وردالى وتىزدى ەڭسەرىپ، قامال الۋعا بەكىنگەن ەلدىڭ ەگەمەندىگىن ساقتاۋ تەك ۇلىلارعا ءتان ءىس. قيلى زاماندى باستان وتكەرىپ، شۇعىلالى شۋاقتى كۇنگە قول جەتكىزگەن قازاقتىڭ كەزەكتى رەت قۇلاشىن كەڭگە جايىپ، قارىشتاپ قادام باسۋى تەكتى جۇرتتىڭ تەگەۋرىندى ارەكەتىنىڭ ارقاسىندا ورىن الدى. اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق ىستەردىڭ بارلىق باستاۋى ۇلتتىڭ بەدەلىن قۇلاتپاي، بەدەرىن جوعالتپاسىن دەگەن نيەتتە جاسالعان بىرەگەي جوبالاردى ىسكە قوسۋ ارقىلى جۇزەگە استى. سونىڭ ايقىن دالەلى – «ۇلتىق رۋحاني جاڭعىرۋ» ۇلتتىق جوباسى.
التى الاشتىڭ اسىعى الشىسىنان ءتۇسسىن دەگەن نيەتتە قۇرىلعان باس جوسپاردىڭ ءامىرى كۇللى رەسپۋبليكا كولەمىندە ءجۇرىپ وتىر. ۇلتتىڭ مۇددەسىن ءبىر ارناعا ۇيىستىرۋدى كوزدەگەن بۇل جۇمىستار الماتى وبلىسىندا دا اتقارىلۋدا. بۇل تۋرالى الماتى وبلىسى «رۋحاني جاڭعىرۋ» ورتالىعىنىڭ باسشىسى ەراسىل تولىمبەكۇلى ايتىپ بەردى.
مەملەكەتتىڭ مەرەيى ۇستەم بولۋى ءۇشىن جاسالعان ارنايى جوبانىڭ نەگىزى «تۇلعالىق دامۋ»، ياعني ءبىلىمنىڭ سالتانات قۇرۋى، سانانىڭ اشىقتىعى، ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋدى جانە حالىقارالىق پوزيتسيالاردى نىساناعا العان «ۇلتتىڭ دامۋى» سونداي-اق مەملەكەتتىڭ، ازاماتتىق قوعامنىڭ جانە جەرگىلىكتى قوعامداستىقتىڭ دامۋى سىندى ءۇش باعىتتان قۇرالعان.
ءۇش تاعانىن تەمىر قازىعى رەتىندە العان باس قۇجات وزىنە ءتان جەتى مىندەتتى جاۋاپتىلاردىڭ الدىنا جىپكە ءتىزىپ بەردى. ءتيىستى ورتالىقتار مەن باسقارمالار مىندەتتەردى ءمىنسىز اتقارۋعا وتكەن جىلدىڭ سوڭىنا تامان جوسپار بەكىتىلگەننەن –اق كىرىسىپ كەتتى. بۇگىنگى كۇنى ءماندى ىستەر اتاقارلىپ تا جاتىر.
«ۇلتتىق جوبا اياسىندا قوعامداعى بارلىق ىستەردىڭ تياناقتى اتقارىلۋىنا باسا ءمان بەرىلگەن. بارشاعا ايان ءۇش باعىت، جەتى مىندەت، جيىرما ءبىر كورسەتكىش پەن الپىس التى ءىس-شارادان تۇراتىن بۇل بىرەگەي باستاما بۇرىنعىدان ەرەك. الماتى وبلىسىندا بىلتىر جىلدىڭ ورتاسىنان باستاپ ىسكە كىرىستىك. ءار باعىت بويىنشا ۇزىن-سانى 15-كە تارتا جوبالارىمىز بەن اپتا سايىن وتەتىن ءىس-شارالاربار. ونىڭ بارلىعى اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى مەن «رۋحاني جاڭعىرۋ» دەپارتامەنتىنىڭ كەلىسىمىمەن بەكىتىلگەن»، - دەيدى ەراسىل تولىمبەكۇلى.
ۇلتتىق مۇددە جولىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ازاماتتىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءۇشىنشى باعىتتىڭ نەگىزىندە الماتى وبلىسىندا قالا جاستارىنىڭ اراسىندا «ءداستۇر مەن عۇرىپ» بايقاۋى ۇيىمداستىرىلىپ، وتكىزىلگەن. 40-تان اسا بالا باق سىناعان سايىستىڭ نەگىزگى ماقساتى كەلەر ۇرپاققا جەتى اتاسىن تانۋعا ىقپال ەتۋ. سول ارقىلى دارحان قازاقتىڭ دانالعى مەن دارالىعىن ناسيحاتتاۋ.
«بايقاۋ تۇرىندە ۇيىمداستىرىلعان جارىسقا قالا مەكتەپتەرىندە وقيتىن وقۋشىلار قاتىستى. سايىس ەكى كەزەڭنەن قۇرالدى. ءبىرىنشى كەزەڭدە قاتىسۋشىلار ءوزىنىڭ جەتى اتاسىن جاتقا ايتىپ، ءار بىرىنە جەكەلەي توقتالىپ وتسە، ەكىءنشى كەزەڭدە ولار وزدەرىنىڭ قالاۋلارى بويىنشا تەكتىنىڭ تۇقىمى ەكەنىن كورسەتۋ نەگىزىندە باتىر، جاۋىنگەر، اقىن، يا كۇيشى، عۇلاما، بي بابالارىنىڭ بولمىسىن بۇگىنگى قوعامدى قۇراۋشى ۇلتقا ءوز كوزقاراسىتارىندا ساحنالاندىرىلعان كورىنىسپەن جەتكىزدى. سايىس تالاپتارىن مۇدىرمەي ورىنداعان، سىننان سۇرىنبەگەن قاتىسۋشى جۇلدەلى ورىندارعا يە بولدى. بارلىق جارىستار سىندى قازىلار القاسىنىڭ شەشىمىمەن باس جۇلدە، ءبىرىنشى، ەكىنشى جانە ءۇشىنشى ورىن يەگەرلەرى انىقتالدى. جەڭىمپازدارعا ارنايى باعالى سىيلىقتار تابىس ەتىلدى. قازاق «جەتى اتاسىن بىلمەگەن – جەتەسىز» دەپ جاتادى. وسىنى باسشىلىققا الا وتىرىپ، ساليقالى ۇرپاقتىڭ ساناسىنا قاستەرلى ۇعىمنىڭ ءمان – ماڭىزىنىڭ وراسان زور ەكەنىن ۇقتىرۋ ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز بولدى»،-دەدى ەراسىل تولىمبەكۇلى.
سونىمەن قاتار، ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ بويىنشا، الماتى وبلىسىنىڭ اكىمشىلىك ورتالىعى قوناەۆ قالاسىندا رەسپۋبليكالىق «ۇكىلى دومبىرا» كۇيشىلەر سايىسى وتكىزىلدى.
سوزدەن مارجان تەرگەن، كوركەم ويدى كەستەلەگەن اقىنداردىڭ سايىسى جەر –جەردە جىل سايىن وتەدى. بۇل ءداستۇرلى شاراعا اينالدى. ال، كۇيشىلەر كوبىنە تاسادا قالىپ جاتتى. سول سەبەپتى دە، «ۇلتتىق دوبىرا كۇنى» اياسىندا رەسپۋبليكالىق كۇيشىلەر اراسىندا جارىس ۇيىمداستىردىق. جامبىل، تۇركىستان، قاراعاندى، اقمولا، شىعىس قازاقستان، جاڭادان قۇرىلعان اباي جانە جەتىسۋ وبلىستارى مەن وزگەدە ايماقتاردان ءبىر-ءبىر كۇيشىدەن جارىسقا قاتىستى دەگەن ەراسىل تولىمبەكۇلى وسىلايشا، جاس كۇيشىلەر قوناەۆ قالاسىنىڭ اسپانىن تاڭنان قارا كەشكە دەيىن كۇيمەن تەربەگەنىن تىلگە تيەك ەتتى.
ۇلتتىق جوبانىڭ شەڭبەرىندە اتقارىلاتىن ىستەر مۇنىمەن تاۋسىلماق ەمەس. ۇسىتىمزدەگى جىلدىڭ 25-27 تامىز ارالىعىندا داستۇرگە اينالعان، الماتى وبلىسى «رۋحاني جاڭعىرۋ» ورتالىعىنىڭ ءتول جوباسى «IQ doda» زياتكەرلىك سايىسى باستاۋ الادى. جوبادا كوزدەلگەندەي قازاقستاندىق بىرەگەيلىك پەن زياتكەرلىك الەۋەتتى ارتتىرۋعا باعىتتالعان شارا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا دا ءوزىندىك ۇلەسىن قوسۋدا. ويتكەنى ءتول شارانىڭ ەرەكشەلىگى ءۇش جىل قاتارىنان تەك قانا قازاق تىلىندە وتكىزىلىپ كەلەدى.
«ويىن جەتى كەزەڭنەن تۇرادى. ونىڭ ىشىندە، قازاقستان جانە دۇنيەجۇزى تاريحى، ەل مادەنيەتى، اتا زاڭ، ءتىل، ءتىپتى ارنايى دەرەكقورلاردان سۇراقتار كەزدەسەدى. حالىق اراسىندا قىزعۋشىلىق تۋدىرىپ جۇرگەن بىلىمدىلەر باسەكەسىنە قاتىسام دەۋشىلەر سانى تولاسسىز، قازىردىڭ وزىندە 18 توپ جارىسقا قاتىسۋعا قۇلىق تانىتىپ وتىر. اتالمىش دوداعا 18 بەن 63 جاس اراسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەز كەلگەن تۇرعىنى قاتىسا الادى»،-دەپ اتاپ ءوتتى ول.
ۇلتتىق جوبانىڭ نەگىزگى نىساناسى –جاستار. سوندىقتاندا كەلەر ۇرپاقتقا كەمەل بولاشاعىن ءوز قولىمەن قۇرۋىنا ىقپال ەتۋ كوزدەلگەن. وسى ورايدا، «تاۋەلسىزدىك ۇرپاقتارى» اتتى باعىت جوسپارعا كىرىكتىرلىگەن. وسىنىڭ توڭىرەگىندە الماتى وبلىسىندا «ۇلت تاربيەسى» دەگەن اۋقىمدى جوبا جولعا قويىلدى. وندا وبلىس اۋماعىنداعى NEET ساناتىنداعى جاستار مەن 9-11 سىنىپ وقۋشىلارى قامتىلدى.
الماتى وبلىسى ەكىگە بولىنبەي تۇرعان كەزدە باستالعان جوبا 700-گە جۋىق مەكتەپتەگى بارلىق وقىشىلاردى قامتىدى. سونىمەن قاتار جۇمىسسىز جاستارعا دا ءجون كورسەتىپ، جول سىلتەگەن جايى بار.
«ۇلكەن ومىرگە ەندى قادام باسقالى وتىرعان مەكتەپ تۇلەكتەرى ءۇشىن ارنايى پروفورەنتاتسيالىق جۇمىس جۇرگىزدىك. بۇل باعىت بۇرىنعىدان وزگەرەك. ءبىز جاستارعا قانداي ماماندىق تۇرلەرى بار ەكەنىن. زامان تالابىنا ، بۇگىنگى قوعامنىڭ اعىمىنا ساي نەننى تاڭداۋ كەرەك، ۇتار تۇستارى قايسى سونى ءوزىمىز جىكتەپ تۇسىندىردىك. تەك وقۋشىلارعا ايتىپ قانا قويماي، اتا-انالارىنا دا تۇسىندىرمە جۇمىستار وتكىزدىك. كەزدەسۋ سوڭىندا ويلارى وزگەرىپ، تاڭداعان باعىتتارىن ايقىنداپ جاتقاندار كوپ كەزدەستى. وسىنىڭ ءوزى قولعا العان ءىسىمىزدىڭ جەمىستى ناتيجەسى دەپ ايتساق ارتىق ايتاندىق ەمەس. سونداي-اق، اۋىلدارداعى جۇمىسسىز جاستارمەندە كەلەلى كەزەدسۋ جاسادىق. ولارعا ءتۇرلى بيزنەس جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا ارنالعان مەملكەتتەن بەرىلەتىن قولداۋلار مەن گرانتتار تۋرالى ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزدىك. سونىڭ ارقاسىندا كەيبىرى «Zhas Project» جوباسىنا قاتىستى. ولاي ايتۋىما تولىقتاي نەگىز بار. بۇگىنگى كۇنى اتالمىش جوباعا الماتى وبلىسى جاستارىنان كەلىپ تۇسكەن ءوتىنىمدەر سانى 2 مىڭنان اسىپ جىعىلادى. ءوتىنىم بەرگەندەر قاتارىندا NEET ساناتىنداعى جاستاردا بار. بۇلدا بولسا كەلەلى ءىستىڭ وزىندىك كورسەتكىشى دەر ەدىم»، -دەيدى.
جوعارىدا اتالعانداي ۇلتتىق جوبانىڭ ءورىسى كەڭ. ماسەلەن، مۇنداعى باعىتتاردىڭ بىرىندە مەتسەناتتار سالعان جانە جوندەگەن نىسانداردا كىرىكتىرىلگەن. الماتى وبلىسى اتىمتاي جومارت ازاماتتاردان كەندە ەمەس. بىرى جاسىرىن، ءبىرى جاريا قايىرىمدىلىقتان قالىس قالماعان ەل اعالارى جوبانىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتۋگە وزىندىك ۇلەسىن قوسىپ ءجۇر. ايماقتا جوسپارعا سايكەس، 15 نىساننىڭ كەلبەتى جومارت جۇرەك يەلەرىنىڭ قولداۋىنىڭ ارقاسىندا رەتكە كەلتىرىلۋى ءتىيس. قازىرگى تاڭدا ونىڭ 8-ءى قولدانىسقا بەرىلگەن. الداعى ۋاقىتتا قالعان 7 نىسان بوي تۇزەمەك. ايتا كەتەيىك، بۇل وبەكتىلەردىڭ ىشىندە ءتۇرلى سپورتتىق كەشەندەر، بالالار ويىن الاڭى، دەمالىس ورىندارى، ءتىپتى مادەني نىسانداردا بار.
ەراسىل تولىمبەكۇلىنىڭ ايتۋىنشا، جىلدىڭ سوڭىندا اتالعان ازاماتتارعا العىس نىشانى رەتىندە «قارەكەت ەت باتىرىم!» اتتى بەيسەن قۇرانبەك اتىنداعى وبلىستىق ماراپاتتاۋ جوباسىندا ارنايى العىس حاتتار مەن ەستەلىك سىيلىق تابىستالادى. جانە دە رەسۋپبليكا كولەمىندە وتەتىن «جومارت جۇرەك» سايىسىنا ءوڭىر اتىنان مەتسەناتتارىمىزدى ءتۇرلى اتالىمدار بويىنشا ۇسىنامىز. وتكەن جىلى 12 ازاماتتى ۇسىنىپ، ولاردىڭ 6-ى جەڭىمپاز اتانعان بولاتىن، بيىل 15 ادامدى ۇسىنىپ وتىر. ولاردىڭ ناتيجەسى جىل سوڭىندا بەلگىلى بولادى.
سانالى ۇرپاق قالىپتاستىرۋ ءۇشىن اۋەلى ساۋاتتى بولۋىمىز شارت. وسىنى ەسكەرگەن ۇكىمەت باسى «وقيتىن ۇلت» دەگەن تارماقتى جوباعا قوستى. وڭىردە سانالى ۇلتتىڭ، ۇرپاعى ساۋاتتى بولۋى ءۇشىن سان ءتۇرلى ىستەر اتقارىلدى. ونىڭ باسىم بولىگى وتكەن جىلى ىسكە اسىرىلعان.
«بىلتىر تالدىقورعان قالاسىندا ءۇش جەرگە Wendig قۇرىلعىسىن ورناتتىق. بۇل اپپارات تولىقتاي اۆتوماتتاندىرىلعان. ىشىندە التى ءبولىم بار. كىتاپتار ءار بولىمگە ءبولىنىپ قويىلعان. 5 سۇراققا بەرىلگەن ۋاقىت ىشىندە دۇرىس ءارى ناقتى جاۋاپ بەرگەن ادام ءوزى قالاعان كىتاپتى الا الادى. بۇل جوبامىز ومىرشەڭ دەپ ايتۋعا نەگىز بار. بۇگىنگى كۇنى اتالعان باستاما رەسپۋبليكادا ۇزدىكتەر قاتارىننان كورىنۋدە. قۇرىلعى «City Plus» ويىن-ساۋىق ورتالىعىندا، ءبىرى №9 مەكتەپتىڭ سۇراۋى بويىنشا اتالعان ءبىلىم ۇياسىندا تۇر، ال ءۇشىنشىسى ءىلياس جانسۇگىروۆ اتىنداعى جەتىسۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە ورناتىلعان»،-دەپ اتاپ ءوتتى.
تاسىن تۇرتسە تاريحى سويلەيتىن وسىناۋ مەكەننىڭ ءشولى مەن شولەيتىنىڭ دە وزىندىك سىرى، اڭىزعا بەرگىسىز شىندىعى، ءھام ءتول تاريحى بار. بۇلدا قازاقتىڭ قاي پەرزىنتىنە بولماسىن قۇندى دەرەك، اسىل مۇرا ەكەنى داۋسىز. سول سەبەپتى وبلىستا «وقيتىن ۇلت» جوباسى اياسىندا «ولكەتانۋشىلار» كورپۋسىن دامىتۋ بويىنشا كەلەلى ىستەر اتقارىلۋدا. مۇندا، قويناۋى كوڭ تاريحتىڭ سىرىنا تولى دارحان دالانىڭ دەرەكتەرى توپتاستىرىلماق. سولايشا، ءبىر داۋىردى تاربيەلەيتىن جيناق جارىق كورەدى دەپ كۇتىلۋدە.
تىڭنان تۇرەن سالعان جوبا بيىل ەكىنشى رەت جالعاسىن تاپقالى وتىر. بۇعان دەيىن وتكەن جىلى «جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ اڭىز-اڭگىمەلەرى» دەگەن جيناق جارىق كورگەن. وندا اۋىزدان-اۋىزعا تاراعان ەل اراسىنداعى دايەكتەر جيناقتالعان. بىر مىڭ دانادان تۇرعان جيناق، مەكتەپتەگى وقۋلىقتارعا قوسىمشا حريستاماتيا رەتىندە ۇسىنىلعان ەدى.
«جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلگەن مەملەكەتتىڭ بۇگىنگى باعىندىرعان مەجەسى، كەلەر الار اسۋى بۇرىنعىدان وزگەشە ەكەنىن «ۇلتتىق رۋحاني جاڭعىرۋ» ۇلتتىق جوباسى دالەلدەپ وتىر. باستىسى «ءبىر ءۇيدىڭ بالاسىنداي، ءبىر قولدىڭ سالاسىنداي» مەملەكەت مۇددەسىنىڭ جولىندا ۇيىسا بىلسەك، «قازاقستان» اتتى كەمەنىڭ جەلكەنىن ماڭگى كوتەرۋىنە كەپىل بولارىمىزعا شۇبا جوق»،-دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى ەراسىل تولىمبەكۇلى.
راسىندا، ۇلىقتالار ىستەرىمىز كوپ بولسا، ۇلتىمىز ۇلى كوشتەن قالماسى انىق.
انار سابىروۆا،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
