جازدا الماتىدا حالىقارالىق ەتنوفەستيۆال ءوتتى. ءداستۇرلى ءان-كۇيى مەن ۇلتتىق سپورتىن پاش ەتۋگە قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركيا، ۆەنگريا، موڭعوليا، تىۆا رەسپۋبليكاسى جانە تاعى دا باسقا ەلدەردەن ونەر يەلەرى قاتىستى. ەتنوفەستيۆال قالا سىرتىندا وتەتىندىكتەن ارنايى اۆتوبۋس تا جالداپ قويىپتى. اپتاداعى ەكى دەمالىسىمىزدى دا وسى فەسيۆالدىڭ كورەرمەنى بولۋعا ارنادىق. ۇلتتىق سپورت دەگەننەن جامبى اتۋعا ەرەكشە قىزىعىپ، بىرنەشە ساعات تاماشالادىق. قاراساق، ات ۇستىندە ساداق كەرىپ، نىسانا دالدەگەن ءۇش-اق قىز شاۋىپ بارادى. ۇشەۋى دە قازاق. قالعان قاتىسۋشىنىڭ ءبارى ەرلەر. جامبى اتۋ تۋرالى بىلەتىنىمىز شامالى بولعاندىقتان قىزداردىڭ قاتىساتىنىن دا بىلمەدىك. ءۇزىلىس ۋاقىتىندا جاراسىمدى، اتقا وتىرۋعا ىڭعايلى قازاقشا كيىنگەن ءبىر مەرگەن قىزبەن تانىستىق. ەسىمى ءاليا ەكەن. قازىر سارسەنباي قۇلباەۆتىڭ كومانداسىندا جاتتىعادى. جامبى اتۋشىلاردىڭ جارىستان قولى تيمەي، تەك كۇزدىڭ سوڭىندا عانا سۇقباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
جامبى اتۋ – ات ۇستىندە شاۋىپ كەلە جاتىپ، ەكپىندى باسەڭدەتپەستەن بەلگىلى ءبىر قاشىقتىققا قويىلعان نىسانانى اتىپ قۇلاتاتىن سپورت ءتۇرى. مەرگەندىكتى تالاپ ەتەتىن بۇل سپورت ءتۇرى ب.ز.ب. ءىV-ءىىى عاسىرلاردا پايدا بولعان دەسەدى.
كوشپەندىلەر جامبى اتۋ ويىنىن جاۋىنگەرلەردىڭ مەرگەندىك قابىلەتىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن وتكىزگەن. ءبىرىنشى ماقساتى، اسكەري-جاۋىنگەرلىك دايىندىقتى جەتىلدىرۋ بولسا، ەكىنشىدەن ەل اراسىنداعى مەرگەندەردى (ساداقشىلاردى) انىقتاۋ بولعان. ۇشىنشىدەن سول مەرگەندەردەن ارنايى توپ قۇرىپ، سوعىسقا ارنايى كۇش ەتكەن. 1225 جىلى شىڭعىس حان حورەزمدى تولىق باعىندىرعان سوڭ، بۇعىلى-شاشاق دەيتىن جەردە ۇلان-اسار توي جاساپتى. الىس-جاقىنداعى مەرگەندەردى شاقىرىپ، جامبى اتقىزعان دەيدى. سايىستا ەسەي مەرگەن 335 قۇلاش (502 مەتر) جەردەگى نىسانا-جامبىعا وعىن ءدال تيگىزىپتى. ارينە، قازىرگى جامبى اتۋدىڭ شارتتارى مەن تالاپتارى بۇرىنعىدان الدەقايدا جەڭىلىرەك. الەمدە ءجيى قولداناتىن ءتۇرى مىناۋ. جەتى مەتر جەردەن ءۇش نىسانا قويىلادى. ونى اتتىڭ ۇستىندە شاۋىپ كەلە جاتىپ ساداقپەن اتۋ كەرەك. ءبىر نىساناعا بىرنەشە رەت اتۋعا بولادى. نىساناعا اتاتىن 120 مەتر جەردى شاۋىپ وتۋگە 16 سەكۋند ۋاقىت بەرىلەدى.تيگىزسەڭ، وقتىڭ قاي تۇسكە تيگەنىنە وراي ۇپاي الاسىڭ. سارى تۇسكە، ياعني ءدال ورتاسىنا تيگىزسە ءۇش ۇپاي، قىزىلعا تيگىزسە ەكى ۇپاي، ال جەبە كوك ءتۇستى تەسىپ وتسە ءبىر ۇپاي بەرىلەدى. جامبى، ياعني نىسانا قولا، كۇمىس، التىن جامبى دەپ بولىنەدى. قولا جامبىنى 6 مەتر، كۇمىس جامبىنى 8 مەتر، التىن جامبىنى 10 مەتر قاشىقتىققا قويادى. قولاعا تيگىزسە، 5 ۇپاي، كۇمىسكە 10 ۇپاي، التىنعا 15 ۇپاي بەرىلەدى. جامبىنىڭ ديامەترى 29 سانتيمەتر بولۋى كەرەك. قازاقشا جامبى اتۋدىڭ ەرەجەسى نەگىزى وسىنداي. بيىل بۇل ستيلگە ەرەكشە قىزىعۋشىلىق ءبىلدىرىپ جاتىر ەكەن. جالپى جامبى اتۋدىڭ تۇرلەرى ءبىراز. بىراق شىن مەرگەنگە، سۇر مەرگەنگە جامبىنىڭ الىسى مەن جاقىنى بىردەي.
سارسەنباي قۇلباەۆ ساداقشىلارىن الماتى ماڭىنداعى قىرعاۋىلدى اۋىلىندا جاتتىقتارادى. وسىنداعى مەكتەپتىڭ سپورت زالىنا كىشكەنتاي بالالارعا بولەك، ەرەسەكتەرگە بولەك نىسانالار تۇر. ولاردىڭ ساداقتارى دا ەكى ءتۇرلى بولادى ەكەن.
– 2015 جىلى مەركى قالاسىندا موڭعوليادان ارنايى جاتىقتىرۋشى شاقىرتىپ، 28 سپورتشىنى جامبى اتۋعا جاتتىقتىردى. شەتەلدەردە ات ۇستىندە ساداق اتۋ وتە جاقسى دامىعان. الماتىلىق الديار نۇرعازيەۆ ەسىمدى جىگىت ساداقپەن اينالىسىپ جۇرگەنىن ەستىپ، ساداققا قىزىعىپ، جامبى اتۋدى ۇيرەنە باستادىم. بۇل 2014 جىل بولاتىن. مەركىدەگى جاتتىعۋدان سوڭ ساداق اتۋدىڭ جاي-جاپسارىنان حابارى بار دەپ الديارعا، ماعان تاعى بىرنەشە جىگىتكە توپ بەردى. بىراق ونىڭ ءبارى جامبى اتۋمەن اينالىسىپ كەتپەدى. كەي وبلىستاردا ءتىپتى جامبى اتۋ باستالماي جاتىپ توقتادى. ال قازىر بۇل سپورت ءتۇرى قايتادان قولعا الىنىپ جاتىر. جىل سايىن قازاقستان چەمپيوناتى 18 جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ اراسىندا، 21 جاسقا دەيىنگى جاسوسپىرىمدەر اراسى مەن ۇلكەندەردىڭ اراسىندا ءوتىپ كەلە جاتىر. جامبى اتۋعا كەز كەلگەن جاستاعى ادام قاتىسا الادى. ويتكەنى بۇل اقىل-وي سپورتى ەمەس، اسا ۇلكەن كۇشتى نە سالماق قۋدى تالاپ ەتپەيدى. تەك اتقا ءمىنۋ مەن قول مەرگەندىكتى ۇيرەنىپ السا بولعانى. قول مەرگەندىك دەگەن اتا-بابامىزدان قالعان. نىساناعا ءدوپ تيگىزۋ – كوز مەرگەندىك ەمەس، قول مەرگەندىك، – دەيدى جاتتىقتىرۋشى.
جامبى اتۋ – ازىرگە كەنجەلەپ تۇرعان، دامۋدىڭ جولىنا ەندى عانا يكەمدەلىپ جاتقان سپورت ءتۇرى. سارسەنباي اعاي چەمپيوناتقا 18 جاسقا دەيىنگى تەك ءبىر-اق سپورتشىنى الىپ بارا الادى. ال ۇلتتىق سپورتتى دامىتۋ ءۇشىن وسى شەكتەۋدى الىپ تاساپ نەمەسە چەمپيوناتقا قاتىساتىن سپورتشى سانىن كوبەيتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. ءوزىنىڭ ايتۋى بويىنشا، ءار جاس كاتەگورياسىندا ءۇش بالاعا دەيىن چەمپيوناتقا قاتىستىرۋعا مۇمكىندىگى بار. سوندا ءبىر جىلدا 9 بالاعا جارىسقا قاتىسىپ، باق سىناي الار ەدى. ال قازىر تەك 3 بالانىڭ عانا جىلىنا ءبىر رەت كەلەتىن چەمپيوناتقا قاتىسۋعا مۇمكىندىگى بار. قالعاندارى ءوز كەزەگىن ۇزاق كۇتۋىنە تۋرا كەلەدى.
جامبى اتۋعا قاتىسقىڭىز كەلسە...
الماتىدا ۇلتتىق سپورتقا تەك №19 سپورت مەكتەبىندە دايىندايدى. ال استاناداعى ورتالىققا وڭىرلەردەن كەلگەن سپورتشىلاردى جيناپ، حالىقارالىق جارىستارعا جىبەرەدى. جوعارىدا جامبى اتۋدى كەز كەلگەن ادامنىڭ ۇيرەنە الاتىنىن ايتتىق. سارسەنباي قۇلباەۆ №19 سپورت مەكتەبىندەگى شاكىرتتەرىنەن بولەك قاتىسۋشىلار ءۇشىن جامبى اتۋدان «سالسەرى» قوعامدىق ۇيىمىن اشىپ جاتىر. تىركەۋدەن ءوتىپتى. سپورت مەكتەبىندەگى وقۋشىلاردىڭ جاتتىعۋىنا مەملەكەتتەن قارجى بولىنگەندىكتەن ولار تەگىن جاتتىعادى. ال جاتتىقتىرۋشىنىڭ ءوزى اشىپ جاتقان ۇيىرمەگە اقىلى قاتىسا الاسىز. باسىندا بارلىعى جەردە تۇرىپ ساداق اتۋدان باستايدى. ونىڭ باعاسى ايىنا 10 مىڭ تەڭگە بولماق. اپتاسىنا ءۇش رەت، ەكى ساعاتتان دايىندالاسىز. ال اتقا ءمىنىپ ساداق اتۋ ءۇشىن ءدال وسىنداي رەجيمدە 20 مىڭ تەڭگە تولەيسىز. اتقا مىنە المايتىن بولساڭىز، الدىمەن سونى ۇيرەتەدى. قازىر ۇيىرمەگە ادام جيناپ جاتىر. مەنىڭ دە قاتىسقىم كەلىپ الدىن الا حابارلاسقانىم بار. بىراق ادام تولىق جينالمايىنشا جاتتىعۋدىڭ قىرعاۋىلدى اۋىلىندا وتەتىنىن بىلگەندە ءازىر قاتىسا المايتىنىمدى ءتۇسىندىم. ويتكەنى اۋىل قالادان اجەپتاۋىر الىس. قاتىسۋشىلارعا ىڭعايلى بولۋى ءۇشىن قالادان جاتتىعۋ زالىن ىزدەپ جاتىر ەكەن. بىراق اتتىڭ ۇستىنە جاتتىعۋعا اۋىسقاندا ءبارىبىر قالا سىرتىنداعى يپپودرومدارعا بارۋعا تۋرا كەلەدى.
– ۇيىرمەدەن تۇسكەن قاراجاتقا قالادان زالدى جالعا الامىز، يپپودرومداعى اتتاردىڭ اقىسىن تولەۋ كەرەك. ساداق پەن وقتى ساتىپ الۋ ماسەلەسى جانە بار. جاتتىعۋعا پايدالانىپ جۇرگەن ساداق پەن جەبە وزىمىزدە جاسالمايدى. شەتەلگە شىققاندا الىپ كەلەمىز. ءبىر جەبەنىڭ باعاسى 1800 تەڭگەدەن باستالادى. بۇگىنگى جاتتىعۋعا 30 جەبە پايدالانىلدى. ونىڭ بەسەۋى وسى ەكى ساعاتتا سىنىپ قالدى. ون مىڭعا جۋىق اقشام كەتتى دەگەن ءسوز. №19 سپورت مەكتەبى جاتتىعۋعا دەپ 100 وق اپەرگەن. ال نەگىزى كەمىندە 150 وق بولۋى كەرەك. وندا دا ول 3 ايعا جەتەتىن جەبە بولىپ سانالادى. ءۇش ايدان سوڭ جاتتىعۋ مەن جارىس توقتاپ قالمايدى عوي. ءوزىمىزدىڭ ساتىپ الۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. وسى جەردەگى ون ءبىر ساداقتىڭ توعىزىن ساتىپ العانمىن. ەكەۋى مەكتەپتىكى. جاقىندا چەحيادان 30 مىڭ تەڭگەدەن 3-4 ساداق جانە ساتىپ الدىم. ساداقتىڭ باعاسى ساپاسىنا قاراي 30 مىڭ تەڭگەدەن باستالىپ، 5000 دوللارعا دەيىن كەتە بەرەدى. ەكى اتىم بار ەدى، بىرەۋى اياقتان قالدى. ەندى 15 بالاعا ەكى ات دەگەن وتە از، – دەيدى جاتتىقتىرۋشى.
جالپى، مىلتىق وعىن 200 رەت اتقاندا نىساناعا ءدال تيگىزۋگە بولادى دەپ جاتادى. ساداقتى نىسانانىڭ قاق ورتاسىندا تيگىزۋ ءۇشىن 2000 رەت اتىپ ۇيرەنۋ كەرەك دەگەندى ەستىگەن ەدىك. بىراق سارسەنباي اعاي قاتىپ قالعان زاڭ جوعىن ايتادى. اركىمنىڭ مۇمكىنشىلىگى مەن تىڭعىلىقتى دايىندىعىنا بايلانىستى ەكەن.
اتتىڭ ۇستىندە نىساناعا اتۋ ءۇشىن قول مەرگەندىك كەرەك. ادامنىڭ بارلىق ءىس-ارەكەتى ميدىڭ بۇيرىعىمەن ورىندالاتىنىن بىلەمىز. مي بۇلشىق ەتتەردى قالاي ءجيى قيمىلداۋ كەرەگىنە بۇيرىق بەرسە، بۇلشى ەت سول قيمىلدى ۇيرەنىپ الادى. قول مەرگەندىك تە سول سياقتى. بۇرىنعى قيمىلداردى ەستە ساقتاپ قاپ، ساداق العاندا-اق جەبە تارتۋعا يكەمدەلە قالادى. سپورتتىق ساداق اتۋدان الەم چەمپيونى بولعان كورەي سپورتشىسىنىڭ كورۋ قابىلەتى وتە تومەن بولعان ەكەن.
ساداق اتۋدىڭ ەڭ تانىمال ەكى ءتۇرى بار. وقتى ساداقتىڭ سول جاق بەتىنە قويىپ، ەكى ساۋساقپەن اتۋدى ەۋروپالىق ءتاسىل دەيدى. كوشپەندىلەر بولسا جەبەنى ساداقتىڭ وق جاعىنا قويىپ، بارماقپەن اتقان. ونى ازيالىق ءتاسىل دەپ اتايدى. ساداقتىڭ كەرىلۋ سالماعى قانشا اۋىر بولسا دا، ازيالىق ءتاسىلدى پايدالانىپ، بارماقپەن اتا الاسىڭ. كوشپەندىلەر اتقان بۇل ءتاسىلدىڭ تاعى ءبىر ارتىقشىلىعى اتتىڭ ۇستىندە اتقاندا بارماق پەن ەكى ساۋساقپەن جەبەنى وراپ الاتىندىقتان، جەبە سىرعىپ ءتۇسىپ قالمايدى. اتتىڭ ۇستىندە دە ماڭىزدىسى – جەبەنىڭ ساداقتان ءبولىنىپ قالماۋى. تارتىلۋ كۇشىنە بايلانىستى ساداقتار دا بولىنەدى. ادەتتە اتتىڭ ۇستىندە تارتىلۋ كۇشى 16-18 كەلى بولاتىن ساداقتار قولدانىلادى. 5-6 جاستاعى بالالاردى ۇيرەتەتىن وقۋ-جاتتىعۋ ساداعىنىڭ تارتىلۋ كۇشى 6-7 كەلى. تارتىلۋ كۇشى 18 كەلى بولاتىن ساداقتى قىزدار العىسى كەلمەيتىنگە ۇقسايدى. ەكى كەلىنىڭ ءوزى ۇلكەن ءرول وينايدى دەيدى سارسەنباي قۇلباەۆ.
الماتىلىق مەرگەندەر كىمدەر؟
سارسەنباي قۇلباەۆ 2001 جىلى وسكەمەندە وتكەن العاشقى ۇلتتىق ات سپورتىنا، سونىڭ ىشىندە كوكپارعا قاتىسادى. كوكپاردا جاتتىقتىرۋشى بولىپ ءجۇرىپ، 2015 جىلى جامبى اتۋعا اۋىسىپتى. 15 شاكىرتى بار. شاكىرتتەرىنىڭ اراسىندا جامبى اتۋدان وتكەن قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى چەمپيوناتىندا ۇلكەندەر اراسىندا 2-ورىن العان سايان قىستاۋباەۆتى اتادى. رەسەيدەگى جارىستا 3-ورىن يەلەنگەنى بار. 18 جاسقا دەيىنگى جاسوسپىرىمدەر اراسىندا تەمىرلان شامەن جاقسى ناتيجە كورسەتىپ كەلەدى. جامبى اتۋدان قازاقستان قۇراما كومانداسىنا مۇشە بولدى. قازىر اسكەردە وتان الدىنداعى بورىشىن وتەپ جاتىر ەكەن. كەلگەن سوڭ ساداق اتۋدى قايتا جالعاستىرماق. قىزداردان ءاليا كامالوۆا ءبىراز جەتىستىككە جەتىپ ءجۇر. الماتىدا ۇلدار مەن قىزدار قاتار قاتىسقان العاشقى «التىن مەرگەن» چەمپيوناتىنىڭ چەمپيونى اتانعان. رەسپۋبليكالىق نۇرماعامبەتوۆ اتىنداعى تۋرنيردە دە نىساناعا بارىنەن كوپ وق تيگىزە الدى. جاتتىقتىرۋشى «ۇلى دالا رۋحى» اتتى حالىقارالىق فەستيۆالگە ءاليا كامالوۆا، گۇلدانا الىباەۆا، رامينا ديداروۆادان قۇرالعان كوماندا الىپ بارىپتى. قازاقستاندا ساداق اتۋدان تەك قىزدار عانا قاتىساتىن جارىس جوق. وعان مەرگەن قىزداردىڭ سانى دا جەتپەيدى. سوندىقتان ۇلدارمەن بىرگە قاتىستىرۋعا تۋرا كەلەدى. جىگىتتەرمەن قاتار شاۋىپ، نىساناعا قاتار كوزدەسە دە تالايىن شاڭ قاپتىرىپ، كوماندالىق ەسەپتە ءۇشىنشى ورىننىڭ جۇلدەسىنە يە بولعان. بۇل چەمپيونات اياقتالا سالا وسى جازدا قىرعىزستانداعى «سالبۋرۋن» حالىقارالىق جارىسىنا اتتانادى. ەندى ءۇش قىزعا سەرىك الىباەۆ پەن سايان قىستاۋباەۆ قوسىلادى. ءۇش قىز العاشقى ءۇش ورىندى قانجىعاعا بايلاپ قايتىپتى. سايان دا ءۇشىنشى ورىننىڭ ۇپايىن جيناعان ەكەن.
ءاليا كامالوۆا، مەرگەن قىز:
«اتتاڭ قۇلاساڭ، باتىلدانىپ بىردەن قايتا ءمىنۋ كەرەك»
– اتقا قاتتى قىزىعاتىنمىن. ال سارسەنباي اعايمەن كورشى تۇرامىز. اتقا قىزىعاتىنىمدى بىلگەن سوڭ، مەنى جامبى اتۋعا قاتىسىپ كورۋىمدى سۇرادى. قۋانا كەلىستىم. جامبى اتىپ جۇرگەنىمە ەكى جىل بولىپتى. «التىن جەبە» چەمپيوناتىندا رۋمىنيادان كەلگەن اتاقتى مەرگەن ميحايل كوزمي ءبىرىنشى ورىن الدى. ءبىر نىساناعا التى جەبە اتقان. ازىرگە جامبى اتۋدان سول كىسىدەن مىقتى ادام كورمەدىم. ءوزىم دە ميحايل سياقتى بولعىم كەلەدى. ءار جارىسقا بارعاندا ءارتۇرلى ات بەرەدى. ميحايل وزىنە تۇسكەن اتپەن اداممەن سويلەسكەندەي تىلدەسىپ، وزىنە بەيىمدەيدى. تەك سونان سوڭ بارىپ جامبى اتۋعا شىعادى. سونان كەيىن اتقا وتىرعاندا قانداي دا ءبىر دۇعا جاسايدى ەكەن. اتقا وتىرعانىنان وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگى بايقالىپ تۇرادى. مىنەزى سالماقتى. جارىسقا كىرىسپەس بۇرىن اتپەن ماشىقتانۋعا ۋاقىت بەرىلەدى. سوندا اتتى وزىڭە يكەمدەپ، ءارى وعان ءوزىڭ دە ۇيرەنۋگە ۇلگەرۋ كەرەكسىڭ. سيپالاپ، مەيىرىمىڭدى كورسەتۋ كەرەك. اتتى جۇلقىلاي بەرگەننەن ول ساعان كونبەيدى. دايىندىقتاعى اتتار بىزگە ابدەن ۇيرەنگەن. باسىن بۇرا قويساڭ، نىساناعا اتار جولدى ءوزى شاۋىپ وتەدى. نىسانا بىتكەن سوڭ سەنىڭ بۇيرىعىڭدى كۇتپەي-اق ءوزى كەرى قايتادى. اتتاردى ۇيرەتۋ وڭاي بولعان جوق. ساداقتى كوتەرگەندە ۇركىپ شىعا كەلەتىن. بىرنەشە رەت اتتىڭ الىپ قاشقانى بار. بىراق ساداق اتىپ جۇرگەندە اتتان قۇلاعان ەمەسپىن. ەڭ العاش مىنگەندە قۇلاعانىم بار. سونان سوڭ اتقا ۇزاق جولاي الماي ءجۇردىم. تۇسىنگەنىم، قۇلاساڭ دا، باتىلدىقتى بويعا جيناپ بىردەن قايتا ءمىنۋ كەرەك. اتقا مىنگەندە وتە سەنىمدى ەكەنىڭدى بايقاتىپ، بۇل جەردە كىمنىڭ «باستىق» ەكەنىن سەزدىرۋ كەرەك. سوندا ات تا سىزگە باعىنادى. ايتپەسە، باسىنىپ، يەسىن تىڭداماي جۇرمەي قويادى نەمەسە الىپ قاشىپ كەتەدى، – دەدى ءاليا.
سارسەنباي اعايدىڭ ورنىنا كەيدە جاتتىعۋدى ءاليا وتكىزەدى. ۇيىرمەگە كەلگەن ادامنىڭ قولىنا بىردەن ساداق بەرۋگە بولمايدى دەيدى. ەڭ الدىمەن جەردە تۇرىپ اتۋعا قالاي تۇرۋ كەرەگىن كورسەتەدى. سونان سوڭ رەزەڭكە ءجىپتى قايتا-قايتا تارتىپ قولىن جاتتىقتىرادى. وزىڭە سەنىمسىزدىكتىڭ كەسىرىنەن وڭ قولمەن جەبەنى تارتقان سوڭ، ساداقتىڭ قىلى سول قولعا تاق ەتە قالۋى مۇمكىن. ول جەر كوگەرىپ شىعا كەلەدى. سوندىقتان سول قولدىڭ شىنتاعىن ىشكە قاراي كەرىپ ۇستاماۋ كەرەك. مەرگەن قىز باسىندا ەۋروپالىق تاسىلمەن اتىپ ۇيرەنىپتى دە، كوشپەندىلەردىڭ تاسىلىنە اۋىسۋعا تاعى ۋاقىت كەتىپتى. ساداقتى جەردە اتىپ ۇيرەنگەن سوڭ، ەندىگى كەزەك – اتتىڭ ۇستىندە اتۋ. كەيىپكەرىمىز اتقا كۇنارا ءمىنىپ جۇرگەن. اتقا بويىن ۇيرەتىپ، جۇگەندى ۇستاماي شابا باستايدى. اتتىڭ ۇستىندە ساداق اتۋدى ۇيرەنۋگە جارتى جىل ۋاقىتى كەتتى.
ءاليا اتتىڭ ۇستىندە ساداق اتۋعا قاتىسامىن دەگەندە اناسى قارسى بولىپتى. ازيالىقتار وزگە ەلگە قاراعاندا ەرتەرەك تۇرمىس قۇرادى. شەشە دەگەن قىزىنىڭ قياعا قونۋىن تىلەيدى. ءاليانىڭ اناسى دا «اتقا قونۋ قىزدىڭ جۇمىسى ەمەس، قازىرگى جاسىڭدا ەرەسەك دۇنيەلەردى ويلا» دەپ قىزىنىڭ جامبى اتۋعا بارعانىن قۇپتاي قويماپتى.
– بىراق كەلە-كەلە قىزىعۋشىلىعىمدى ءتۇسىندى. قازىر قارسى ەمەس. ءار جەتىستىگىمە قۋانىپ وتىرادى. تۇرمىس قۇرعان كۇندە دە بولاشاق سەرىگىم قولداسا، وسى سپورت ءتۇرىن قۋانا-قۋانا جالعاستىرار ەدىم، – دەگەن شىن پەيىلىن جاسىرمادى.
مەكتەپ جاسىنداعى سپورتشىلارى اينالاسى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە جاقسى ناتيجە كورسەتىپ ءجۇر ەكەن. سونىڭ ءبىرى – 11-سىنىپ وقۋشىسى ەدىل تاۋكەش. ەدىل مامىردان باستاپ ساداقتى قولعا العان. كوكپار شاۋىپ جۇرگەن جىگىت ەكەن. ساداق اتۋدى جەردە ۇيرەنىپ العاننان كەيىن اتتىڭ ۇستىندە جامبى اتۋ اسا قيىن بولا قويماعان سىڭايلى.
– جەردەن اتىپ ۇيرەنۋگە ءبىراز ۋاقىت كەتتى. اتتىڭ ۇستىندە جامبى اتقاندا جىلدامدىق كەرەك. كوبىنە وقتى سالىپ ۇلگەرە الماي قالۋىڭ مۇمكىن. ال بەرىلگەنى 16 سەكۋند قانا. تامىزدىڭ 22-نە استانادا «ۇلى دالا رۋحى» فەستيۆالى ءوتتى. ءار وبلىستان بىرەۋ، كەيدە ەكى قاتىسۋشىدان باردىق. الماتىدان مەنى اپاردى. ءۇشىنشى ورىن الدىم. شىعىس قازاقستاننان كەلگەن جىگىتتەر مىقتى ەكەن. كوبى سولاقاي. نەگىزى سپورتتا سولاقايلار يكەمدى كەلەدى ءارى تەز ۇيرەنىپ الادى. اتپەن شاۋىپ كەلە جاتقاندا ورنىڭنان تۇرىپ اتۋ كەرەك. وتىرىپ اتساڭ، اتتىڭ شابىسىمەن نىسانانى كوزدەي المايسىڭ. ال مەن باسىندا ورىننان تۇرۋدى ۇمىتىپ كەتە بەرەمىن. بىراق وتىرسام دا جاقسى اتاتىن سياقتىمىن، – دەيدى مەرگەن جىگىت.
توعىزىنشىدا وقيتىن نۇرسۇلتان بىرلىكباەۆ تا ەدىلدەن كەم تۇسپەيدى. كوللەدجگە تۇسكەن حيزات ەرالىدان دا جاتتىقتىرۋشىسى ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ وتىر. كەرىلۋ سالماعى 6-7 كەلى بولاتىن كىشكەنتاي ساداقتارمەن ءۇش ۇل، ءبىر قىز جاتتىعىپ ءجۇر ەكەن. الىستان باقىلاپ تۇرسام، ەشقايسىسى كەزەگىن بۇزبايدى. ءبىرى اتىپ بولعان سوڭ، نىساناعا قادالعان وقتارىن جيناپ اكەپ، كەلەسىسىنە جەبەلەرىن دايىنداپ بەرەدى. ىشىندە ەرعازى ەسىمدى بالا كوزگە ءتۇستى. كوپ دايىندالاتىنى كورىنىپ تۇر. ساداقتى ەركىن كەرەدى. ۇزاق كوزدەپ تۇرمايدى. جەبەنى ساداققا قويا سالىسىمەن، تارس ەتكىزەدى. كەزەگىن كۇتىپ تۇرعاندا اڭگىمەگە تارتىق.
– ب.سوقپاقباەۆ اتىنداعى مەكتەپتە 5-سىنىپ وقيمىن. جەتى-سەگىز جاسىمدا اتام سارسەنباي: «جارىستارعا بارعىڭ كەلە مە؟ بارعىڭ كەلسە، ساداق اتۋدى ۇيرەتەمىن»، – دەدى. قۋانىپ كەتتىم. ۇيدە ءوزىمنىڭ ساداعىم، جەبەم جانە ارنايى نىسانا بار. كۇندە دايىندالامىن. دانيار دەگەن دوسىم دا جاتتىعۋعا قاتىسادى. ءبىز بۇرىننان دوسپىز. بۇل جەردەگى ەڭ مىقتى مەرگەندەر – دانيار ەكەۋمىز. سەگىز جاسىمدا اتام اتقا مىنگىزدى. باسىندا جۇگەندى ءوزى ۇستاپ جۇرەتىن. كەيىن وزىمە بەرە سالدى. اساۋ اتقا دا ءبىر رەت مىنگەنىم بار. اتتان قۇلاماۋ ءۇشىن ۇزەڭگىدەن اياقتى شىعارىپ ويناماۋ كەرەك. ۇزەڭگىمەن اتتى قىسۋعا دا بولمايدى. ەر-توقىمنان ۇستاپ وتىرۋعا بولمايدى. تەك جۇگەننەن ۇستاۋ كەرەك، – دەدى اتتى ءبىر ادامداي ءبىلىپ قالعان ەرعازى.
ەرعازى وسكەندە اتاسى سياقتى جاتتىقتىرۋشى نەمەسە اعاسى سياقتى اسكەري ادام بولامىن دەيدى.
قازاقتىڭ ۇلتتىق سپورتى دەگەندە كوكپار، تەڭگە ءىلۋ مەن اۋدارىسپاقتان ارى اسپايتىنبىز. ەلىمىزدە وسى ات سپورت تۇرلەرىنەن جارىستار دا كوپتەپ ۇيىمداستىرىلىپ، كوكپار شاۋىپ، تەڭگە ىلۋشىلەر حالىقارالىق سايىستارعا ءجيى قاتىسىپ ءجۇر. بىرنەشە جىلدان بەرى بۇل قاتارعا جامبى اتۋ قوسىلدى. قازاق ءۇشىن ات سپورتىنىڭ جامبى اتۋ ءتۇرى قايتا تۇلەدى دەسەك بولادى. ءازىر كەنجەلەپ جاتقاندىقتان جانكۇيەرلەرى قالىپتاستپاق تۇگىلى، كورەرمەنى ەندى پايدا بولا باستادى. ال ءسىز كورەرمەن دە، جانكۇيەر دە ءتىپتى جامبى اتۋشى مەرگەن دە بولا الاسىز. ول ءۇشىن جامبى اتۋدى كورىڭىز، جامبى اتۋدىڭ جارىستارىنا كەلىڭىز!
تاڭشولپان بەگالىقىزى
