ۋلانعان ۇرى (اڭگىمە)

2867
Adyrna.kz Telegram

مۇزاففار يزگۇ  (تۇرىك cاتيريگى)

1933 جىلى ادانادا دۇنيەگە كەلگەن. بالا كەزىنەن مەيرامحانادا، كينوتەاتردا قىزمەت ەتكەن. ءۇش جىلدىق ينەنونۇ مەكتەبىندە، ءبىر جىلدىق گازيپاشا مەكتەبىندە، ءۇش جىلدىق تەپەباع مەكتەبىندە ءبىلىم العان. ديارىباكىر مەكتەبىن تامامداعان سوڭ، سيلۆان قالاسىندا، ايدىندا جانە باسقا دا اۋدانداردا تۇرىك ءتىلى مۇعالىمى بولىپ قىزمەت ەتكەن. 1979 جىلدان زەينەت دەمالىسىندا. العاشقى ساتيرالىق اڭگىمەلەرى “اق بابا” جۋرنالىندا، ء“حۇرايدىن” گازەتىندە جارىق كورگەن. يزميردە شىعاتىن “دەموكرات يزمير” گازەتىنىڭ تۇراقتى جازارمانى بولعان. العاشقى كىتابى “ۋاقىتشا باسپانا” (1970) دەپ اتالادى. ء“ىلياس ەفەندي” (1971), “كوكە حەللوۋ” (1972), “دامبالداعى اقشا” (1977) سىندى كىتاپتارى جارىق كوگەن. اۆتوردىڭ اڭگىمەلەرى بويىنشا بىرنەشە كومەديالىق فيلمدەر تۇسىرىلگەن. سپەكتاكلدەرگە ارقاۋ بولدى. تۇرىك ءتىل باسقارماسىنىڭ، قوجا ناسىر جانە تۋريزم قاۋىمداستىعىنىڭ، “ميلليەت” گازەتىنىڭ تاعايىنداعان سىيلىقتارى مەن بولگاريادا جىل سايىن بەرىلەتىن “التىن كىرپى” سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى.

العاشىندا جانىما جاقىن دوسىمنان ەستىپ، قاتتى تاڭعالدىم...

جۇمىس ۋاقىتى بىتە سالىسىمەن جول-جونەكەي دوسىما كىرگەم. قال-جاعداي سۇراسقان سوڭ سىراحاناعا بارىپ وتىردىق. داياشى سىرا مەن بالىقتىڭ ەسەبىن اكەلىپ ەدى:

– ءوزىم-اق تولەي سالامىن، – دەپ قالتامداعى اقشانى ساناپ بەردىم. ول دا قالتاسىنا قول سۇققانداي بولىپ:

– سەن تولەمەگەندە كىم تولەيدى! – دەپ قالدى.

سوسىن قولىما جارماسقانداي بولىپ ۇستادى دا كوزىن قىسىپ:

– شىنىڭدى ايتشى، كۇنىنە نەشە تاباسىڭ؟ جو-جوق، قانشا ۇرلايسىڭ؟ – دەپ سۇرادى.

مەن اڭقيىپ ۇندەمەي قالدىم.

– كادىر-اۋ! ۇرلايسىڭ دەگەننەن ساۋمىسىڭ؟

قادىر “كىمدى الداپ وتىرسىڭ؟” دەگەندەي قولىن ءبىر سىلتەدى دە:

– بىلمەي ءجۇر دەيسىڭ بە! – دەدى. – سەنىڭ جۇمىس ورنىڭ تابىس تابۋ جولىنىڭ تۋرا تورابىندا تۇر عوي. جاسىرۋدىڭ تۇككە قاجەتى جوق. قازىر كىم ۇرلاماي ءجۇر، كىم پارا الماي ءجۇر دەيسىڭ؟ جولىن تاپسا بولدى...

ۇيالعانىمنان كىرەتىن جەر تاپپاي، قاتتى قىسىلدىم. دوسىم قىزاراڭداعان تۇرىمە قاراپ:

– ءىشىپ الساڭ، قىزارا ءبورتىپ شىعاسىڭ. اللەرگيا دەگەن جامان، – دەدى ءسوزىمدى ۇقپاي.

– جوق! – دەدىم اشۋىمدى ارەڭ تەجەپ. – ونداي ءسوزدى جاقتىرمايتىنىمدى بىلەسىڭ.

اڭگىمەمىز وسىلاي اياقتالدى. ورنىمنان تۇرا بەرگەنىمدە قاسىما جاقىنداپ، قۇلاعىما سىبىرلادى:

– سىر بەرمەيتىن قانداي پالەسىڭ، – دەدى. – “بال ۇستاعان – بارماعىن جالايدى” دەۋشى ەدى. ۇرلاماعاندا قالاي، ۇرلايسىڭ!

ماعان سەنىڭىزدەر، مەن بوتەن بىرەۋدەن ءبىر تيىن ۇرلاعان ەمەسپىن. سوندىقتان وسى اڭگىمەدەن كەيىن دوسىممەن ءۇزىلدى-كەسىلدى كەزدەسپەيتىن بولدىم. كوزىمدى بادىرايتىپ قويىپ، مەنى ۇرى ساناعانى قالاي سوندا؟!

كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە جۇمىستاعى ارىپتەسىم قولتىعىمنان قىسىپ ۇستاپ:

– اقىلىڭدى جيساڭ، پاتەر تۇرماق بەس قاباتتى ءۇيدىڭ يەسى بولاسىڭ، – دەدى. – بىلە بىلسەڭ، cەنىڭ ورنىڭدا بۇرىن جۇمىس ىستەپ كەتكەن دوسىمىز قادالعان جەرىنەن قان العاندا، قازىر ەكى پاتەر ەمەس، ون پاتەردىڭ يەسى بولىپ، تالتاڭداپ جۇرەر ەدى. بىراق سەن وعان قاراعاندا قان الماق تۇرماق، جاندى جۇتىپ الاتىن ءتۇرىڭ بار. وسىلاي جۇمىس ىستەسەڭ، ءتۇبى بەس قاباتتى ءۇيدىڭ ەكەۋىن الاسىڭ.

“قۇداي-اۋ! ەل-جۇرتتىڭ ەسى اۋىسقان با؟” دەپ ويلادىم دا،

– نە دەپ وتتاپ وتىرسىڭ؟! – دەدىم سابىرسىزدىق تانىتىپ.

– جاسىراتىن نەسى بار؟ بۇل – زاڭدىلىق قوي، – دەدى ءمىز باقپاي. – ءسوزسىز سەن دە ۇرلايسىڭ، سەن دە الاسىڭ.

اشۋىم كەلىپ، جاعاسىنا جارماستىم. ءسويتىپ ايعاي سالدىم:

– كەت ارى، ءيتتىڭ كۇشىگى!

ادامگەرشىلىكتەن مۇلدەم ايىرىلعان با، الدە اقىل-ەسى اۋىسىپ كەتكەن بە؟ ميىعىنان كۇلىپ تۇرىپ:

– ۇرىلاردىڭ بارلىعى سەن سياقتى ۇرلامادىم، المادىم دەپ ءوز-وزدەرىن اقتاپ شىعادى، – دەمەسى بار ما. – ولار دا تۋرا سەن سياقتى داۋىستارىن كوتەرىپ سويلەيدى. جايشىلىقتا ايقايلاپ-ۇيقايلاي بەرەدى.

مىنادان كەيىن ولەسىڭ بە، الدە ولتىرەسىڭ بە؟

ارالاسىپ جۇرگەن ارىپتەستەرىم بەتىمە اشىق ايتپايتىن بولدى. بىراق كەيدە وسپاقتاپ سويلەپ قوياتىندارى بار...

– و، باي-باعلاندار وسىندا ءجۇر ەكەن عوي! امانسىڭ با! – دەيدى.

– قانداي باي، قايداعى باعلان؟ – دەپ قادالىپ سۇرايمىن سوندا.

– بولاشاقتا باي بولاسىڭ، – دەپ قويادى. – قالتاڭدا اقشا بولسا، جىلجىمايتىن مۇلىككە سال!

– باۋىرىم-اۋ! بىزدە جەرگە، ۇيگە سالاتىن اقشا قايدا؟!

– شىنىمەن دە المايسىڭ با؟ ۇرلايتىنىڭ جوق پا؟

– ۇيات قوي! مەنىڭ تۇرىمنەن بايقالىپ تۇر ما؟

– قايتا ۇرلاماعانىڭ ۇيات ەكەن.

– انت ەتەيىن...

– قازىر ەكىنىڭ ءبىرى انت ەتىپ ءجۇر. جو-جوق، سەنبەيمىن!

جۇمىس ورنىمدا بىرەۋ اقشادان قىسىلسا دەرەۋ مەنەن قارىز سۇرايدى:

– ەكى مىڭ ليرا بەرە تۇرشى.

– ەكى مىڭدى قايدان تاۋىپ بەرەمىن. ءبىر ايلىققا قاراپ وتىرمىز عوي!

– سەندەي ساراڭدى كورگەن ەمەسپىز. قالتاڭ مىڭعىرعان اقشاعا تولعان. ەكى مىڭدى قيماي تۇرعانىن قاراشى...

ءتۇبى جىندانىپ ولەتىن شىعارمىن. اسىرەسە، جاسىنا قاراماي، جاس قىزداي مايىسىپ تۇرىپ الاتىن سەرپيل حانىمعا نە دەۋگە بولادى؟ مەنەن ەكى مىڭدى قارىزعا الىپ، ەندى بەرگىسى جوق. اقشادان قىسىلىپ جۇرگەنىمدە بارىپ سۇرايمىن. سوندا ماعان ايتاتىنى ءبىر-اق اۋىز ءسوز:

– سەن ءۇشىن ەكى مىڭ دەگەن اڭگىمە مە ەكەن؟

– ويباي-اۋ! سەرپيل حانىم، مەن ءۇشىن ەكى مىڭ دەگەن ۇلكەن اڭگىمە.

سوندا كۇلگەندە ادامنىڭ دەلەبەسىن قوزدىرىپ جىبەرەتىن سەرپيل حانىم قۇلاعىما سىبىرلايدى كەپ:

– مەن ءۇشىن تاعى ەكى مىڭ ليرا جۇمسايتىن بولساڭ، شاقىرعان جەرىڭە بارامىن.

كورگەن كۇنىم وسى. قويشى سونى دەپ ەكى مىڭعا دا قول سىلتەگىم كەلدى. ويتكەنى سۇراي بەرگەنمەن ونىڭ اۋزى جابىلا ما؟

– سەنىڭ ورنىڭا تالاي جىگىتتەر ۇمتىلىپ ءجۇر. ول ورىندا قىزمەت ەتسەك ايلىق المايمىز دەيدى. سەن مەنەن اقشا سۇراعانشا، قايتا كۇنىنە قانشا ۇرلايتىنىڭدى ايتساڭشى. سىبىرلاپ ايتساڭ بولدى، سىر بولىپ ساقتالادى.

– سەرپيل حانىم! دوعارىڭىز! بولدى! ايتپەسە...

مۇنداي ايەلدى بۇرىن كورگەن ەمەسپىن. قادالعان جەرىنەن قان الادى.

– ەكى مىڭ بەرسەڭ بولدى، نە ىستەسەڭ سونى ىستە...

بىرنەشە كۇننەن كەيىن ايەلىم قايدان ەستىگەنىن بىلمەيمىن، كەشكىسىن:

– ەستۋىمشە، مايلى جىلىككە قول جەتكىزگەن ەكەنسىڭ، – دەپ تيىسە باستادى.

– تۇسىنسەم بۇيىرماسىن، نە ايتىپ تۇرسىن؟ – دەدىم.

– نە ايتىپ تۇرعانىمدى ءوزىڭ جاقسى بىلەسىڭ. سوقىر قاتىن الدىم دەپ جۇرسەڭ بە؟ بۇرىن سىراحانادان شاراپتى قۇيعىزىپ ءىشۋشى ەدىڭ، قازىر شولمەكتەپ الاتىن بولدىڭ عوي.

– سىراحاناداعى شاراپتىڭ ناشار ەكەنىن ءوزىڭ دە جاقسى بىلەسىڭ. ىشسەم جۇرەكتى قىجىلدادىپ جىبەرەدى. سوندا اپتاسىنا ءبىر ىشكەنىمدى كوپ كورىپ ءجۇرسىڭ بە؟

بىرەۋدى جوقتاعانداي جىلاپ شىعا كەلدى.

– مەن سەنىڭ جان-جارىڭ ەمەسپىن بە؟ ازاننان كەشكە دەيىن كىرىڭدى جۋامىن، اسىڭدى دايىنداپ بەرەمىن، جۇمىسىنان قاشان كەلەدى دە-ە-ەپ كوز ىلمەي كۇتىپ وتىرامىن... سوندا ۇرلاعانىڭدى ماعان بەرمەي، اناۋ بۇزىق قاتىن سەرپيلگە بەرەسىڭ بە؟!

ال كوكەم، مىقتى بولساڭ وسىنداي جاعدايدا اشۋلانباي كور.

– قۇداي-اۋ! نە دەپ وتتاپ وتىرسىڭ؟ كىم ۇرلاپ ءجۇر ەكەن؟

– سەنىڭ ارالاسىپ جۇرگەن دوستارىڭنىڭ ايەلدەرى تەلەفون سوعىپ ايتتى عوي. ەل نە ايتسا دا ءبىلىپ ايتادى، سەنىڭ ۇرلاپ، جەپ-ءىشىپ جۇرگەنىڭدى ءبارى بىلەدى. ول ورىنتاققا وتىرعان كىسى ۇرلاماي قويمايدى ەكەن، ۇرلاۋدىڭ دا قاجەتى جوق، ۇرلاعانداي سىڭاي تانىتسا بولدى اقشا وزدىگىنەن قۇيىلىپ كەلەدى ەكەن. باسە-ە-ە! ءبىلىپ ەدىم، تاپقان تابىسىڭدى قاتىندارىڭا جۇمساپ ءجۇرسىڭ عوي!

– بەرى قارا، – دەدىم زورعا اشۋىمدى باسىپ. – مەن ادالمىن، ءبىلدىڭ بە؟ ادالمىن دەيمىن ساعان. مەن ارىمنان بەزگەن ادام ەمەسپىن. ءتۇسىندىڭ بە! ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاعان ەمەسپىن. بوتەن بىرەۋدەن ءبىر تيىن العانىم جوق. نە دەپ ساڭدىراقتاپ وتىرسىڭ؟ ساعان جەتكىزگەن كىسى وتىرىكتى شىنداي، شىندى قۇداي ۇرعانداي ەتىپ ايتقان.

جىلاۋىن قويماي:

– قايداعى وتىرىك... – دەپ ايتقانىما سەنبەي قويدى. – سەن دە ادام ەمەسسىڭ بە؟ باسقادان قاي جەرىڭ كەم؟ نەگە ۇرلامايسىڭ، المايسىڭ با؟ جو-جوق، وتىرىكتىڭ كوكەسىن ءوزىڭ ايتىپ وتىرسىڭ. ۇرلاعاندا قالاي، توناپ ءجۇرسىڭ عوي. ماعان ارتىق اقشا كورسەتپەي ءجۇرسىڭ. ويباي، ويباي-اي!!!

وسىدان كەيىن ءۇي مەن ءۇشىن مازار تۇعىن. ۇيگە كىرسەم بولدى، ايەلىم قالتاما جارماساتىن بولدى. ەشتەمە تاپپاسا:

– قايدا ءجۇرسىڭ، كىممەن بولدىڭ؟ – دەپ تەرگەي باستايدى.

– ۇرلامايمىن، نەگە سەنبەيسىڭ؟ ماعان ەشكىمنىڭ ارتىق دۇنيەسى كەرەك ەمەس دەپ ايتتىم عوي.

– سەن ونى اناۋ كەرەڭ كەمپىرگە ايت، ۇرلاپ جۇرگەنىڭدى دۇكەنشى مۇستافانىڭ ءوزى بىلەدى.

شىدامىم تاۋسىلدى.

– باسقا كىم بىلەدى ەكەن؟ كورشىلەردىڭ ءبارى بىلە مە ەكەن، ا؟!

– بىلمەگەندە قالاي. وتكەندە كويلەك ساتاتىن بۋتيككە كىرىپ قالىپ ەدىم، ساتۋشى: ء“سىز كيمەگەندە كىم كيەدى، زەررين حانىم،” – دەپ ءىلتيپات كورسەتىپ ءجۇر. “الىپ كەتە بەرىڭىز، اقشاسىن كەيىن اكەپ بەرەسىز عوي،” – دەيدى تاعى. “شىراعىم،

ونداي اقشا قايدان ءبىتسىن بىزگە؟” – دەي بەرگەنىمدە، “زەررين حانىم، كىشىپەيىلدىكتى قويىڭىز. كۇيەۋىڭىزگە كوز ءتيىپ جۇرمەسىن،” – دەدى. كوردىڭ بە؟

– مەن قازىر سول ساتۋشىڭا بارىپ...

ءسوزىمدى اياقتاي المادىم. بارعانمەن قولىمنان نە كەلەدى، ەشتەمە...

بۇرىن كەلمەي جۇرگەن تۋعان-تۋىس قاپتاپ كەتتى، ۇيدە كۇنىگە قوناق... بىرەۋ بالاسىن ۇيلەندىرمەكشى بولىپ، باسقاسى سۇندەتكە وتىرعىزباقشى بولىپ جاردەم سۇرايدى. نەسيەگە العان كولىكتىڭ قارىزىن تولەي الماي ءجۇرمىز دەپ كەلەتىندەر كوبەيدى...

– بولەم ءۇشىن ولەم دەگەنىڭ قايدا؟ ءبىر ۋىس اقشا ۇستاتساڭ قايتەدى؟

– اعاسى باردىڭ جاعاسى بار، جىرا-جىلعانى جاعالاپ، پانا تابا الماي ءجۇرمىز.

– جەزدەكە، بالداي بالدىزدارىڭ بار، كومەگىڭدى اياما!

– مەن ايلىققا قاراپ كۇن كورىپ وتىرمىن، – دەپ اقتالا باستاسام:

– ۇرلاماي نە ءبىتىرىپ ءجۇرسىز سوندا؟ – دەيدى.

ابدەن شارشاپ-شالدىعىپ وتىرعانىمدا، اكەمنەن حات كەلدى:

– بالام، ەلدىڭ كوزى ءتيىپ كەتىپ جۇرمەسىن. تابىسىڭ مولايعان ەكەن. ماعان جىبەرگەن اقشاڭ ەشتەمەگە جەتپەيدى. بازارعا بارساڭ ءبارى ۋداي قىمبات. جەزدەڭنىڭ جاعدايى بۇرىنعىداي ەمەس، ءتۇبى بار جاقسىلىقتى سەنەن عانا كورەمىن-اۋ... ال بالام، امان بول! تابىسىڭ تاسقىنداي بەرسىن!..

اكەشىم-اۋ، سەنى دە ۋلاندىردى-اۋ...

ايەلىم:

– ۇرلايسىن!

دوستارىم:

– الاسىڭ!

اكەم:

– تونايسىڭ!

كورشىلەرىم:

– قىمقىراسىڭ!

جەتەر ەندى! جەتە-ە-ە-ر! بۇدان بىلاي ۇرلايمىن، وللا-ءبىللا الامىن، ۇرلاماق تۇرماق ەلدى تال تۇستە تونايتىن بولامىن.

راس، ۇرلاپ ءجۇرمىن... قانداي راحات! الاتىندى الامىن. ەشكىم ماعان تەرىس قارامايدى. ەشكىمنىڭ ءسوزى كوڭىلىمە تيمەيدى دە. ايەلىم مىڭ سۇراسا، الا عوي، ءما ەكى مىڭ، ءۇش مىڭ دەيمىن.

سەرپيلدى كەشكىسىن شاقىرسام قايتەدى...


تۇرىك تىلىنەن تارجىمالاعان

مالىك وتارباەۆ

پىكىرلەر