Ýlanǵan ury (áńgime)

2868
Adyrna.kz Telegram

Muzaffar Izgú  (túrik catırıgi)

1933 jyly Adanada dúnıege kelgen. Bala kezinen meıramhanada, kınoteatrda qyzmet etken. Úsh jyldyq Inenónú mektebinde, bir jyldyq Gazıpasha mektebinde, úsh jyldyq Tepebaǵ mektebinde bilim alǵan. Dııarybakyr mektebin támamdaǵan soń, Sılvan qalasynda, Aıdynda jáne basqa da aýdandarda túrik tili muǵalimi bolyp qyzmet etken. 1979 jyldan zeınet demalysynda. Alǵashqy satıralyq áńgimeleri “Aq baba” jýrnalynda, “Húraıdyn” gazetinde jaryq kórgen. Izmırde shyǵatyn “Demokrat Izmır” gazetiniń turaqty jazarmany bolǵan. Alǵashqy kitaby “Ýaqytsha baspana” (1970) dep atalady. “Ilııas efendı” (1971), “Kóke Helloý” (1972), “Dambaldaǵy aqsha” (1977) syndy kitaptary jaryq kógen. Avtordyń áńgimeleri boıynsha birneshe komedııalyq fılmder túsirilgen. Spektaklderge arqaý boldy. Túrik Til Basqarmasynyń, Qoja Nasyr jáne Týrızm qaýymdastyǵynyń, “Mıllıet” gazetiniń taǵaıyndaǵan syılyqtary men Bolgarııada jyl saıyn beriletin “Altyn kirpi” syılyǵynyń laýreaty.

Alǵashynda janyma jaqyn dosymnan estip, qatty tańǵaldym...

Jumys ýaqyty bite salysymen jol-jónekeı dosyma kirgem. Qal-jaǵdaı surasqan soń syrahanaǵa baryp otyrdyq. Daıashy syra men balyqtyń esebin ákelip edi:

– Ózim-aq tóleı salamyn, – dep qaltamdaǵy aqshany sanap berdim. Ol da qaltasyna qol suqqandaı bolyp:

– Sen tólemegende kim tóleıdi! – dep qaldy.

Sosyn qolyma jarmasqandaı bolyp ustady da kózin qysyp:

– Shynyńdy aıtshy, kúnine neshe tabasyń? Jo-joq, qansha urlaısyń? – dep surady.

Men ańqıyp úndemeı qaldym.

– Kadyr-aý! Urlaısyń degennen saýmysyń?

Qadyr “Kimdi aldap otyrsyń?” degendeı qolyn bir siltedi de:

– Bilmeı júr deısiń be! – dedi. – Seniń jumys ornyń tabys tabý jolynyń týra torabynda tur ǵoı. Jasyrýdyń túkke qajeti joq. Qazir kim urlamaı júr, kim para almaı júr deısiń? Jolyn tapsa boldy...

Uıalǵanymnan kiretin jer tappaı, qatty qysyldym. Dosym qyzarańdaǵan túrime qarap:

– Iship alsań, qyzara bórtip shyǵasyń. Allergııa degen jaman, – dedi sózimdi uqpaı.

– Joq! – dedim ashýymdy áreń tejep. – Ondaı sózdi jaqtyrmaıtynymdy bilesiń.

Áńgimemiz osylaı aıaqtaldy. Ornymnan tura bergenimde qasyma jaqyndap, qulaǵyma sybyrlady:

– Syr bermeıtin qandaı pálesiń, – dedi. – “Bal ustaǵan – barmaǵyn jalaıdy” deýshi edi. Urlamaǵanda qalaı, urlaısyń!

Maǵan senińizder, men bóten bireýden bir tıyn urlaǵan emespin. Sondyqtan osy áńgimeden keıin dosymmen úzildi-kesildi kezdespeıtin boldym. Kózimdi badyraıtyp qoıyp, meni ury sanaǵany qalaı sonda?!

Kúnderdiń bir kúninde jumystaǵy áriptesim qoltyǵymnan qysyp ustap:

– Aqylyńdy jısań, páter turmaq bes qabatty úıdiń ıesi bolasyń, – dedi. – Bile bilseń, ceniń ornyńda buryn jumys istep ketken dosymyz qadalǵan jerinen qan alǵanda, qazir eki páter emes, on páterdiń ıesi bolyp, taltańdap júrer edi. Biraq sen oǵan qaraǵanda qan almaq turmaq, jandy jutyp alatyn túriń bar. Osylaı jumys isteseń, túbi bes qabatty úıdiń ekeýin alasyń.

“Qudaı-aý! El-jurttyń esi aýysqan ba?” dep oıladym da,

– Ne dep ottap otyrsyń?! – dedim sabyrsyzdyq tanytyp.

– Jasyratyn nesi bar? Bul – zańdylyq qoı, – dedi miz baqpaı. – Sózsiz sen de urlaısyń, sen de alasyń.

Ashýym kelip, jaǵasyna jarmastym. Sóıtip aıǵaı saldym:

– Ket ary, ıttiń kúshigi!

Adamgershilikten múldem aıyrylǵan ba, álde aqyl-esi aýysyp ketken be? Mıyǵynan kúlip turyp:

– Urylardyń barlyǵy sen sııaqty urlamadym, almadym dep óz-ózderin aqtap shyǵady, – demesi bar ma. – Olar da týra sen sııaqty daýystaryn kóterip sóıleıdi. Jaıshylyqta aıqaılap-uıqaılaı beredi.

Mynadan keıin ólesiń be, álde óltiresiń be?

Aralasyp júrgen áriptesterim betime ashyq aıtpaıtyn boldy. Biraq keıde ospaqtap sóılep qoıatyndary bar...

– O, baı-baǵlandar osynda júr eken ǵoı! Amansyń ba! – deıdi.

– Qandaı baı, qaıdaǵy baǵlan? – dep qadalyp suraımyn sonda.

– Bolashaqta baı bolasyń, – dep qoıady. – Qaltańda aqsha bolsa, jyljymaıtyn múlikke sal!

– Baýyrym-aý! Bizde jerge, úıge salatyn aqsha qaıda?!

– Shynymen de almaısyń ba? Urlaıtynyń joq pa?

– Uıat qoı! Meniń túrimnen baıqalyp tur ma?

– Qaıta urlamaǵanyń uıat eken.

– Ant eteıin...

– Qazir ekiniń biri ant etip júr. Jo-joq, senbeımin!

Jumys ornymda bireý aqshadan qysylsa dereý menen qaryz suraıdy:

– Eki myń lıra bere turshy.

– Eki myńdy qaıdan taýyp beremin. Bir aılyqqa qarap otyrmyz ǵoı!

– Sendeı sarańdy kórgen emespiz. Qaltań myńǵyrǵan aqshaǵa tolǵan. Eki myńdy qımaı turǵanyn qarashy...

Túbi jyndanyp óletin shyǵarmyn. Ásirese, jasyna qaramaı, jas qyzdaı maıysyp turyp alatyn Serpıl hanymǵa ne deýge bolady? Menen eki myńdy qaryzǵa alyp, endi bergisi joq. Aqshadan qysylyp júrgenimde baryp suraımyn. Sonda maǵan aıtatyny bir-aq aýyz sóz:

– Sen úshin eki myń degen áńgime me eken?

– Oıbaı-aý! Serpıl hanym, men úshin eki myń degen úlken áńgime.

Sonda kúlgende adamnyń delebesin qozdyryp jiberetin Serpıl hanym qulaǵyma sybyrlaıdy kep:

– Men úshin taǵy eki myń lıra jumsaıtyn bolsań, shaqyrǵan jerińe baramyn.

Kórgen kúnim osy. Qoıshy sony dep eki myńǵa da qol siltegim keldi. Óıtkeni suraı bergenmen onyń aýzy jabyla ma?

– Seniń ornyńa talaı jigitter umtylyp júr. Ol orynda qyzmet etsek aılyq almaımyz deıdi. Sen menen aqsha suraǵansha, qaıta kúnine qansha urlaıtynyńdy aıtsańshy. Sybyrlap aıtsań boldy, syr bolyp saqtalady.

– Serpıl hanym! Doǵaryńyz! Boldy! Áıtpese...

Mundaı áıeldi buryn kórgen emespin. Qadalǵan jerinen qan alady.

– Eki myń berseń boldy, ne isteseń sony iste...

Birneshe kúnnen keıin áıelim qaıdan estigenin bilmeımin, keshkisin:

– Estýimshe, maıly jilikke qol jetkizgen ekensiń, – dep tıise bastady.

– Túsinsem buıyrmasyn, ne aıtyp tursyn? – dedim.

– Ne aıtyp turǵanymdy óziń jaqsy bilesiń. Soqyr qatyn aldym dep júrseń be? Buryn syrahanadan sharapty quıǵyzyp ishýshi ediń, qazir shólmektep alatyn boldyń ǵoı.

– Syrahanadaǵy sharaptyń nashar ekenin óziń de jaqsy bilesiń. Ishsem júrekti qyjyldadyp jiberedi. Sonda aptasyna bir ishkenimdi kóp kórip júrsiń be?

Bireýdi joqtaǵandaı jylap shyǵa keldi.

– Men seniń jan-jaryń emespin be? Azannan keshke deıin kirińdi jýamyn, asyńdy daıyndap beremin, jumysynan qashan keledi de-e-ep kóz ilmeı kútip otyramyn... Sonda urlaǵanyńdy maǵan bermeı, anaý buzyq qatyn Serpılge beresiń be?!

Al kókem, myqty bolsań osyndaı jaǵdaıda ashýlanbaı kór.

– Qudaı-aý! Ne dep ottap otyrsyń? Kim urlap júr eken?

– Seniń aralasyp júrgen dostaryńnyń áıelderi telefon soǵyp aıtty ǵoı. El ne aıtsa da bilip aıtady, seniń urlap, jep-iship júrgenińdi bári biledi. Ol oryntaqqa otyrǵan kisi urlamaı qoımaıdy eken, urlaýdyń da qajeti joq, urlaǵandaı syńaı tanytsa boldy aqsha ózdiginen quıylyp keledi eken. Báse-e-e! Bilip edim, tapqan tabysyńdy qatyndaryńa jumsap júrsiń ǵoı!

– Beri qara, – dedim zorǵa ashýymdy basyp. – Men adalmyn, bildiń be? Adalmyn deımin saǵan. Men arymnan bezgen adam emespin. Túsindiń be! Eshkimniń ala jibin attaǵan emespin. Bóten bireýden bir tıyn alǵanym joq. Ne dep sańdyraqtap otyrsyń? Saǵan jetkizgen kisi ótirikti shyndaı, shyndy qudaı urǵandaı etip aıtqan.

Jylaýyn qoımaı:

– Qaıdaǵy ótirik... – dep aıtqanyma senbeı qoıdy. – Sen de adam emessiń be? Basqadan qaı jeriń kem? Nege urlamaısyń, almaısyń ba? Jo-joq, ótiriktiń kókesin óziń aıtyp otyrsyń. Urlaǵanda qalaı, tonap júrsiń ǵoı. Maǵan artyq aqsha kórsetpeı júrsiń. Oıbaı, oıbaı-aı!!!

Osydan keıin úı men úshin mazar tuǵyn. Úıge kirsem boldy, áıelim qaltama jarmasatyn boldy. Eshteme tappasa:

– Qaıda júrsiń, kimmen boldyń? – dep tergeı bastaıdy.

– Urlamaımyn, nege senbeısiń? Maǵan eshkimniń artyq dúnıesi kerek emes dep aıttym ǵoı.

– Sen ony anaý kereń kempirge aıt, urlap júrgenińdi dúkenshi Mustafanyń ózi biledi.

Shydamym taýsyldy.

– Basqa kim biledi eken? Kórshilerdiń bári bile me eken, a?!

– Bilmegende qalaı. Ótkende kóılek satatyn býtıkke kirip qalyp edim, satýshy: “Siz kımegende kim kıedi, Zerrın hanym,” – dep iltıpat kórsetip júr. “Alyp kete berińiz, aqshasyn keıin ákep beresiz ǵoı,” – deıdi taǵy. “Shyraǵym,

ondaı aqsha qaıdan bitsin bizge?” – deı bergenimde, “Zerrın hanym, kishipeıildikti qoıyńyz. Kúıeýińizge kóz tıip júrmesin,” – dedi. Kórdiń be?

– Men qazir sol satýshyńa baryp...

Sózimdi aıaqtaı almadym. Barǵanmen qolymnan ne keledi, eshteme...

Buryn kelmeı júrgen týǵan-týys qaptap ketti, úıde kúnige qonaq... Bireý balasyn úılendirmekshi bolyp, basqasy súndetke otyrǵyzbaqshy bolyp járdem suraıdy. Nesıege alǵan kóliktiń qaryzyn tóleı almaı júrmiz dep keletinder kóbeıdi...

– Bólem úshin ólem degeniń qaıda? Bir ýys aqsha ustatsań qaıtedi?

– Aǵasy bardyń jaǵasy bar, jyra-jylǵany jaǵalap, pana taba almaı júrmiz.

– Jezdeke, baldaı baldyzdaryń bar, kómegińdi aıama!

– Men aılyqqa qarap kún kórip otyrmyn, – dep aqtala bastasam:

– Urlamaı ne bitirip júrsiz sonda? – deıdi.

Ábden sharshap-shaldyǵyp otyrǵanymda, ákemnen hat keldi:

– Balam, eldiń kózi tıip ketip júrmesin. Tabysyń molaıǵan eken. Maǵan jibergen aqshań eshtemege jetpeıdi. Bazarǵa barsań bári ýdaı qymbat. Jezdeńniń jaǵdaıy burynǵydaı emes, túbi bar jaqsylyqty senen ǵana kóremin-aý... Al balam, aman bol! Tabysyń tasqyndaı bersin!..

Ákeshim-aý, seni de ýlandyrdy-aý...

Áıelim:

– Urlaısyn!

Dostarym:

– Alasyń!

Ákem:

– Tonaısyń!

Kórshilerim:

– Qymqyrasyń!

Jeter endi! Jete-e-e-r! Budan bylaı urlaımyn, olla-billá alamyn, urlamaq turmaq eldi tal túste tonaıtyn bolamyn.

Ras, urlap júrmin... Qandaı rahat! Alatyndy alamyn. Eshkim maǵan teris qaramaıdy. Eshkimniń sózi kóńilime tımeıdi de. Áıelim myń surasa, ala ǵoı, má eki myń, úsh myń deımin.

Serpıldi keshkisin shaqyrsam qaıtedi...


Túrik tilinen tárjimalaǵan

Málik OTARBAEV

Pikirler