بۇل شاعىن ازيالىق مەملەكەت وسىدان 50 جىل بۇرىن پلانەتاداعى ەڭ كەدەي ەلدەردىڭ ءبىرى بولعان. الايدا بۇگىندە وڭتۇستىك كورەيا ەكونوميكالىق ءوسۋ بويىنشا الەمدىك كوشباسشىلاردىڭ قاتارىندا جانە ەڭ ۇزدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ يەسى رەتىندە تانىلدى. ءبىر قىزىعى، ەلدەگى مەديتسينا تولىعىمەن اقىلى، بىراق قوعامنىڭ ءاربىر مۇشەسىنە قولجەتىمدى بولىپ قالا بەرەدى. كورەيلەر ساپالى مەديتسينالىق كومەكتى قالاي جاساي الدى جانە قاراپايىم ازاماتتار ءۇشىن بۇل قانشا تۇرادى؟
امەريكاندىق تاجىريبە
وڭتۇستىك كورەيا – ساياسي جانە ەكونوميكالىق جاعىنان تاۋەلدى مەملەكەتتىڭ وركەندەۋىنە قول جەتكىزگەن جانە قانداي دا ءبىر جولمەن ءوزىنىڭ ۇستەمدىگىنەن اسىپ تۇسكەن تاريحتاعى سيرەك مىسالداردىڭ ءبىرى. كورەيلەر وزدەرىنىڭ وركەندەۋى ءۇشىن اقش-قا قارىزدار.
1953 جىلى ازامات سوعىسىنان كەيىن ەل قيراپ قالدى. مەديتسينالىق ينفراقۇرىلىم مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى ءىس جۇزىندە جوق ەدى. اقش ۇكىمەتىنىڭ حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق اگەنتتىگى (ICA) كورەيلەردى اياعىنان تۇرعىزۋعا كومەكتەسىپ، جاڭا اۋرۋحانالار سالۋعا جانە كورەي دارىگەرلەرىن وقىتۋعا دەمەۋشىلىك جاسادى.
ميننەسوتا ۋنيۆەرسيتەتى جەرگىلىكتى دارىگەرلەردى باتىس ستاندارتتارىمەن تانىستىردى، ال كورەي ماماندارىن وقىتۋ باعدارلاماسى ميننەسوتا ەكسپەريمەنتى دەپ اتالدى. جوبا 1980 جىلعا دەيىن جالعاستى.
كورەيالىق جولمەن ەمدەڭىز
ەلدە مەملەكەتتىك جانە جەكە ساقتاندىرۋ بار. ەكى نۇسقا دا اقىلى مەديتسينالىق كومەكتى قامتيدى. مەملەكەتتىك ساقتاندىرۋ قىزمەت تۇرىنە، الەۋمەتتىك جاعدايىنا جانە ماتەريالدىق جاعدايىنا بايلانىستى شىعىنداردىڭ 40-تان 95 %-عا دەيىنگى بولىگىن وتەيدى.
ازاماتتىڭ ءال-اۋقاتى سالىق قىزمەتى ارقىلى اۆتوماتتى تۇردە انىقتالادى. بارلىق كىرىستەر، مۇلىك جانە ءتىپتى شىعىستار ەسەپكە الىنادى، مىسالى، اۆتوكولىكتەر مەن جىلجىمايتىن مۇلىكتى ساتىپ الۋ، سونداي-اق تۇرعىن ءۇيدى جالعا الۋ قاداعالانادى.
سايىپ كەلگەندە، ادام نەعۇرلىم باي بولسا، سوعۇرلىم ول ءۇشىن مەديتسينالىق قىزمەت قىمباتىراق بولادى. مەملەكەتتىك ساقتاندىرۋ تولەمىن جۇمىس بەرۋشى جالاقىنىڭ 4-تەن 13 %-عا دەيىنگى مولشەرىندە ۇستايدى.
الايدا ساقتاندىرۋ بارلىعىن قامتىمايدى. مرت، كت، كەيبىر ۋزي تۇرلەرى، ستوماتولوگيا جانە اۋىر اۋرۋلاردى ەمدەۋ ناۋقاستىڭ ەسەبىنەن تولىعىمەن تولەنەدى. سوندىقتان كورەيلەردىڭ 77 % مەملەكەتتىك ساقتاندىرۋدان بولەك قوسىمشا جەكە ساقتاندىرۋعا يە.
جوسپارلى تەكسەرۋ
ءاربىر كارىس جىلىنا ءبىر رەت تەگىن مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتۋگە مىندەتتى. ادەتتە بۇل ەرەجەنى ەشكىم ەلەمەيدى، ويتكەنى ناۋقاس مەديتسينالىق تەكسەرۋگە كەلمەسە، ساقتاندىرۋ شارتى اۆتوماتتى تۇردە جويىلادى. تەوريالىق تۇرعىدان العاندا، ەلدەگى مەديتسينا حالىقتىڭ 97 پايىزىنا قولجەتىمدى.
ول جاقتا جالاقى جوعارى، ءار قادامدا مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى، ەمحانالار مەن اۋرۋحانالار كوپ. بىراق ءىس جۇزىندە كورەيادا سۋىقتان باسقا نارسەمەن اۋىرۋ وتە قىمبات. سونىمەن قاتار، ءدارىحانادا دارىگەردىڭ رەتسەپتىسىز ەشقانداي ءدارى-دارمەك ساتىلمايدى.
سوندىقتان دا جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن ءوتىپ، اناليز تاپسىرىپ، اۋرۋدى باستاپقى دامۋ كەزەڭىندە انىقتاۋ وتە ماڭىزدى. كورەيادا بارلىعى ەمحاناعا ءجيى بارادى. مۇنداي ساپاردىڭ سەبەبى كەز كەلگەن تۇشكىرۋ بولۋى مۇمكىن.
الەمدەگى ەڭ جاقسى Numbeo جاھاندىق دەرەكتەر بازاسىنا سايكەس، وڭتۇستىك كورەيا پلاستيكالىق حيرۋرگيا، جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارىن ەمدەۋ جانە ونكولوگيامەن كۇرەسۋ سالالارىندا ۇزدىك بولىپ تابىلادى. ەلدەگى ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى – 82,7 جاس!
كوپتەگەن اۋرۋحانالار روبوتتاندىرىلعان، كۇردەلى وپەراتسيالار روبوت كومەكشىلەرىنىڭ كومەگىمەن جاسالادى. مەملەكەتتىك اۋرۋحانالاردا 1000 ناۋقاسقا ارنالعان 10 توسەك بار. سالىستىرۋ ءۇشىن، اقش-تا بۇل كورسەتكىش 1000-عا شاققاندا 2,8, رەسەيدە 8,7 قۇرايدى.
مەملەكەتتىك مەكەمەلەر زاماناۋي مەديتسينالىق قۇرال-جابدىقتارمەن جابدىقتالعان. ەمحانالاردىڭ جوعارى جابدىقتالۋىنا مەكەمەلەرگە مەديتسينالىق قىزمەتتەن تۇسكەن تابىستى قايتا بولۋگە تىيىم سالۋ ارقىلى قول جەتكىزىلەدى. بارلىق اقشا اۋرۋحانالاردا قالادى جانە تەك اۋرۋحانانىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە نەمەسە قىزمەتكەرلەردى ىنتالاندىرۋ جۇيەسىنە جۇمسالۋى مۇمكىن.
ايتپاقشى، كورەيادا ءاربىر ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتى دارىگەر بولا المايدى. 11 جىل اقىلى وقۋدان وتكەن جانە ءبىر جىل شەتەلدە تاعىلىمدامادان وتكەن تۇلەكتەردىڭ 1 %-دان ازى اۋرۋحانادا جۇمىس ىستەۋگە رۇقسات ەتىلەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە ەڭ قابىلەتتى، بىلىكتىلىگى جوعارى ماماندار دارىگەر بولىپ شىعادى.
دارىگەر ەلدەگى ەڭ بەدەلدى ماماندىقتاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى، ونىڭ ورتاشا جالاقىسى ايىنا 10 ميلليون ۆوندى (3 152 000 تەڭگە) قۇرايدى، بۇل ەلدەگى ورتاشا جالاقىدان 2,5-3 ەسە جوعارى. وڭتۇستىك كورەيانىڭ مەديتسيناسى الەمدەگى ەڭ جاقسى دەپ سانالادى. مۇندا ادامدار باعالانادى جانە ولار ەڭ قۇندى رەسۋرس دەپ تابىلادى. مۇناي نەمەسە گاز ەمەس، وڭتۇستىك كورەيادا ادام كاپيتالى ەكەنىن جانە ءاربىر ءومىردى قورعاۋ كەرەكتىگىن تۇسىنەدى.
كەرىمسال جۇباتقانوۆ
