«شەتتەن كەلگەن قازاقتار ارقىلى «قازاق قازاقىلانىپ كەتەتىن بولدى» دەپ بيلىكتە جۇرگەن ءتۇرى قازاق، ءتىلى ورىس شەنەۋنىكتەر وسى كوشكە اقىرى توسقاۋىل قويىپ، توقتاتتى. ءبىزدىڭ ارامىزدا ءوز انا ءتىلىن بىلمەيتىن، سالت- داستۇرىنە مويىنسۇنبايتىن تەك ورىستى عانا اۋليە كورەتىن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ شەكپەنىنەن شىققان قازاقتار وتە كوپ...». بۇل پىكىردى بەلگىلى اقىن، جازۋشى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى ەربول بەيىلحان Adyrna.kz پورتالىنىڭ تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا ايتتى.
«1990 جىلداردىڭ باسىندا قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاندا ەڭ ءبىرىنشى قۋانعان وسى شەتتەگى قازاقتار بولدى. شەتتەگى قازاقتار ەشتەڭەگە قاراماي، اتامەكەنگە كوش باسىن بۇردى. مىنە، ودان بەرى الدى كەلگەلى 31-32 جىل بولدى. كوش 1990 جىلداردىڭ ورتاسىندا وتە قارقىندى ءجۇردى. مەملەكەتتەن دە ازداعان قولداۋ بولدى. سول كەزدەگى حالىقتىڭ قازاق پەن قازاق تابىسىپ، قانداستارىمىز تاريحي وتانىنا قايتسىن دەگەن پيعىلى وتە دۇرىس بولعان ەدى... كەيىن قر كوشى-قون جانە دەموگرافيا جونىندەگى اگەنتتىك، كوشى-قون جونىندەگى كوميتەت قۇرىلدى. وسى كەزدەن باستاپ بىلىق باستالدى دا، كوشى-قون كوميتەتىنىڭ باسشىسى شەتتەن كەلەتىن قانداستارعا بولىنگەن اقشالاردى جەمقورلىققا سالىپ، كۆوتا جەپ، سونىمەن وزدەرى بايىپ، سۋدان اق، سۇتتەن تازا بولىپ شىقتى»، - دەيدى ەربول بەيىلحان.
اقىننىڭ ايتۋىنشا، اتالمىش كوشى-قون اگەنتتىگى شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىزعا بولىنەتىن قاراجاتتى وزدەرى يەمدەنىپ، ولاردى ەلگە «سۇيكىمسىز» ەتتى...
«سول كوشى-قون اگەنتتىگى قازاقستاننىڭ بارلىق بايلىعىن «شەتتەن كەلگەن قازاقتار» الىپ جاتقان سەكىلدى كەيىپ تانىتىپ، جەرگىلىكتى كەيبىر تاياز ويلايتىن ادامدارعا ولاردى سۇيكىمسىز ەتىپ كورسەتتى. سونىمەن قاتار شەتتەن كەلگەن قازاقتاردىڭ كوبىسى ەركىن، دەموكراتيالى ەلدە ءومىر سۇرگەندىكتەن قازاقستانداعى كەيبىر بىلىقتاردى، جەمقورلىقتى، بيۋروكراتيانى اشىق ايتتى. بۇل ءبىزدىڭ سول كەزدەگى پرەزيدەنتىمىزگە جەتتى. سودان «بۇلار شىندىق ايتقىش ەكەن، بايبالام ەكەن» دەپ پرەزيدەنتتىڭ وزىنە ۇناماي ەكى ورتادا ءبولىنۋ باستالدى. شەتتەن كەلگەن قازاقتار ارقىلى «قازاق ءتىلى كوركەيىپ كەتەتىن بولدى، ۇلتتىق تانىم ويانىپ كەتەتىن بولدى، قازاق قازاقىلانىپ كەتەتىن بولدى» دەپ بيلىكتە جۇرگەن ءتۇرى قازاق، ءتىلى ورىس شەنەۋنىكتەر وسى كوشكە اقىرى توسقاۋىل قويىپ، توقتاتتى. قازىر كوش توقتاپ تۇر»، - دەيدى اقىن.
قازىرگى داعدارىس زامانىندا شەتتەگى قازاقتار «ءوز ەركىممەن كەلەمىن» دەمەسە، ولاردى ەلگە كوشىرىپ الۋ ءتيىمسىز.
«سەبەبى، شەتتەن كەلگەن قازاقتارعا بولىنگەن قاراجاتتى بىزدە قاعاز جۇزىندە ۇلكەيتىپ كورسەتەدى. ءسويتىپ، ءوز نانىن ارەڭ تاۋىپ وتىرعان ەلدەگى حالىق ولارعا نارازى بولادى. شەتتەن كەلگەن قازاققا ءبارىن ءۇيىپ-توگىپ بەرىپ جاتقان سەكىلدى قابىلدايدى دا، ولاردى «كوزگە شىققان سۇيەلدەي» كورسەتەدى. وسىلايشا ەكى جاقتىڭ اراسى اشىلادى...»، - دەيدى ەربول بەيىلحان.
ەربول بەيىلحان توقاەۆتىڭ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا قانداستارعا قاتىستى ايتقان پىكىرىنە توقتالدى.
«كەشەگى پرەزيدەنتتىڭ «ءبىز قانداستارىمىزدىڭ بارلىق سالادا، سونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەگەنىن قالايمىز. ولار جاڭا قازاقستاندى قۇرۋعا ءوز ۇلەسىن قوسادى دەپ سەنەمىن» دەپ پىكىر بىلدىرگەنى شەتتەن كەلگەن قازاقتاردىڭ 30 جىل اسىعا كۇتىپ جۇرگەن دۇنيەسى شىعار... شىنداپ كەلگەندە، شەتتەن كەلدى دەگەنى بولماسا، ولاردىڭ بارلىعى دا قازىر قر-نىڭ ازاماتى عوي. زاڭ بويىنشا، كەز-كەلگەن قىزمەتتە جۇمىس ىستەۋگە قۇقىلى. وكىنىشكە قاراي، بىزدەگى قازاقتىلدى قازاقتاردان بولەك قازاقشا بىلمەيتىن ءورىستىلدى قازاقتاردىڭ ءوزى جەرشىلدىككە، رۋشىلدىققا، ترايباليزمگە ۇرىنعان. ادامدى بەلگىلى ءبىر قىزمەتكە قوياتىن كەزدە «گەوگرافيالىق تۇراقتى تەرريتورياعا» وتە ءمان بەرەدى. بىزدە سوسىن سىبايلاس جەمقورلىق بار. ول ەندى ايتا-ايتا ابدەن جاۋىر بولعان تاقىرىپ... «30 جىل بولدى. شەتتەن كەلگەن قانداستاردىڭ ىشىنەن بىردە-ءبىر مينيستر، دەپۋتات شىققان جوق، وبلىستىڭ اكىمى بولعان ەشكىم جوق» دەپ كوپشىلىك ايتىپ ءجۇر. ەندى پرەزيدەنتتىڭ كەشەگى ءسوزى «ەلگە ادال قىزمەت ىستەسەم» دەپ جۇرگەن قولىنان ءىس كەلەتىن ناعىز تالانتتى ازاماتتاردىڭ ءۇمىتىن وياتتى دەپ ويلايمىن»، - دەيدى اقىن.
اقىننىڭ ايتۋىنشا، ورىستى عانا اۋليە كورەتىن قازاقتارعا سەنۋ قيىن...
«مىنانداي جاعدايدى ەسكەرۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ ارامىزدا ءوز انا ءتىلىن بىلمەيتىن، سالت-داستۇرىنە مويىنسۇنبايتىن تەك ورىستى عانا اۋليە كورەتىن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ شەكپەنىنەن شىققان قازاقتار وتە كوپ... ەرتەڭ قانداي دا ءبىر جاعداي بولسا، ءدال سولار قولىنا قارۋ الىپ، وتاندى قورعايدى دەگەنگە سەنۋ دە قيىن. وسىعان ەندى جۇرەگىڭ اۋىرادى... ال ەندى «ەلىم، جەرىم» دەگەن شەتتەن كەلگەن قازاقتار ەل باسىنا كۇن تۋسا، قازاق ارمياسىنىڭ، وتاندى قورعاۋداعى شەپتىڭ الدىڭعى قاتارىندا جۇرەتىنىنە مەنىڭ ەشقانداي دا كۇمانىم جوق. قازاقستانداعى قازاق بولسىن، شەتتەگى قازاق بولسىن... ونىڭ قايدان كەلگەنى ماڭىزدى ەمەس. قازاقتىڭ ءبىر عانا وتانى بار. ول – قازاقستان. وتاندى قورعاۋ جۇرەگىندە جالىنى بار، قازاقى قانى بار، جان-دۇنيەسى، رۋحى وتارلانباعان، سانالى ەردىڭ باستى پارىزى دەپ ەسەپتەيمىن. سوندىقتان دا، «تاريحي وتانىما ورالامىن» دەگەن ازاماتتارعا ەشقانداي توسقاۋىل قويماي، ولاردى كوشىرىپ الا بەرۋىمىز كەرەك»، دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن ەربول بەيىلحان.
زارينا اشىربەك،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
