايدى -- بۇ قان دەگەندى قويسايشى !
مەڭكەڭ دە زادى كوپشىل، قوناقشىل بولماسا كەرەك -- " ازىراق بولىپ ورتاڭدا ، كوڭىلىڭدە جۇرسەم كوبىرەك " دەپ كەلەتىن جولى وسى كۇندەلىكتى ومىردەگى كرەدوسى بولۋ كەرەك. سويتە تۇرا ، تاعى ءبىر جەردە " مەنىڭ جارىم بولعان سەن ، / مەن جوقتا دا قابىلداي بەر قوناقتى ، / قوناعاسىڭ ءدايىم بولسىن قوماقتى" دەيدى عوي. رۋزيا جەڭگەي تەگىندە وسى ۋاسيەتتى ۇستانسا كەرەك، ايتەۋىر مەنىڭ كوزىمە كوپشىل، قوعامشىلداۋ كورىندى. ءبىز كەلگەسىن كوپ ۋاقىت وتپەي زالدا داستارقان جايىلىپ، ءبىراز ادام كەلدى. ءوزىم سىرتتاي بىلەتىن ، كىتاپتارىن وقىپ جۇرەتىن زيالي كىسىلەر، ەسىمدە قالعانى - فاريزا اپاي ، مەڭكەڭنىڭ جانشىعار دوسى قابيبوللا سىديقوۆ پەن قابەكەڭ ۇيىندەگى گۇلسىم جەڭگەي.
تاتەم مەن اپام دا وتىرىستا - تاستاماي ىشتەرىنە العان. مەن بولسام ناعاشىمنىڭ كابينەت-بولمەسىندەمىن. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ سۋسىنداۋىنا جەتەتىن كىتاپحاناسىن ارمانسىز قاراپ شىقتىم. شامى سامسىرەگەن بولمەدە جانىن كەلىگە سالىپ ، قالامىنىڭ ۇشىنان ساۋلە شاشىراپ ولەڭ جازعان جەتىم ۇستەلى... اياقتالماي قالعان، جالعىزدىقپەن دوس قىلعان "قىزعىش قۇسىنىڭ" پاراعى اۋدارىلعان قولجازباسى... كەيىن، "وردەن ويعا بالاق ءتۇرىپ، /وزەن نەگە تاسيدى ەكەن ؟/ ويدان ورگە قاراپ تۇرىپ ، /ادام نەگە جاسيدى ەكەن..." دەيتىن شۋماعىن وقىعانىمدا جەتپىس التىنىڭ جازىنداعى سول سۋرەت، سول كابينەت كوز الدىما كەلدى. سودان بەرمەن مەڭكەڭ جايىندا تۇستاس ، قالامداس ، تالانتتاستارىنىڭ جازعاندارىن قالت جىبەرمەي وقىپ كەلەمىن عوي ، مارجان ( ەرشۋ) قارىنداسىمىزدىڭ ديسسەرتاتسيالىق ەڭبەگىمەن دە كافەدرادا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تانىستىم ، سولاردىڭ بارلىعىنا الگى العاشقى اسەرلەرىمدى قوسقاندا تۇيىلەر ءتۇيىن: قۇزعىن دا قىزىل كىتاپقا ەنىپ العان زاماندا ناعاشىم ايقايلاماي شىعاتىن اي مەن كۇن سياقتى، ولەڭ-ءومىرىن قاق-سوقسىز، جاريا- جارناماسىز وتكىزگەن، اتاق-مانساپتىڭ اۋىلىنا ادەيىلەپ ات بايلاماعان ادام بولىپتى. بۇل جايدى "مەن داڭققا جاقىندامان ءبىر تابان ، / ءانىم ارتىق ەش داڭقسىز شىرقاعان" دەپ ءوزى دە ايتادى. سول سياقتى دۇنيە تىرشىلىگىندە دە جاۋلاسقانمەن جۇلىسپاي، داۋلاسقانمەن ۇرىسپاي، اق ءۇي دە تىكپەي، كۇركەگە دە كىرمەي، ادىمىن بايقاپ اشىپ، اياعىن ىقشام باسىپ، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بەلورتادا بىرتوعا تىرلىك كەشىپتى. سىپايى-سىنىق مىنەز، تۇيىق، جابىق، سەزىمشىل، ادال - ناعىز چەحوۆتىق ءبىتىم. " ادامنىڭ ءبىر مىنەزى تۋعان جەرىنە تارتادى " دەگەن ءسوز نەگىزىندە راس بولۋ كەرەك ، نەگە دەسەڭىز، تايىر جاروكوۆ تا "مۇمكىن بۇل مىقتى ءمىنىم ، / مىقتىمىن دەي المايمىن . /بالكىم ول مىقتىلىعىم ، / مىقتىمىن دەي المايمىن..." دەپ كەتكەن عوي.
توسىن انتيتەزا-ەگىزدەۋ : مىقتى ءمىن. ال شىندىعىندا، شىن ومىردە مىقتى بولا تۇرىپ مىقتىمىن دەمەۋ - مىقتىلىق پا، مىقتى ءمىن بە؟ كۇرەس-ومىردە العا ۇمسىنباۋ، كيمەلەمەۋ قانشالىقتى دۇرىس؟ "قازاقتىڭ اقىلدىلارى قاراپايىم. سولارعا ازداپ تاسىرلىق بەرسە قازاق جاقسارىپ كەتەر ەدى،"- دەپ نەگە جازعان ءىلياس وماروۆ. اقىندىق قان قىزۋى الاپات اناداي تالانتىمەن ۇلتتىق تانىمالدىلىققا جەتە الماي قالعان ، شاشىراندىلاۋ ءومىر سۇرگەن، ءسويتىپ ءوز تاعدىرلارىنا وزدەرى جولباسشىلىق جاساعان مەڭدەكەشتەردى مەڭزەگەنى مە؟ مەڭكەڭ نەبارى ءۇش مۇشەل جاسادى عوي، اگاركي عۇمىر جاسى ۇزاقتاۋ بەرىلگەندە ء"وزىم ءبىر ءوز بوپ وتپەسەم، ولەڭگە بەرىپ وزىمشە ءوڭ" تۇجىرىمىنىڭ اعالا تۋىن قايتا قارار ما ەدى، الدە...
*. *. *
-- جۋرفاكقا ءتۇسۋ ءۇشىن تالانت كەرەك قوي ...
رۋزيا انەسقىزىنىڭ كوكينانىڭ جاقتاۋ تاقتايىنا سۇيەنىپ تۇرىپ ماقسات انەسۇلىنا باعىتتاعان ءسوزى عوي. قالادا بىزگە باس اسىپ قويعان كىم بار دەيسىڭ - كەشە قوناقتان قالعان جىلىتپانى ءىشىپ وتىرعام. تاماق جەپ بولعان سوڭ ىدىستى جالاپ قوياتىن ادەتىم بار-دى. مىنا جەردە ونىمدى جاسامادىم. قالا عوي... سوسىن جەڭەشەمنىڭ الگى ءسوزى وي سالدى بىلەم. شىعارماشىلىق كونكۋرسقا مىندەتتى ماقالالارىم ازاڭداۋ بولىپ قالىپ، تاتەمنىڭ اۋداندىق "مۇنايشى" گازەتىنە، تاجماعامبەت تەكەەۆتىڭ وزىنە كىرىپ، بىرەۋلەردىڭ شىعىپ بارا جاتقان قيقىم- سيقىم حابارلارىنىڭ سوڭىنا فاميليامدى مىنگەستىرىپ، قارا كوبەيتكەنى ەسىمە ءتۇستى.
بىرنەشە كۇننەن كەيىن تاتەم مەن اپام ء"يا ، قۇداي ، بالاعا وڭ جولىڭدى بەرە گور" دەپ، ەلگە قايتىپ كەتتى. مەن جاتاقحاناعا شىقتىم. بىراق ول جىلى تۇسە المادىم، كەلەر جىلى دا جولىم بولمادى، اقىرى جۋرفاكتىڭ ەسىگى ءۇشىنشى تىقىلداتقانىمدا بارىپ ارەڭ اشىلدى. وقۋدى ءبىتىرىپ، جۋرناليستىك، ودان جازۋشىلىق جولعا ءتۇستىم، ازدى-كوپتى كىتاپتارىم شىقتى. دامە ەتكەن جەرىنەن كورىنگەنىمدى دالەلدەپ، رۋزيا جەڭگەمە توبە كورسەتەر جەرىم ەدى. بارا المادىم.
سوڭىرا، بەلگىلى اقىننىڭ نەمەرە قىزىنا ۇيلەنگەن ەربولاتتىڭ وتباسىلىق ومىردە جولى بولماي، اقىرى قايتىس بولىپ كەتكەنىن ەستىدىم. بارا المادىم.
ودان كەيىن رۋزيا جەڭگەيدىڭ ءوزى دە باقيلىق بولدى. بارا المادىم.
قاراتاستىڭ قالاۋىن تاباتىن ، ادامداردان جىلى ءسوزىن ايامايتىن، ادام مەن ادامنىڭ تابىسۋىن ۇزاققا ۇستاپ تۇرۋدى ونەر دارەجەسىنە كوتەرگەن باۋىرجان ءىنىمنىڭ جازعاندارىن وقىپ وتىرعاندا باسقا كەلەتىن وي عوي...
15 - 16. 11. 2022
قاسكەلەڭ شاتقالى، سارقورا
ماقسات ءتاج-مۇرات
