وسىدان 20 جىل بۇرىن جاس استانانىڭ ەكونوميكاسى قانداي ەدى؟ 1998 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنداعى جاي-كۇيدىڭ ستاتيستيكاسىنا نازار سالساق. كوپتەگەن ازىق-تۇلىك قىمباتتاپ، ءوندىرىس تومەندەپ، قۇرىلىس كولەمى وسكەن
ازىق-تۇلىك نارىعى
شيكىزات الۋعا اينالىمدا قاراجات قۇرالدارىنىڭ جەتىسپەۋى، اۋىلشارۋاشىلىق وندىرۋشىلەرىنىڭ جەتكىزىلىم سانىن تومەندەتۋىنەن استانادا ەت ونىمدەرى (8%), وڭدەلگەن بالىق (40%) جانە ىرىمشىك (16,7%) شىعارۋ كولەمى قىسقارعان، ال سارى ماي مۇلدە شىعارىلماعان. ءوندىرىس دەڭگەيى كورسەتكىشىنىڭ ناشارلاۋىنا تەك قانا قاراجات جەتىسپەۋشىلىگى مەن جەتكىزىلىمنىڭ تومەندەۋى عانا سەبەپ بولعان جوق، وسىمەن قاتار، ۇننان جاسالاتىن ونىمدەرگە، سونىڭ ىشىندە ۇنعا (19,1%) جانە جارما ونىمدەرىنە (63,8%) ساتىپ الۋشىلىق سۇرانىسى تومەندەدى.
1997 جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا مەتالل ەمەس مينەرالدىق ونىمدەردى (4,7%) شىعارۋ سالاسى دا ازداعان قۇلدىراۋدى سەزىنەدى. ماشينا مەن قۇرال-جابدىقتار شىعاراتىن ونەركاسىپ اجەپتاۋىر قۇلدىرادى. وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىنىڭ 31,9% عانا شىعارىلدى، ال جاڭا قوپسىتقىش، تۇقىم سەپكىش، مالشارۋاشىلىعى مەن جەم-ءشوپ ءوندىرىسىنىڭ قۇرال-جابدىقتارى قۇراستىرىلعان دا جوق.
دەگەنمەن دە، ءسۇت پەن ءتاتتى نان قالادا بولدى: 1997 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىمەن سالىستىرعاندا ءسۇت ونىمدەرىنىڭ ءوندىرىسى 5,1 ەسە ءوستى. سونىمەن قاتار، كونديتەر بۇيىمدارى (3,1 ەسە), اۋىلشارۋاشىلىعىنداعى مالعا ارنالعان دايىن جەم-ءشوپ (6,3 ەسە), ۇزاق ۋاقىت ساقتالاتىن كونديتەرلىك ونىمدەر (72,3%), ماكارون ونىمدەرى (23,7%) جانە ليكەر-اراق ونىمدەرى (2,3 ەسە) ءوستى. پوليگرافيا ونەركاسىبىنىڭ ءوندىرىسى دە وسكەن: 1997 جىلمەن سالىستىرعاندا جىلدىڭ ءبىرىنشى شيرەگىندە مەرزىمدى باسىلىمداردىڭ شىعارىلۋى 57,5% وسكەن.
ينۆەستيتسيالار
اقمولانىڭ ەكونوميكاسى مەن الەۋمەتتىك سالاسىنىڭ دامۋىنا شامامەن 2517,7 ملن تەڭگە سالىنىپ، ونىڭ ىشىندە 1652,9 ملن تەڭگە قۇرىلىس-جوندەۋ جۇمىستارىنا بولىنگەن. سالىستىرا قاراعاندا بۇل سان 1997 جىلدىڭ قاڭتار-ناۋرىز ايىنداعى ساندارىنان 2,2 جانە 5,4 ەسەگە سايكەسىنشە كوپ. بولىنگەن 2,5 ملرد تەڭگەنىڭ اۋقىمدى بولىگىن (85,2%) مەملەكەتتىك كاسىپورىندار مەن ۇيىمداردىڭ قاراجاتتارى قۇرادى. 1997 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىنە كەلەتىن بولساق، بۇندا مەملەكەت شىعىنىڭ كولەمى 58,6% ارتقان. ينۆەستيتسيالاردىڭ جارتىسىنان استام بولىگى ورتالىقتاندىرىلعان قاراجات كوزدەرىنىڭ ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلدى (1541 ملن تەڭگە). ونەركاسىپتەردىڭ، ۇيىمدار مەن تۇرعىنداردىڭ وزىندىك قاراجاتتارى 17,7% قۇرادى.
1-ءشى توقساندا 8 نىساندا جۇمىس جۇرگىزىلىپ، كاپيتال سالىمىنىڭ يگەرىلۋى 1429,4 ملن تەڭگەنى قۇرادى، ونىڭ 530,7 ملن تەڭگەسى – شەتەل ينۆەستيتسياسى.
ءۇش ايدىڭ ىشىندە جالپى كولەمى 27 مىڭ كۆ. مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى (283 پاتەر), ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك سەكتوردا (22,3 مىڭ كۆ. مەتر) جانە جەكە قۇرىلىسشىلارمەن (3,2 مىڭ كۆ. مەتر) سالىنعان. دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارىنىڭ قۇرىلىسىنا 608,9 ملن. تەڭگە بولىنگەن. قۇرىلىس قۇرىلىس ۇيىمدارىنىڭ مەردىگەرلىك جۇمىستارىنىڭ 89,9% تاپسىرىس بەرۋشىمەن تولەنگەن. بۇل بارلىق مەردىگەرلىك جۇمىستاردىڭ جالپى قۇنىنان 3224,3 ملن تەڭگە قۇرايدى (3587,8 ملن تەڭگە). ورىندالعان كولەمنىڭ 43,7% مەملەكەتتىك قۇرىلىس كاسىپورىندارى، جەكە كاسىپورىندار – 55,2% جانە شەتەلدىك كاسىپورىندار – 99,2% تولەدى.
وتكەن جىلدىڭ ەسەپتىك كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا ۇيىمدار مەن كاسىپورىنداردىڭ ءوز كۇشىمەن ورىندالعان مەردىگەرلىك جۇمىستارىنىڭ كولەمى 6,2 ەسە وسكەن. قالانىڭ قۇرىلىس نىساندارىندا جاڭا قۇرىلىس، قايتا سالۋ، كەڭەيتۋ مەن تەحنيكالىق قايتا جابدىقتاۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتتى، ول جالپى كولەمنىڭ 95,7% قۇرادى. عيماراتتار مەن قۇرىلىستاردى تۇبەگەيلى جوندەۋ شىعىندارى جالپى كولەمنىڭ ءبىر بولىگىن (3,7%) قۇراسا، اعىمداعى جوندەۋ جۇمىستارىنىڭ شىعىندارى 0,6% قۇرادى. الايدا، شەتەلدىك ينۆەستيتسيا كەلۋىمەن جەكەمەنشىكتىڭ مەملەكەتتىك، جەكە جانە ۇلەستىك ۇلگىلەرىنىڭ ۇلەس سالماعى شۇعىل تومەندەدى، 1997 جىلدىڭ قاڭتار-ناۋرىزىنىڭ كورسەتكىشتەرىمەن سالىستىرعاندا 77,5% دەيىن ءوسىپ، شەتەلدىك جەكەمەنشىك كولەمى 2780,1 ملن تەڭگە قۇرادى.
جولاۋشى دا كوپ، جۇك تە كوپ
1998 جىلدىڭ باسىندا قالا بويىنشا تاسىمالدى 17 اۆتوكاسىپورىن جۇزەگە اسىرعان. ولاردىڭ ىشىندە 14 كاسىپورىن جۇك-جول كولىگى كاسىپورنى، 2 اۆتوبۋس پاركى مەن تاكسوپارك. قاڭتار-ناۋرىز ارالىعىندا 910 جۇك كولىگى، 238 اۆتوبۋس، 74 تاكسوموتور، 59 تروللەيبۋس ەسەپتەن شىعارىلعان.
قالا ترانسپورتى 711,1 مىڭ توننا جۇك تاسىمالداعان، بۇل 1997 جىلدىڭ 1-ءشى توقسان كورسەتكىشىنىڭ 80,9%-ىن قۇرادى. اقمولا تەمىرجول بولىمشەسى 573 مىڭ توننا جۇك تاسىمالداعان. بۇل 1997 جىل كورسەتكىشىنەن 28% تومەن.
اۆتوموبيل ترانسپورتى كاسىپورىندارى 1997 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 57,8% (137,9 مىڭ توننا) ارتىق تاسىمالداعان. ءبىرىنشى توقساندا 11,6 ميلليون ادام جولاۋشى كولىگىن پايدالانعان (78,6% - اۆتوبۋستار مەن باعدارلىق تاكسي، 21,2% - تروللەيبۋس).
بارلىق كولىك كاسىپورىندارىنىڭ جولاۋشى اينالىمى ءۇش ايدا 320,3 ميلليون جولاۋشى-شاقىرىم قۇرادى، بۇل 1997 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 12,3%-عا ارتىق. جەكە سەكتور كاسىپورىندارىنىڭ جولاۋشى اينالىمى 29,3%، مەملەكەتتىك كاسىپورىنداردىكى 70,3% قۇرادى.
ەكسپورت-يمپورت
1998 جىلدىڭ قاڭتار-ناۋرىز ارالىعىنداعى كەدەندىك دەكلاراتسيالاردى زەردەلەگەن كەزدە، كورسەتىلگەن ۋاقىتتا ەكسپورت پەن يمپورت كولەمى شامامەن 73,7 ملن اقش دوللارىن قۇرادى. بۇل سومانىڭ قوماقتى ۇلەسىن يمپورت الىپ تۇر، ول 88% نەمەسە $64,9 ملن قۇرايدى. الىس شەتەلدەن يمپورتتىڭ ءتۇسۋى 52,5 ملن قۇرادى، ونىڭ ىشىندە تۇركيا (13 ملن), اقش (9,9 ملن), گەرمانيا (9,1 ملن), يتاليا (6 ملن), ۇلىبريتانيا مەن چەحيا (1,5 ميلليوننان). تمد ەلدەرىنەن 12,4 ملن اقش دوللارىنا ءونىم كەلىپ ءتۇستى، ونىڭ ىشىندە رەسەيدەن (9,2 ملن), ۋكراينادان (1,8 ملن) جانە بەلارۋسيادان (0,8 ملن).
ەلگە كىرگىزىلگەن تاۋارلاردىڭ 27,5% ماشينا، قۇرال-جابدىق، كولىك قۇرالدارى، قۇرال-جابدىقتار مەن ءتۇرلى اپپاراتتارعا تيەسىلى. ءونىمنىڭ 10,8% قۇرىلىس ماتەريالدارىنا، 10,1% مەتاللۋرگيا ونەركاسىبىنىڭ ونىمدەرىنە، 5,1% سۇرەك، كەسىلگەن اعاش ماتەريالدارى جانە قاعاز ونىمدەرىنە، 4,5% حيميا ونەركاسىبىنىڭ ونىمدەرىنە تيەسىلى.
تاياۋ شەتەلگە 8,6 ملن اقش دوللارىنا، ال الەمنىڭ باسقا ەلدەرىنە 0,2 ميلليون سوماسىنا ەكسپورتتىق ءونىم شىعارىلعان. پايىزدىق ارا قاتىناس، سايكەسىنشە، 97,2% جانە 2,8%. ەكسپورتتىق ءونىمنىڭ نەگىزگى تۇتىنۋشىلارى – تمد ەلدەرى، ولاردىڭ ىشىندە رەسەي – 5,1 ملن، قىرعىزستان مەن تاجىكستان – 1,1 ميلليوننان، وزبەكستان – 1,2 ملن جانە بەلارۋس – 0,07 ملن اقش دوللارى. الىس شەتەل مەملەكەتتەرى ىشىنەن تۇركيا ماڭىزدى ورىنعا يە (2,5%).
ەكسپورتتىڭ جالپى كولەمىنىڭ ىشىندە استىق ۇلەسى 33,9%، ماشينا مەن قۇرال-جابدىقتار 6,8%، قارا مەتالل – 4,9% قۇراسا، ازىق-تۇلىك تاۋارلارى: ۇن-جارما ونەركاسىبىنىڭ ونىمدەرى – 33,9%، سارى ماي – 8,6%.
ارزان جۇمىرتقا
1998 جىلدىڭ قاڭتار-ناۋرىزىنداعى تۇتىنۋ باعاسىنىڭ ورتاشا ايلىق ءوسىمى 2% قۇرادى. ازىق-تۇلىك تاۋارلارى توبى بويىنشا باعانىڭ ءوسۋى تۇتىنۋ باعاسى يندەكسىنىڭ قالىپتاسۋىنا باستى اسەر ەتتى. 1997 جىلى بۇل يندەكس نەگىزىنەن اقىلى قىزمەتتەر باعاسىنىڭ وسۋىنە بايلانىستى قالىپتاستى.
جىل باسىنان باستاپ ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ باعاسى جالپى ەسەپپەن 10% وسكەن. ينفلياتسيانىڭ جالپى دەڭگەيىن سيپاتتايتىن تۇتىنۋشىلىق باعاسىنىڭ يندەكسى 1998 جىلدىڭ باسىنان باستاپ 105,9%، ناۋرىزدا 101 4% قۇرادى.
جىل باسىنان باستاپ ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ باعاسى جالپى ەسەپپەن 10% ءوستى، ونىڭ ىشىندە، ەت پەن قۇس 31%، سيىر ەتى - 44,6, شوشقا ەتى - 27,2, شۇجىق ونىمدەرى - 18,3% ءوستى. شىجعىرىلعان توڭ ماي مەن باسقا دا تاعامدىق مايلار باعاسى - 15,9%، شاي - 10,9, قانت – 72%، جەمىس-جيدەك - 21,2%، كوكونىس - 47,1% وسكەن. سونىمەن قاتار، كۇرىش باعاسى - 7,7%، جۇمىرتقا - 9,6%، جانۋار مايى -6,2, وسىمدىك مايى - 12,9% تومەندەگەن.
ازىق-تۇلىكتىك ەمەس تاۋار باعاسى جىل باسىنان بەرى ايتارلىقتاي وزگەرمەگەن. كيىم-كەشەك، اياق كيىم مەن ماتا باعاسى 1% قىمباتتاعان، ال بەنزين مەن فارماتسەۆتيكا ونىمدەرىنىڭ باعاسى 2,2 جانە 7,3% سايكەسىنشە تومەندەگەن. اقىلى قىزمەتتەر سمالاسىنداعى تاريفتەر مەن باعالار جىل باسىنان باستاپ 3% وسكەن. تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق قىزمەتى سالاسىندا پايدالانۋ شىعىندارى ەداۋىر وسكەن (13,2%), ەلەكتر ەنەرگياسى (10,7%) جانە جەلىلىك گاز (10%) قىمباتتاعان.
ستاتيستيكالىق شولۋدى اياقتاي كەلە، 1998 جىلعى كورسەتكىشتەردى قازىرگى كەزبەن سالىستىرعان قىزىقتى بولار ەدى، استانانىڭ ونەركاسىپتىك كەلبەتى قانشالىقتى وزگەرگەن ەكەن؟
ماقالانى دايىنداعان كەزدە قر ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ مەرزىمدى باسپا قورىنىڭ ماتەريالدارى پايدالانىلدى.
ارمان سۇلەيمەنوۆ،
