مامىر ايىنىڭ 29 كۇنى «قىزاي انا» قوعامدىق قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن الماتى وبلىسى، تالعار اۋدانى، وستەمىر اۋىلىندا ۇلكەن مەرەكەلىك ءىس-شارا ءوتتى.
«قىزاي انا» قورى قۇرىلعاننان بەرى كوپتەگەن قوعامدىق يگى ءىس-شارالاردىڭ باستامشىسى بولىپ، ەلدىڭ بەرەكەسى مەن يگىلىگىنە قىزمەت ەتەتىن ناقتى جۇمىستار اتقارىپ كەلەدى. اتاپ وتەر بولساق، وستەمىر اۋىلىندا قىزاي انا اتىنا بەرىلگەن ۇلكەن كوشەدە جوندەۋ، جارىقتاندىرۋ جۇمىستارىن ىسكە اسىردى. سونىمەن قاتار، جىل سايىن «ناۋرىز مەيرامى» مەرەكەلىك ءىس-شاراسىن ۇلكەن كولەمدە ءداستۇرلى تۇردە ۇيىمداستىرىپ، جەرگىلىكتى بۇقارا حالىقتىڭ العىسىنا بولەنۋدە. وسى ءىس-شارا اياسىندا كوپتەگەن قايىرىمدىلىق جۇمىستارى اتقىرىلىپ، قورعا مۇشە جومارت جاندار ەسەبىنەن وتباسى جاعدايى تومەن، دەنساۋلىعى ناشار ستۋدەنتتەرگە شاكىرتاقى تاعايىندالىپ، جەرگىلىكتى مەكتەپ پەن وقۋشىلارىنا قارجىلىق-ماتەريالدىق كومەك جاسالۋدا.
قور قۇرىلعاننان بەرى باستى جوسپارلاردىڭ ءبىرى – قىزاي انا ساياباعىن سالۋ بولاتىن. مۇنداعى باستى ماسەلە ساياباق سالاتىن جەرگە بايلانىستى كەشەۋىلدەپ كەلگەن ەدى. قور قۇرىلتايشىسى – راقىم ايىپۇلى، ءوز جەكە مەنشىك جەرىنەن 2 گا ( 30 مىڭ شارشى مەتر) جەر تەلىمىن كەلىسىم شارت نەگىزىندە «قىزاي انا» قورىنا ۇسىندى. جەر تەلىمى وستەمىر اۋىلىنىڭ ماڭىندا وستەمىر-جالقامىس تاس جولىنىڭ بويىنا ورنالاسقان.
بىلتىر «قىزاي انا» قوعامدىق قورى ۇندەۋ جاساپ، قىزاي انا ساياباعىن سالۋعا ۇسىنعان جەر تەلىمىن اباتتاندىرۋ ءۇشىن كوپشىلىكتەن جىلۋ جيناعان بولاتىن. 88 ازامات قولداۋ كورسەتىپ 1904000تەڭگە جينالدى جانە قاجەتتى اعاشتار الىنىپ، اباتتاندىرۋ جۇمىستارى ىستەلىندى. وسى مامىر ايىنىڭ 29 كۇنى «قىزاي انا» قوعامدىق قورى جانە راحىم ايىپۇلى ۇيىمداستىرۋىمەن «ساياباقتى اشۋ» ءىس-شاراسى كوپشىلىكتىڭ قاتىسۋىمەن سالتاناتتى تۇردە اتالىپ ءوتتى.
سالتاناتتى شاراعا بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، تاريحشى عالىم الىمعازى داۋلەتحانۇلى، «قىزاي انا» قورىنىڭ توراعاسى، تاريحشى عالىم ءنابيجان مۇحامەتحانۇلى، وتانداستار قورىنىڭ توراعاسى مۇقان مامىتقانۇلى، قوعام قايراتكەرى تاۋقيتان زامەنۇلى قاتارلى قىزاي ەلىنىڭ اقساقالدارى مەن قوردىڭ اتقارۋشى دەرەكتورى ءبازارالى ءارىپۇلى، قوردىڭ قۇرىلتايشىلارى، دۇنيە جۇزىلىك قازاق قاۋىمداستىعى الماتى بولىمشەسىنىڭ باستىعى ءومارالى ادىلبەكۇلى، تاعى باسقا زيالى قاۋىم وكىلدەرى، قوعام بەلسەندىلەرى، قىزاي انا ۇرپاقتارى قاتىستى.
سالتاناتتى ءىس-شارانىڭ اشىلۋ ءسوزىن قور توراعاسى ءنابيجان مۇحامەتحانۇلى باستاپ اشىپ، قوردىڭ اتقارىلعان جۇمىستارى مەن بولاشاقتا اتقارىلۋعا ءتيىستى ىستەرى تۋرالى جالپى بايانداما جاساپ، قۇتتىقتاۋ ءسوزىن ايتتى. ابىز اقساقالىمىز الىمعازى داۋلەتحانۇلى باستاۋىمەن، مۇقان مامىتقانۇلى، تاۋقيتان زامەنۇلى اعالارىمىزدىڭ قوستاۋىندا ەلدى-جەردى بىرلىككە، ەلدىككە شاقىراتىن، ساليقالى ويلارىن ورتاعا سالىپ، كەلەلى كەڭەستەرمەن ءبولىستى. قور قۇرىلتايشىسى، وسى شارانىڭ نەگىزگى ۇيىمداستىرۋشىسى راحىم ايىپۇلى ساياباقتىڭ باس جوسپارىمەن تانىستىرىپ، قورىتىندى ءسوز ايتتى. سالتاناتتى اشىلۋدان كەيىن جينالعان كوپشىلىك ءداستۇرلى تۇردە جاڭا شىرشا اعاشتارىن وتىرعىزىپ، قۋانىشقا جايىلعان اق داستارحاننان ءدام تاتىپ، وسى شاراعا ارنالعان كونتسەرتتىك باعدارلامانى تامشالادى.
جەر توڭى ءجىبىپ، العاشقى كوك دۇركىرەپ شىعا باستاعان كەزدە شىبىق قاداپ، تال وتىرعىزۋ – ساۋاپتى ءىس. ويتكەنى، جەرگە شانشىلعان ءاربىر تال كۇتىمى جاقسى بولسا، كۇنى ەرتەڭ جاپىراعى داراققا اينالىپ، جازدا سايا، قىستا قامساۋ بولادى. ءارى ەكولوگيالىق احۋالدى جاقسارتىپ، قوڭىرجاي كليمات قالىپتاستىرۋعا اسەرىن تيگىزەدى. «بۇتاق جايعان اعاش قارتايمايدى، ۇرپاق جايعان ادام قارتايمايدى» دەيدى حالىق دانالىعى.
پايعامبارىمىز مۇحاممەد (ع.ا.س.) حاديسىندە «اقىرزامان كەلىپ تۇرسا دا ەگەر بويىڭدا اعاش ەگۋگە جەتەرلىك كۇشىڭ بولسا، وندا اعاش ەك» دەگەن حاديس قالىپتى.
پايعامبارىمىزدىڭ (ع.ا.س.) اعاش وتىرعىزۋ ىسىنە ەرەكشە ماڭىز بەرگەنىنىڭ ءمانى بار. سەبەبى، اعاش ادامزاتقا تەڭدەسسىز، قالتقىسىز قىزمەت ەتىپ كەلەدى. ادام اۋاسىز ءومىر سۇرە المايتىن بولسا، اۋانى جاسايتىن، تازالايتىن، سۇزگىدەن وتكىزەتىن، ياعني اۋاداعى ءتۇرلى گازداردى وزىنە تارتىپ، ورنىنا وتتەگى بولەتىن اعاش. ادامزات ءوز تاريحىندا وسى كۇنگە دەيىن ءالى اعاشتان ارتىق اۋانى تازارتاتىن بىردە-ءبىر قوندىرعى ويلاپ تابا الماپتى.
بۇگىندە باقشادا 1300 ءتۇپ اعاش ەگىلسە، ونىڭ 900 ءتۇبى جەمىس اعاشى، قالعانى شىرشا جانە ت.ب. اسەمدىك كورىنىس اعاشتارى. ولاردىڭ كۇتىمىنە ءمان بەرىلگەن. بىرنەشە جىلدا ماۋەلى اعاشتارى بار شىرايلى جەرگە اينالارى ءسوزسىز. بولاشاقتا ساياباقتا قىزاي انامىزعا ارناپ ۇلكەن ەسكەرتكىش ورناتىپ، جانىنان قىزاي انا اتىنداعى مۇراجاي اشۋ جوسپارلانىپ وتىر. وسى رەتتە، اقش تاريحىندا ەرەكشە ەستە قالعان پرەزيدەنتى فرانكلين رۋزۆەلتتىڭ ءسوزى ەسكە تۇسەدى. 32-ءى پرەزيدەنت «ءبىر ەلدىڭ وركەنيەت دارەجەسى ءومىر سۇرگەن جەرىندە اعاش ەگۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرعانىمەن ولشەنەدى» دەگەن ەكەن.
الەمدە اعاش ەگۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا حالىقارالىق اعاش ەگۋ كۇنىن اتاپ وتەدى. ءتىپتى، لەسوتو، ۋگاندا، كوستا-ريكا، ناميبيا، تانزانيا، مالاۆي ت.ب. ەلدەرىنىڭ اعاش ەگۋ كۇندەرى بار.
اللا وسى ساياباقتىڭ ساۋابىن قىزاي انامىزدىڭ رۋحىنا، ارتىنداعى ۇرپاعىنا، وسى يگى ءىستىڭ باستاماشى قامقورشىسى بولعان بارشا جومارت جاندارعا، جەر تەلىمىن بەرىپ، بولاشاقتاعى كۇتىپ-باپتاۋ جۇمىستارىن ءوز جاۋاپكەرشىلىگىنە الىپ، ءوز قاراجاتىنا مۇراجاي سالعالى وتىرعان راحىم ايىپۇلى اعامىزعا، ۇرپاقتارىنا ەسەلەپ ساۋاپتان جازسىن!
قازاقتا «ارتىڭدا مال قالعانشا، تال قالسىن» دەگەن اتالى ءسوز بار. باعزىدان قالعان ونەگەدەن اعاش ەگۋ – ساۋاپتى ءىس ەكەنىن ۇعاسىز. مۇنداي يگىلىكتى ءىس قىزاي انا ساياباعىندا باستالىپ جاتىر. ساياباقتى قۇرۋداعى نەگىزگى ماقسات – «ءولى رازى بولماي، ءتىرى بايىمايدى» دەگەندەي، قاسيەتتى قىزاي انامىزدىڭ رۋحىنا قۇرمەت كورسەتىپ، ەسىمىن ۇلىقتاپ، اتىن ۇرپاق جادىندا ماڭگى ساقتاۋ; بولاشاقتا قىزاي انا ۇرپاقتارىن وسى ساياباقتا ءداستۇرلى تۇردە باس قوسىپ، ءتۇرلى مەرەكەلىك ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىپ، ۇرپاق ساباقتاستىعىن جالعاستىرۋ; تاريحي تىزبەكتى جالعاپ، ساناسى ساۋ ۇلت قالىپتاستىرۋ; جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ مادەني، ەكولوگيالىق جاعدايىن جاقسارتىپ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا اتسالىسۋ; شەتتەن قانداس بولىپ ورالعان از قازاقتىڭ تاۋەلسىز وتانىنىڭ ىرگەتاسىنا ءبىر كىرپىش بولىپ قالانىپ، باي-قۋاتتى، ماڭگىلىك ەل قالىپتاستىرۋعا تامشىداي بولسا ۇلەس قوسۋ.
ەكولوگيالىق تاربيە – ازاماتتاردىڭ سانالىق دەڭگەيىنىڭ ارتۋىنا، تابيعاتقا قارىم-قاتىناسىنىڭ وزگەرۋىنە، تابيعات رەسۋرستارىنا ۇقىپتىلىقپەن، ۇنەمشىلىكپەن قاراۋعا اسەر ەتەتىنى ءسوزسىز.
ءنۇرتالىپ شارىپقازىۇلى
