Ordaly otyzdy eńserip, qamal alýǵa bekingen eldiń egemendigin saqtaý tek ulylarǵa tán is. Qıly zamandy bastan ótkerip, shuǵylaly shýaqty kúnge qol jetkizgen qazaqtyń kezekti ret qulashyn keńge jaıyp, qaryshtap qadam basýy tekti jurttyń tegeýrindi áreketiniń arqasynda oryn aldy. Aýyz toltyryp aıtarlyq isterdiń barlyq bastaýy ulttyń bedelin qulatpaı, bederin joǵaltpasyn degen nıette jasalǵan biregeı jobalardy iske qosý arqyly júzege asty. Sonyń aıqyn dáleli – «Ultyq rýhanı jańǵyrý» ulttyq jobasy.
Alty alashtyń asyǵy alshysynan tússin degen nıette qurylǵan bas jospardyń ámiri kúlli respýblıka kóleminde júrip otyr. Ulttyń múddesin bir arnaǵa uıystyrýdy kózdegen bul jumystar Almaty oblysynda da atqarylýda. Bul týraly Almaty oblysy «Rýhanı jańǵyrý» ortalyǵynyń basshysy Erasyl Tolymbekuly aıtyp berdi.
Memlekettiń mereıi ústem bolýy úshin jasalǵan arnaıy jobanyń negizi «Tulǵalyq damý», ıaǵnı bilimniń saltanat qurýy, sananyń ashyqtyǵy, ulttyq biregeılikti saqtaýdy jáne halyqaralyq pozıııalardy nysanaǵa alǵan «Ulttyń damýy» sondaı-aq memlekettiń, azamattyq qoǵamnyń jáne jergilikti qoǵamdastyqtyń damýy syndy úsh baǵyttan quralǵan.
Úsh taǵanyn temir qazyǵy retinde alǵan bas qujat ózine tán jeti mindetti jaýaptylardyń aldyna jipke tizip berdi. Tıisti ortalyqtar men basqarmalar mindetterdi minsiz atqarýǵa ótken jyldyń sońyna taman jospar bekitilgennen –aq kirisip ketti. Búgingi kúni mándi ister ataqarlyp ta jatyr.
«Ulttyq joba aıasynda qoǵamdaǵy barlyq isterdiń tııanaqty atqarylýyna basa mán berilgen. Barshaǵa aıan úsh baǵyt, jeti mindet, jıyrma bir kórsetkish pen alpys alty is-sharadan turatyn bul biregeı bastama burynǵydan erek. Almaty oblysynda byltyr jyldyń ortasynan bastap iske kiristik. Ár baǵyt boıynsha uzyn-sany 15-ke tarta jobalarymyz ben apta saıyn ótetin is-sharalarbar. Onyń barlyǵy Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligi men «Rýhanı jańǵyrý» departamentiniń kelisimimen bekitilgen», - deıdi Erasyl Tolymbekuly.
Ulttyq múdde jolynda eńbek etip júrgen azamattyń sózine súıensek, búgingi kúnge deıin úshinshi baǵyttyń negizinde Almaty oblysynda qala jastarynyń arasynda «Dástúr men ǵuryp» baıqaýy uıymdastyrylyp, ótkizilgen. 40-tan asa bala baq synaǵan saıystyń negizgi maqsaty keler urpaqqa jeti atasyn tanýǵa yqpal etý. Sol arqyly darhan qazaqtyń danalǵy men daralyǵyn nasıhattaý.
«Baıqaý túrinde uıymdastyrylǵan jarysqa qala mektepterinde oqıtyn oqýshylar qatysty. Saıys eki kezeńnen quraldy. Birinshi kezeńde qatysýshylar óziniń jeti atasyn jatqa aıtyp, ár birine jekeleı toqtalyp ótse, ekinshi kezeńde olar ózderiniń qalaýlary boıynsha tektiniń tuqymy ekenin kórsetý negizinde batyr, jaýynger, aqyn, ıa kúıshi, ǵulama, bı babalarynyń bolmysyn búgingi qoǵamdy quraýshy ultqa óz kózqarasytarynda sahnalandyrylǵan kórinispen jetkizdi. Saıys talaptaryn múdirmeı oryndaǵan, synnan súrinbegen qatysýshy júldeli oryndarǵa ıe boldy. Barlyq jarystar syndy qazylar alqasynyń sheshimimen bas júlde, birinshi, ekinshi jáne úshinshi oryn ıegerleri anyqtaldy. Jeńimpazdarǵa arnaıy baǵaly syılyqtar tabys etildi. Qazaq «jeti atasyn bilmegen – jetesiz» dep jatady. Osyny basshylyqqa ala otyryp, salıqaly urpaqtyń sanasyna qasterli uǵymnyń mán – mańyzynyń orasan zor ekenin uqtyrý bizdiń basty mindetimiz boldy»,-dedi Erasyl Tolymbekuly.
Sonymen qatar, ulttyq biregeılikti saqtaý boıynsha, Almaty oblysynyń ákimshilik ortalyǵy Qonaev qalasynda respýblıkalyq «Úkili dombyra» kúıshiler saıysy ótkizildi.
Sózden marjan tergen, kórkem oıdy kestelegen aqyndardyń saıysy jer –jerde jyl saıyn ótedi. Bul dástúrli sharaǵa aınaldy. Al, kúıshiler kóbine tasada qalyp jatty. Sol sebepti de, «Ulttyq dobyra kúni» aıasynda respýblıkalyq kúıshiler arasynda jarys uıymdastyrdyq. Jambyl, Túrkistan, Qaraǵandy, Aqmola, Shyǵys Qazaqstan, jańadan qurylǵan Abaı jáne Jetisý oblystary men ózgede aımaqtardan bir-bir kúıshiden jarysqa qatysty degen Erasyl Tolymbekuly osylaısha, jas kúıshiler Qonaev qalasynyń aspanyn tańnan qara keshke deıin kúımen terbegenin tilge tıek etti.
Ulttyq jobanyń sheńberinde atqarylatyn ister munymen taýsylmaq emes. Úsitimzdegi jyldyń 25-27 tamyz aralyǵynda dástúrge aınalǵan, Almaty oblysy «Rýhanı jańǵyrý» ortalyǵynyń tól jobasy «IQ doda» zııatkerlik saıysy bastaý alady. Jobada kózdelgendeı qazaqstandyq biregeılik pen zııatkerlik áleýetti arttyrýǵa baǵyttalǵan shara memlekettik tildi damytýǵa da ózindik úlesin qosýda. Óıtkeni tól sharanyń ereksheligi úsh jyl qatarynan tek qana qazaq tilinde ótkizilip keledi.
«Oıyn jeti kezeńnen turady. Onyń ishinde, Qazaqstan jáne dúnıejúzi tarıhy, el mádenıeti, ata zań, til, tipti arnaıy derekqorlardan suraqtar kezdesedi. Halyq arasynda qyzǵýshylyq týdyryp júrgen bilimdiler básekesine qatysam deýshiler sany tolassyz, qazirdiń ózinde 18 top jarysqa qatysýǵa qulyq tanytyp otyr. Atalmysh dodaǵa 18 ben 63 jas arasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasynyń kez kelgen turǵyny qatysa alady»,-dep atap ótti ol.
Ulttyq jobanyń negizgi nysanasy –jastar. Sondyqtanda keler urpaqtqa kemel bolashaǵyn óz qolymen qurýyna yqpal etý kózdelgen. Osy oraıda, «Táýelsizdik urpaqtary» atty baǵyt josparǵa kiriktirligen. Osynyń tóńireginde Almaty oblysynda «Ult tárbıesi» degen aýqymdy joba jolǵa qoıyldy. Onda oblys aýmaǵyndaǵy NEET sanatyndaǵy jastar men 9-11 synyp oqýshylary qamtyldy.
Almaty oblysy ekige bólinbeı turǵan kezde bastalǵan joba 700-ge jýyq mekteptegi barlyq oqyshylardy qamtydy. Sonymen qatar jumyssyz jastarǵa da jón kórsetip, jol siltegen jaıy bar.
«Úlken ómirge endi qadam basqaly otyrǵan mektep túlekteri úshin arnaıy proforentaııalyq jumys júrgizdik. Bul baǵyt burynǵydan ózgerek. Biz jastarǵa qandaı mamandyq túrleri bar ekenin. Zaman talabyna , búgingi qoǵamnyń aǵymyna saı nenni tańdaý kerek, utar tustary qaısy sony ózimiz jiktep túsindirdik. Tek oqýshylarǵa aıtyp qana qoımaı, ata-analaryna da túsindirme jumystar ótkizdik. Kezdesý sońynda oılary ózgerip, tańdaǵan baǵyttaryn aıqyndap jatqandar kóp kezdesti. Osynyń ózi qolǵa alǵan isimizdiń jemisti nátıjesi dep aıtsaq artyq aıtandyq emes. Sondaı-aq, aýyldardaǵy jumyssyz jastarmende keleli kezedsý jasadyq. Olarǵa túrli bıznes jobalardy iske asyrýǵa arnalǵan memlketten beriletin qoldaýlar men granttar týraly úgit-nasıhat jumystaryn júrgizdik. Sonyń arqasynda keıbiri «Zhas Project» jobasyna qatysty. Olaı aıtýyma tolyqtaı negiz bar. Búgingi kúni atalmysh jobaǵa Almaty oblysy jastarynan kelip túsken ótinimder sany 2 myńnan asyp jyǵylady. Ótinim bergender qatarynda NEET sanatyndaǵy jastarda bar. Bulda bolsa keleli istiń ózindik kórsetkishi der edim», -deıdi.
Joǵaryda atalǵandaı ulttyq jobanyń órisi keń. Máselen, mundaǵy baǵyttardyń birinde meenattar salǵan jáne jóndegen nysandarda kiriktirilgen. Almaty oblysy atymtaı jomart azamattardan kende emes. Biri jasyryn, biri jarııa qaıyrymdylyqtan qalys qalmaǵan el aǵalary jobanyń kókjıegin keńeıtýge ózindik úlesin qosyp júr. Aımaqta josparǵa sáıkes, 15 nysannyń kelbeti jomart júrek ıeleriniń qoldaýynyń arqasynda retke keltirilýi tiıs. Qazirgi tańda onyń 8-i qoldanysqa berilgen. Aldaǵy ýaqytta qalǵan 7 nysan boı túzemek. Aıta keteıik, bul obektilerdiń ishinde túrli sporttyq keshender, balalar oıyn alańy, demalys oryndary, tipti mádenı nysandarda bar.
Erasyl Tolymbekulynyń aıtýynsha, jyldyń sońynda atalǵan azamattarǵa alǵys nyshany retinde «Qareket et batyrym!» atty Beısen Quranbek atyndaǵy oblystyq marapattaý jobasynda arnaıy alǵys hattar men estelik syılyq tabystalady. Jáne de resýpblıka kóleminde ótetin «Jomart júrek» saıysyna óńir atynan meenattarymyzdy túrli atalymdar boıynsha usynamyz. Ótken jyly 12 azamatty usynyp, olardyń 6-y jeńimpaz atanǵan bolatyn, bıyl 15 adamdy usynyp otyr. Olardyń nátıjesi jyl sońynda belgili bolady.
Sanaly urpaq qalyptastyrý úshin áýeli saýatty bolýymyz shart. Osyny eskergen úkimet basy «Oqıtyn ult» degen tarmaqty jobaǵa qosty. Óńirde sanaly ulttyń, urpaǵy saýatty bolýy úshin san túrli ister atqaryldy. Onyń basym bóligi ótken jyly iske asyrylǵan.
«Byltyr Taldyqorǵan qalasynda úsh jerge Wendig qurylǵysyn ornattyq. Bul apparat tolyqtaı avtomattandyrylǵan. Ishinde alty bólim bar. Kitaptar ár bólimge bólinip qoıylǵan. 5 suraqqa berilgen ýaqyt ishinde durys ári naqty jaýap bergen adam ózi qalaǵan kitapty ala alady. Bul jobamyz ómirsheń dep aıtýǵa negiz bar. Búgingi kúni atalǵan bastama respýblıkada úzdikter qatarynnan kórinýde. Qurylǵy «City Plus» oıyn-saýyq ortalyǵynda, biri №9 mekteptiń suraýy boıynsha atalǵan bilim uıasynda tur, al úshinshisi Ilııas Jansúgirov atyndaǵy Jetisý ýnıversıtetinde ornatylǵan»,-dep atap ótti.
Tasyn túrtse tarıhy sóıleıtin osynaý mekenniń shóli men shóleıtiniń de ózindik syry, ańyzǵa bergisiz shyndyǵy, hám tól tarıhy bar. Bulda qazaqtyń qaı perzintine bolmasyn qundy derek, asyl mura ekeni daýsyz. Sol sebepti oblysta «Oqıtyn ult» jobasy aıasynda «Ólketanýshylar» korpýsyn damytý boıynsha keleli ister atqarylýda. Munda, qoınaýy kóń tarıhtyń syryna toly darhan dalanyń derekteri toptastyrylmaq. Solaısha, bir dáýirdi tárbıeleıtin jınaq jaryq kóredi dep kútilýde.
Tyńnan túren salǵan joba bıyl ekinshi ret jalǵasyn tapqaly otyr. Buǵan deıin ótken jyly «Jetisý óńiriniń ańyz-áńgimeleri» degen jınaq jaryq kórgen. Onda aýyzdan-aýyzǵa taraǵan el arasyndaǵy dáıekter jınaqtalǵan. Bir myń danadan turǵan jınaq, mekteptegi oqýlyqtarǵa qosymsha hrıstamatııa retinde usynylǵan edi.
«Jańa deńgeıge kóterilgen memlekettiń búgingi baǵyndyrǵan mejesi, keler alar asýy burynǵydan ózgeshe ekenin «Ulttyq rýhanı jańǵyrý» ulttyq jobasy dáleldep otyr. Bastysy «Bir úıdiń balasyndaı, bir qoldyń salasyndaı» memleket múddesiniń jolynda uıysa bilsek, «Qazaqstan» atty kemeniń jelkenin máńgi kóterýine kepil bolarymyzǵa shúbá joq»,-dep sózin túıindedi Erasyl Tolymbekuly.
Rasynda, ulyqtalar isterimiz kóp bolsa, ultymyz uly kóshten qalmasy anyq.
Anar SABYROVA,
«Adyrna» ulttyq portaly
