ءبىزدىڭ سىنشىلارىمىز دا، جۋرناليستەر دە ونەر ادامدارى جايلى جازعاندا اكتەر، رەجيسسەر، ءانشى، كۇيشىلەردى ءسوز ەتەدى. جانە نەعۇرلىم ول تۇلعا تانىمال بولسا ، سوعۇرلىم ول ماقالا ەل-ەلگە كوپ تارايدى. بۇل دۇرىس...
ءوزىم دە كوبى ونەر ادامدارى جايلى وي تولعايمىن. الايدا، وسى جولى مەن سول جۇرىسىمنەن وزگەردىم. سەبەبى بۇل ازامات ەرەكشە جان. جانە جالپى جۇرت ونى بىلە بەرمەيدى. ويتكەنى ول ساحناعا شىعىپ ءرول ويناپ، بولماسا ءان سالىپ تەلەديدارعا شىقپاعان كىسى.
بىراق، ۇلكەن تۇلعا...
جو-جوق بويى ۇزىن، ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنەتىن باتىر دا ەمەس. ورتا بويلى، كوزىندە كوزىلدىرىك، جۇرەگىنە ەكى مارتە وتا جاساعان، قىرىلداپ سويلەيتىن قارتتاۋ ادام. ول وپەراتسيادان كەيىن 1 اي بولماي جۇمىسىنا كىرىپ كەتكەن قوجاناسىر بولماسا ونەردىڭ فاناتى. بۇل-نۇرنياز ...
بولماسا، نۇرنياز مۇحانوۆ. نۇرمۇحان ءجانتورين اتىنداعى ماڭعىستاۋ وبلىستىق دراما تەاترىنىڭ ىرگەسىن قالاۋشى.
تەك قانا تەاتردى اشىپ قانا قويماي ۇزاق جىلدار وسى تەاتردىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىققان ازامات. قاشان كورسەڭ جاس بالاداي جۇگىرىپ، قۇشاعىن ايقارا اشقان اتبال اعا. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستانداعى تەاتر مەنەدجمەنتىنىڭ كوشباسشىسى. تاجىريبەلى، تالانتتى، تەاتر الەمىنە تانىمال تۇلعا. بۇگىندە تەاتردىڭ ديرەكتورى بولۋ- موداعا اينالعان كەزدە جۇرت ديرەكتوردى ەل الدىنا شىعىپ ءسوز سويلەۋشى عانا دەپ ۇعاتىن بولار. ال، شىن مانىندە تەاتر ديرەكتورى دەگەن ۇلكەن كەمەنىڭ كاپيتانى دەۋگە بولادى. ويتكەنى بار جاۋاپكەرشىلىك تەك وسى ديرەكتوردىڭ موينىندا.
نۇرنيازدىڭ تۋعان جەرى اقتوبە وبلىسى، بايعانين اۋدانى. ول بالا كەزىنەن اكەسى مۇحاننىڭ زەرگەرلىگىن، ۇستالىعىن، انشىلىگىن، كۇيشىلىگىن كورىپ ءوستى. كوزىنە كوزىلدىرىك سياقتى بىردەڭە تاعىپ الىپ اكەسىنىڭ كۇن ۇزاق زەرگەرلىكپەن جالىقپاي اينالىسقانىنا تالاي كۋا بولدى.
نۇرنياز بالا كەزىنەن انگە جاقىن بولدى. جانە قاشان، قاي جاستان باستاپ ءان ايتقانىن ءوزى دە بىلمەيدى. سوسىن ەستىگەن ءانىن قاعىپ الىپ ءبىر ءسوزىن تۇك قالدىرماي قايتالاپ بەرەدى. ەكىنشى مە الدە ءۇشىنشى كلاستا وقىپ جۇرگەندە راديودان مۇرات احماديەۆتىڭ «اسپاندا كۇن سونبەسىن» انىنە تاڭ قالدى. ول از دەگەندەي روبەرتينو لورەتتي دەگەن بالانىڭ ءانى ونىڭ ارمانى بولدى. روبەرتينو... لورەتتيدىڭ سىزىلىپ سالعان ءانى – «و، سوليا ميا» ... قازاقشاسى «كۇنىم مەنىڭ» ەكەن... ول كەزدە ەل-ەل كوبىندە راديو تىڭدايدى. بىردە نۇرەكەڭ وسى روبەرتينو جايلى حاباردى ەستىدى. نەتكەن داۋىس...نەتكەن اۋەزدى اۋەن...ءدال وسى نۇراشتىڭ اۋىلىندا وسكەن بالا ىسپەتتى...كەيدە وسى روبەرتينو ءوزىنىڭ جان دوسى سياقتى بوپ تۇرادى.
نۇرنياز ەندى قيالعا بەرىلدى. «بولماساڭ دا ۇقساپ باق، ءبىر جاقسىنى كورسەڭىز» دەگەندى تۇيسىگىمەن، تانىمەن سەزىندى. وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە اۋدان ورتالىعى بايعانينگە ايگىلى كومپوزيتور باكىر تاجىباەۆ كەلە قالعان. بۇل باكىر اعانىڭ دۇرىلدەپ تۇرعان شاعى. اسىرەسە، ونىڭ ءانى «اق بۇلاقتىڭ» جيىن-تويدا دا، كونتسەرتتە دە قىز-جىگىتتىڭ دالادا وت جاعىپ، التىباقان تەپكەندە دە شىرقاپ ايتار سۇيىكتى ءانى بولاتىن.
باكىر تاجىباەۆ بالا نۇرنيازدىڭ ايتقان «اقماڭدايلىم» ءانىن تىڭدادى. شىنى كەرەك، بالا نۇرنيازدىڭ ءۇنى تاۋ ىشىندەگى تاڭعى وزەننىڭ شۋىلىنداي شىرىلداپ تۇرعان كەزى. بۇل كەزەڭ كەز-كەلگەن جاس بالانىڭ داۋسىنىڭ وزگەرە قويماعان ءمولدىر شاعى. ونىڭ ۇستىنە نۇرنياز ءان سالعاندا جانىمەن ايتادى. ارقاسى قوزىپ، جەلكە تۇسى كۇدىرلەنىپ كەتەدى. مۇندايدى قازاق «ارقاسى بار» دەيدى. نۇرنيازدىڭ دا ءان سالعاندا وسى ارقاسى ۇستايتىن.
«اق ماڭدايلىم» قازاق ەلىنىڭ بۇلبۇلى روزا باعلانوۆانىڭ ورىنداۋىندا عى ءشامشىنىڭ ءانى جانە ول قيىن شىعارما. كوشەدەگى كىم كورىنگەن ايتا المايدى.
وعان داۋىستىڭ كۇشى عانا ەمەس دياپوزونى دا قاجەت. اسىرەسە، قايىرماسى بىرنەشە وكتاۆادان تۇرادى:
اينالدىم،اق ماڭدايلىم،
اقىلدىم،بال تاڭدايلىم
جالىندا جاس داۋرەندە،
ۇيالما، «جان ساۋلەم!» دە،
جاقسىلىقتىڭ جوق،ساۋلەم،ەرتە-كەشى،
جادىراشى،نازدانشى،ەركەلەشى.
اقىن مۇزافار الىمباەۆتىڭ ءسوزى دە ەرەكشە عوي.
نۇرنياز وسى ءاندى ەرەكشە جاقسى كورەتىن. اسىرەسە، «اقىلدىم، بال تاڭدايلىم» دەگەن جولدارعا ەرەكشە ەكپىن بەرەدى. بۇل بالا جىگىتتىڭ جان-تەرەزەسىن قاعىپ تۇرعان ونەر سيقىرى بولاتىن. كونتسەرتتەن سوڭ باكىر تاجىباەۆ نۇرنيازدى قاسىنا شاقىرىپ الدى دا سويلەسكەن. اعالىق مەيىرىممەن قۇشاعىنا باسقان. بالا مۇحانوۆتىڭ ەسى ەكەۋ، ءتۇسى تورتەۋ بولدى.
الماتىدان كەلگەن اقىن اعا،كومپوزيتور كوكەنىڭ ءوزى مۇنىڭ داۋسىنا ءتانتى بولعان. بەۋ-بەۋ... نۇرنياز العاش رەت الماتىدا انشىلەردى وقىتاتىن، دايىندايتىن وقۋ ورنى بار ەكەنىن، ونىڭ «كونسەرۆاتوريا» دەپ اتالاتىنىن وسى اعادان ەستىدى.
الماتى تۇرماق اقتوبەنى ومىرىندە ءبىر-اق رەت كورگەن نۇرنياز مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ استاناعا بەت الدى. ءدال وسى جەردە دۇرىستاپ جازباسام وقىرمان تۇسىنبەي قالۋى مۇمكىن. نۇرەكەڭ وقۋ بىتىرگەن جىلى بۇكىل كەڭەس مەملەكەتىندەگى 10-شى جانە 11-ءشى سىنىپ تۇلەكتەرى مەكتەپتى بىرگە ءبىتىردى. ياعني، وقۋعا تۇسەتىن ابيتۋريەنتتەر ەكى ەسەگە كوبەيگەن كەز ەدى. باعى جانىپ نۇرەكەڭ كونسەرۆاتوريانىڭ ۆوكالدىق بولىمىنە قابىلدانادى. ءيا. ءيا. بىراق، 1-كۋرسقا ەمەس دايىندىق بولىمىنە. بۇل دەگەنىڭىز ارنايى ءبىلىمى جوق جاستار 2 جىل وسى دايىندىقتا وقىپ، مۋزىكالىق ساۋات اشىپ دايىندالۋ دەگەن ءسوز. ومىرىندە فورتەپيانانى العاش رەت كورگەن جاس جىگىت نۇرەكەڭە الماتىدا ءبارى قىزىق بولدى. ءوزى دە مودادان قالماي بۇتىنا «كلەشش» شالبار، ۇستىنە بالون پلاشش كيگەنىندە «گورودسكوي» بوپ شىعا كەلدى. قويۋ بۇيرالاۋ شاشى يىعىنا تۇسكەن ورتا بويلى ءانشى جىگىتكە قىزدار دا بەي-جاي قارامايتىن.
كوممۋنيستىك داڭعىلىنىڭ بويىنداعى ونەر عيماراتى دا وتە ادەمى ەدى. كونسەرۆاتوريانىڭ جوعارى جاعىندا جاستار مەن بالالار تەاترى. ەكى ورتادا كىشكەنە پارك. تەاتردىڭ جانىندا جازعى كينوتەاتر. سودان تومەن «گۇلدەر» كافەسى. ءيا...ول ايگىلى مۇقاعاليدى وسى كافەدەن كورگەن.
شالقىپ تۇرعان اقىندى ول العاشىندا ءانشى ەكەن دەپ ويلاپ قالعان بولاتىن. گۇرىلدەگەن اعانىڭ اقىن ەكەنىن ول كەيىن بىلگەن. ال، بىردەن بىلگەن،تۇسىنگەنى «پودكۋرستان» وقۋعا تۇسسە دە ارمياعا الىپ كەتەتىنى.
بۇل ەندى نۇرەكەڭنىڭ توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي بولدى. كونتسەرتپەن قايدا بار دەسە دە، قانشاعا بولسا دا مەيلى عوي. تەك ارمياعا بارعىسى كەلمەدى. ءوستىپ جۇرگەندە ورىسشا شىعاتىن «ۆەچەرنيايا الما-اتا» گازەتىنەن ءبىر حابارلامانى كوزى شالىپ قالعان.
ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي. ول كەزدە قاي كينوتەاتردا قانداي فيلم، قاي تەاتردا نەندەي سپەكتاكل بولاتىنى وسى باسىلىمعا شىعادى. كينو ىزدەپ وتىرىپ نۇرەكەڭ مىنا حابارلامانى وقىپ ءدىر ەتە ءتۇستى. تەرلەپ تە كەتكەن.
سوۆەت ۇكىمەتىنىڭ 50 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي بۇدان بىلاي سوۆەت وداعىندا اۋىل شارۋاشىلىق ينستيتۋتىنڭ ستۋدەنتتەرىن ارمياعا وقۋ بىتىرگەنشە المايدى ەكەن. كۇندىز تۇرماق، سىرتتاي وقيتىنداردى دا. ءماا... «ىزدەگەنگە سۇراعان» دەگەن وسى شىعار. وقۋعا تۇسسە-ارينە ارمياعا بارمايدى. قانداي راحات! بىراق، اتتەستاتتى الۋ كەرەك.
ۇيدەن كەلگەن اقشاعا جاقىندا عانا «پلاتفورما» تۋفلي العان. ول ارينە بيىك اياق كيىم. ۇستىندە نەيلون كويلەك، اياقتا قاپ-قارا پلاتفورما، بۇتىندا كلەشش قارا شالبارمەن دەكاناتتاعى حاتشى قىزعا باردى.
ءيا...وتكەن جولى وسى قىزعا دوكۋمەنت وتكىزگەن بولاتىن. از عانا ۋاقىت ىشىندە «گورودسكوي» بوپ شىعا كەلگەن مۇحينوۆتى قىز دا قۋانا قارسى الدى. ەكەۋى ءبىراز سويلەسەكەن سوڭ، كەشكە كينوعا باردى.
قىزدىڭ ويىندا نە بار ەكەنىن ەشكىم بىلمەس، ال، نۇرنيازدىڭ ويى تەك اتتەستاتتى الۋ بولاتىن. ول قوشتاساردا قىزدىڭ نازىك ساۋساقتارىن ۇستاپ تۇرىپ ۇزاق تۇردى. اڭقاۋ قىز ساۋساعىن جىبەرمەي ۇستاعان جىگىتتى سۇيەمە دەپ تە كۇتكەن بولار...
ال، نۇرنياز اتتەستاتىن قايتارىپ بەرۋىن سۇرادى. ادەمى قىز كۇرسىنگەندەي «جارايدى» دەدى. بۇيرا باس مىرزا اتتەستاتىن الدى دا قىزعا «قوش،راحمەت» دەپ ايتۋعا ازەر ۋاقىت تاپتى. قايران ارۋ...نۇرەكەڭنىڭ الداعانىن، ارباعانىن كەش ۇققان سياقتى.
كوپ ۇزاماي نۇرنياز مۇحانوۆ اۋىل شارۋاشىلىق ينستيتۋتىنىڭ، ياعني سحي-دىڭ «پوچۆەننايا اگروحيميا» دەگەن فاكۋلتەتىنىڭ سىرتتاي وقيتىن ستۋدەنتى بوپ شىعا كەلدى. بىراق، وسى كەزدە كونسەرۆاتوريانىڭ ستۋدەنتتەرىن الما جيناۋعا اۋىل-اۋىلعا جىبەردى. العاشقى تانىستىق، كىمنىڭ كىم ەكەنىن ءبىلۋ كەزەڭى. بىلگەنى ستۋدەنتتەردىڭ كوبى 5 جىل، تەاتر فاكۋلتەتى ءتىپتى 4-اق جىل وقيدى ەكەن. تەك بۇل عانا 7 جىل وقۋى ءتيىس. الما جيناپ ءجۇرىپ بىرەۋلەردەن الماتىدان ەكى جىلدىق ەسترادالىق جانە وپەرا ستۋدياسى دا بار ەكەنىن ەستىدى... ساباق باستالىپ كەتتى. ستۋدەنتتىك قىزىق كەزەڭ. ۋاقىت وتە بەردى.
اۋىلدان كەتكەنىنە دە 5-6 اي ءوتىپ كەتتى. دوستارىن دا،اسىرەسە، اناسىن، اعالارىن قاتتى ساعىندى. ساعىنباي شە؟ نۇرنياز اكەسىنەن 13-دە قالعان. جەتىم كوڭىل سوندىقتان دا اناسىن، اعا-باۋىرلارىن قاتتى ساعىنادى. قىسقاسى، جەلتوقساندا اۋىلعا تارتتى. وقۋعا تۇسكەن، تۇسپەگەن دوس-جاراندارىمەن باس قوسىپ،ءماز بولدى.
جانە ەستىگەن جاڭالىعى وسى اۋدان ورتالىعىندا جاڭا اۆتوبازا اشىلادى ەكەن. قول قۋسىرىپ وتىراتىن نۇرنياز با؟ الماتىداعى وقۋىن وقۋدى قويدى دا،ءۇش اي وقىپ جۇرگىزۋشى شوفەردىڭ پراۆوسىن العان كۇنى اۋىلعا كەلگەن جاڭا بەس ماشينانىڭ بىرىنە وتىردى.
مىنە...نۇرنياز مۇحانوۆتىڭ ەڭبەك جولى وسىلاي باستالعان...استىندا جاڭا ماشينا... «جاس جۇرەگىم دۇرسىلدەيدى، العا تارتقان موتورداي» دەپ بولماسا «قىرمانعا كەل، قالقاتاي» دەپ ءان شىرقاپ جۇرگەندە ۋاقىت وتە بەردى.
كوپ ۇزاماي اقتوبەدە «مولودىە تالانتى» وبلىستىق كونكۋرسقا قاتىسىپ، ديپلومعا يە بولدى. ول ازداي لاۋرەاتتاردى الماتىعا شاقىردى. نۇرەكەڭدى تاعدىر تاعى دا ونەر الەمىنە سۇيرەپ الىپ كەلدى. بىراق، بۇل جولى جاس جىگىت وپەرا ستۋدياسىنا بارۋعا بەل بۋدى. بارماي شە؟
كەشەگى ءوزىن جاقسى تانيتىن پروفەسسور بەكەن جىلىسباەۆ شاقىرسا نەگە بارماسقا؟ نۇرەكەڭ وسىلاي مۋزىكا الەمىنە، ونەر كولىنە ەنە بەردى. وپەرا ستۋدياسى ەكى جىلدىق بولعانىمەن ۋاقىت جەتپەيدى. كۇندە كەشكە وپەرا تەاترىنداعى سپەكتاكلدەرگە ماسسوۆكاعا، ياعني كوپشىلىك ساحناسىنا حورعا قاتىسادى. كاۋكەن كەنجەتاەۆ، بيبىگۇل تولەگەنوۆا، روزا جامانوۆا، الىبەك دىنىشەۆ، حورلاي قاليلامبەكوۆا، ءمۇسىلىم، ريشات ابدۋلين، مايرا ايمانوۆا، قۇرمانبەك جانداربەكوۆ سىندى اتى اڭىزعا اينالعان تۇلعالارمەن ءبىر ساحنادا بولۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. بۇل كەز اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ التىن كەزى-تىن. ساحنادا ا.جۇبانوۆتىڭ «اباي»، ە. برۋسيلوۆسكيدىڭ «قىز-جىبەك»، «جالبىر»، «ەر تارعىن» م.تولەباەۆتىڭ «ءبىرجان-سارا»، ك.كوجامياروۆتىڭ «نازۋگۋم»، ي. چايكوۆسكيدىڭ «ەۆگەني ونەگين» ، «دەمون» ، «چيو-چيو سان»، «دايسي» ە.راحماديەۆتىڭ «قامار سۇلۋى»، ع.جۇبانوۆانىڭ«جۇمباق قىز»، تولەباەۆ پەن برۋسيلوۆسكي «امانگەلدى» سىندى اتاقتى شىعارمالاردىڭ ايگىلى ساحنادا ءجۇرىپ جاتقان كەزى. اۋىلدان كەلگەن نۇرنياز ءۇشىن بۇل ۇلكەن مەكتەپ بولدى. شىن ءومىردىڭ، حاس تالانتتاردىڭ قانداي بولۋ كەرەك ەكەنىن ول وسى كەزدە ءتۇسىندى.
وقۋعا تۇسكەن بالالاردى وپەرا ستۋدياسىندا ايىنا ءبىر رەت فونياتر قارايدى. بىرەۋدىڭ تاماعى اۋىرىپ قالسا دارىگەردەن بۇرىن وسى فونياترعا بارادى. نۇرنياز بۇل كەزدە وپەرا تەاترىنا عانا قاتىسىپ قويمايدى. كەز-كەلگەن كەشتىڭ، جيىن-تويدىڭ قادىرلى قوناعى. تۇپ-تۇنىق تەنور داۋسىمەن يتاليانىڭ وپەرا اريالارىنان باستاپ، ورىسشا، قازاقشا اندەردى شىرقايدى. ونىڭ ۇستىنە “ۇيالماعان ءانشى بولار” دەگەندەي ساحناعا شىعۋ مادەنيەتىن دە كيىنۋ، ساندەنۋدى ۇيرەنگەن شاعى. سوندىقتان دا قولى كوپ تيمەيدى.
كۇندە ءان سالادى. كۇندىز-ءتۇنى داۋسىنا تىنىم جوق. وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە تاماعى اۋىرعان. “سۋىق تيگەن بولار” دەپ العاشىندا ول ءمان بەرگەن ەمەس. الايدا، تاماعى اۋىرا بەرگەنى قويمادى. فونياتر اپايى مۇقيات قارادى.
باسىن شايقاپ ۇزاق وتىردى. بىردەڭە ايتۋعا باتپاي وتىرعان سىڭايى بار. ۇققانى نۇرنيازدىڭ تاماعىندا، جەلبەزەگىندە ىسىك پايدا بولىپتى. وپەراتسياعا كونبەيتىن ىسىك ەكەن. نە ىستەۋ كەرەك؟ قازىر ەمدەلمەسە-جامان اۋرۋعا دا ۇلاسىپ كەتۋ مۇمكىن. سوندىقتان ءاندى دوعارۋ قاجەت.
نۇرنياز شاراسىزدىقتان نە ىستەرىن بىلمەدى. بۇل بۇتكىل ارمانىنا، ەرتەڭىنە جوسپارىنا، بولاشاعىنا نۇكتە قويۋ،ياعني، ونەردى تاستاۋ دەگەن ءسوز.
نۇرنياز ءبارىن اقىلمەن ۇقسا دا كوڭىلمەن، جۇرەگىمەن سەنە المادى. تالاي ءتۇندى ۇيقىسىز وتكىزدى، جاستىعىن جاسقا شىلاپ تالاي تاڭدى اتىردى...
كىشكەنتاي نۇرنياز ەلدىڭ پىسىق بالالارى سەكىلدى كىتاپتى كوپ وقىعان جوق. الايدا، زەرەك بوپ ءوستى.
سوندىقتان دا اكەسىنىڭ ەتىكشىلىگىنە، ىسكەرلىگىنە قىزىعا قارايتىن. جانە ول كينوعا بارعاندى ۇناتاتىن. ءالى ەسىندە قاسىنداعى جولداستارىمەن بىرگە ادەتتەگىدەي كينوعا باردى. ءسوزىنىڭ كوبىن تۇسىنبەسە دە سۋرەتىنە قاراپ ءبارىن ۇعادى. وندا ەكى اياعىنان ايىرىلعان ۇشقىش جايلى فيلم كورسەتىلگەن. باس كەيىپكەردىڭ ومىرگە قۇشتارلىعى، ەرلىگى، ورلىگى، نامىسى، قايراتى، قاجىرلىلىعى نۇرنيازعا قاتتى اسەر ەتتى. بالا نۇرنياز كوپكە دەيىن الگى ۇشقىشتى ۇمىتپاي ءجۇردى. بۇل ايگىلى بوريس پولەۆويدىڭ «ناعىز ادام تۋرالى» پوۆەسىنىڭ جەلىسىندە تۇسىرىلگەن فيلم بولعانىن كەيىن ءبىلدى. الەكسەيدىڭ اياقسىز قالعانىنا نۇرنياز قاتتى كۇيزەلگەن. ءفيلمنىڭ سوڭىندا ول مەرەسەۆتىڭ سامولەتكە قايتا وتىرعانىنا قاتتى قۋاندى. جانە ىشتەي ءوزىن سول ۇشقىشتىڭ ورنىنا قوياتىن. كەيىن نۇرنياز تالاي كينو كوردى، كلاسستاس قىز-كەلىنشەكتەرىمەن ءۇندى فيلمدەرىن تالاي-تالاي تاماشالادى. بىراق، بالا كەزدە كورگەن سول فيلم ونىڭ جادىندا ماڭگى قالىپ قويدى.
نۇرنياز قانشا قينالسا دا اۋىلعا قايتىپ كەلدى. جولداس-جورا، اعايىن-تۋمانىڭ ىشىندە جان جاراسى بىرتە-بىرتە ازايتقان. «ءتىرى ادام-تىرشىلىگىن جاسايدى» دەگەندەي ولەڭ ايتپايتىن ادامداردىڭ دا كۇلىپ-ويناپ جۇرگەندىگىن كورگەندە كوڭىلى ورنىنا تۇسە باستادى. الايدا، ونەر اتتى وزەنگە ءبىر تۇسكەن ادام جاعالاۋدان ۇزاپ كەتە المايدى.
شوپىر جىگىت ەندى شىمكەنتتەگى مادەني-اعارتۋ ينستيتۋتىنا بارىپ ءتۇستى. جانە وپ-وڭاي توپ ەتە قالدى. كونسەرۆاتوريادا ءجۇرىپ پودكۋرستا، وپەرا ستۋدياسىندا وقىعان، اكادەميالىق وپەرا-بالەت تەاترىنىڭ ساحناسىنا تالاي شىققان ساقا ابيتۋريەنتتى «كۋلت پروسۆيت» قۋانا قارسى الدى. مۇحانوۆ وسىندا وقىپ ءجۇرىپ بوتاگوز ەسىمدى بايعانيننىڭ قىزىنا ۇيلەندى. ءوزى ايتقان «بوتاگوزدى» جازعان دا، العان دا مۇحانوۆ ەدى.
بالا-شاعالى بولدى. ۋاقىت زۋ ەتىپ وتە بەردى. ول وقۋ بىتىرگەن جىلى گۋرەۆ وبلىسى ەكىگە ءبولىنىپ ءبىرى-گۋرەۆ، ەكىنشىسى-ماڭعىستاۋ وبلىسى بولىپ اشىلدى. جاڭا وبلىسقا جاس كادرلار كەرەك ەدى. نۇرنياز بىردەن وبلىستىق ونمس-وبلىستىق شىعارماشىلىق ورتالىقتىڭ ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالدى. جاس جىگىت بۇل جەردە تابانى كۇرەكتەي 17 جىل ەڭبەك ەتتى. كەيىن ماڭعىستاۋ وبلىسى 1987 جابىلىپ قايتا گۋرەۆكە كوشكەندە مۇحانوۆ وبلىس ورتالىعىنا بارماي قالىپ قالدى. قاراپ جۇرەتىن نۇرەكەڭ بە؟
وبلىس كوشكەنىمەن قۋىرشاق تەاترى قالدى. ول وسى ورىس قۋىرشاق تەاترىنا ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى بوپ كىردى. كوپ ۇزاماي الماتىعا بارىپ قۋىرشاق تەاترىنا كىرە الماي جۇرگەن بەس بالانى ششەۆچەنكو قالاسىنا شاقىرىپ، وسى ورىس قۋىرشاق تەاترىنىڭ جانىنان قازاق ترۋپپاسىن اشتى. بۇل ونىڭ ۇلتجاندى ەكەنىنىڭ دالەلى ەدى. بولاشاقتا قازاق ءتىلىن بالا كەزدەن ەستىپ، ۇعىپ وسۋىنە كەرەك دەگەن ويى بولاتىن. كوپ ۇزاماي جاس جىگىتتى ەرالى اۋدانىنىڭ مادەنيەت ءبولىمىن باسقارۋعا شاقىردى. نۇرنياز مۇحانوۆ بۇل جەردە دە ۇشان-تەڭىز جۇمىس ىستەدى. الدىمەن ءوزى مۇرىندىق بولىپ ماڭعىستاۋ ءوڭىرىنىڭ كۇيلەرىن، سونان سوڭ اندەرىن نوتاعا ءتۇسىردى دە رەسپۋبليكاداعى بارلىق مۋزىكا ۋچيليششەلەرگە تاراتتى. ارينە، بۇل مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسى. ال، ءبىزدىڭ مۇحانوۆ وسىعان ءبىر تيىن الماي ءوزى اتقاردى. كوپ ۇزاماي ۇلت-اسپاپتىق «ماڭعىستاۋ مارجاندارى» ءانسامبىلىن قۇردى. وركەستردىڭ دومبىرا، شەرتەر، اساتاياق، شاڭقوبىز، سىرناي، جەتىگەن سياقتى اسپاپتارىن الماتىعا بارىپ ءوزى الىپ كەلدى. وندا دا ءبارى شىن شەبەردىڭ قولىنان شىققان سۋ جاڭا اسپاپتار بولاتىن. 40 ادامنان تۇراتىن وركەسترگە شەتەلدىك ماتەريالدان تىككەن كوستيۋممەن اۋىل ارتيستەرى ساحناعا شىعا كەلگەندە جۇرت تاڭ قالىستى. تاڭ قالماسقا شارا قالمايتىن. نۇرنياز مۇحانوۆتىڭ اشقان ءانسامبلى سوۆەت وداعىنىڭ ەلشىسى بولىپ الجيردا ونەر كورسەتكەن.
سول سەبەپ تە شىعار نۇرنياز مۇحانوۆ موسكۆاعا ارنايى شاقىرىلىپ مادەنيەت ءمينيسترى س.دەميچەۆتىڭ قولىنان «مادەنيەت ۇزدىگى» ءتوس بەلگىسىن الدى. قازاقساتندا ەكى ادامعا بەرىلگەن «مادەنيەتكە ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر» اتاعىنا دا يە بولدى. بۇل نۇرنياز مۇحانوۆتىڭ ادال ەڭبەگىنىڭ جەمىسى بولاتىن. وسى كەزەڭدەردە نۇرەكەڭ ەل ءىشىن ارالاپ ءجۇرىپ قول ونەرىن،اسىرەسە، زەرگەرلىك بۇيىمداردى جيناي باستادى. بەرىسى باتىس قازاقستاننان باستاپ، سوناۋ وزبەكستانداعى قاراقالپاق، ءتىپتى، تاجىك اعايىندارىنان جوعالىپ بارا جاتقان كونە بۇيىمداردى ىزدەپ جيناپ ءجۇردى. بۇل كەز قيىن كەز بولاتىن. قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىن العانمەن ەل ءىشى كۇيزەلگەن شاعى. سوندىقتان دا نەبىر قىمبات بۇيىمدار قۇر بەكەرگە ساتىلىپ كەتىپ جاتتى. اسىرەسە، مۇناي جاعالاپ كەلگەن امەريكا، انگليا، فرانتسيا سياقتى ەلدەردىڭ ازاماتتارى اتادان بالاعا، اجەدەن نەمەرەگە ميراس بولعان زەرگەرلىك اشەكەيلەر سۋ تەگىنگە كەتىپ جاتتى... اتتەڭ... زامان...بۇگىندە ءبىزدىڭ رەسپۋبليكادا ورتالىق، وبلىستىق مۋزەيلەردەن باسقا وسى زەرگەرلىك بۇيىمدار تەك ەكى ادامدا عانا بار. ءبىرى- الاشتىڭ اتپال ازاماتى، قوعام قايراتكەرى، مادەنيەت جاناشىرى يمانعالي تاسماعانبەتوۆ بولسا، ەكىنشىسى- وسى ءبىزدىڭ نۇرنياز مۇقانوۆ.
نۇرەكەڭ ماڭعىستاۋ وبلىسى بوپ قايتا اشىلعاندا وسى ءوڭىردىڭ مادەنيەت سالاسىن ۇزاق جىل باسقاردى. بۇل كەز قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز بولىپ، ءوز تەرريتوريامىزدى شەگەلەپ، ءوز ءانۇران، ءوز ەلتاڭبامىزدى بەكىتكەن «التىن كەزەڭدەر» ەدى. وبلىس ورتالىقتارىندا بىرىنەن سوڭ ءبىرى قازاق ءتىلى ورتالىقتارى، گازەت-جۋرنالدار جانە تەاترلار اشىلىپ جاتقان بولاتىن. ەكس-پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ ماڭعىستاۋعا كەزەكتى ساپارىندا قازاق تەاترىن اشۋ ماسەلەسى كوتەرىلدى.
«نەگە تەاتر اشپايسىڭدار؟» دەگەن سۇراققا وبلىس باسشىسى :
«ءبىزدىڭ كورەرمەن دايىن ەمەس» دەگەن. پرەزيدەنت قولىن ءبىر-اق سىلتەپ: «تەاتر اشىلسىن» دەدى. پرەزيدەنت ايتتى، ءبىتتى، وبلىس اكىمىنەن باستاپ بارلىعى وسى تەاتردى اشۋعا جۇمىلدىرىلدى.
«اتقا جەڭىل تەلپەكباي» بۇل شارۋا دا مۇحانوۆقا جۇكتەلدى. قىسىل-تاياڭ كەزدە «بارماق باستى-قاز قىستى» بوپ ساتىلىپ كەتكەن كينوتەاتردىڭ عيماراتىن قايتارۋ كەرەك ەدى. كەزىندە «بەس تيىنعا» ساتىلعان عيماراتتى اكىمدىك قايتا ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولدى.
نۇرنياز جوندەۋ جۇمىسىنان باستاپ ەندى كادر ماسەلەسىمەن دە اينالىستى. اقتاۋدا اكتەر، رەجيسسەر دەگەن اتىمەن جوق. نە ىستەۋ كەرەك؟
نۇرەكەڭ الىپ-ۇشىپ الماتىداعى ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنا تارتتى. پروفەسسور مامان بايسەركەنوۆپەن اقىلداسىپ، اكتەرلىق سوستاۆقا 3-كۋرستىڭ ستۋدەنتتەرىن، ال رەجيسسەرگە جاڭا عانا ءبىتىرىپ كوكشەتاۋعا كەتكەن گۇلسينا مەرعاليەۆا مەن گۇل زياتوۆانى ۇسىندى.
الدىنا قويعان ماقساتىنا جەتپەي قويمايتىن مۇحانوۆ كوكشەتاۋ قالاسىنا انا ەكى قىزدى ىزدەپ كەلدى. قوناق ۇيگە ورنالاسقان سوڭ تەاترعا كەلگەن. سۇراستىرا كەلسە ەكى قىز تەاتردا جوق. ولاردىڭ قايدا تۇراتىنىن ەشكىم بىلمەيدى.
اقىرى سۇراپ ءجۇرىپ گۇلسينانىڭ تەلەفونىن تاپقان. بىراق، ول ءسوندىرۋلى. نۇرەكەڭ وسىلاي ەكى كۇن جاتقان. سوڭعى رەت اقىرى تەلەفونىن كوتەردى-اۋ. قىزدار كوكشەتاۋعا دەمالىسقا كەتكەن ەكەن. نۇرەكەڭ گۇلسينانى اقتاۋعا شاقىردى.
«پاتەرىڭدى بەرەم، نە كەرەك جاعدايىڭدى جاسايمىن، ەڭ نەگىزگىسى بۇل- سەنىڭ ءوز تەاترىڭ بولادى» دەگەندە قىزدار كوندى. كەلگەن سوڭ نۇرەكەڭ تەاترداعى بارلىق ارتيستەرگە دە، جۇمىسشىلارعا دا بار جاعدايىن جاساپ بەردى. پاتەرلەرىن الىپ بەردى. ءتىپتى باس رەجيسسەر گۇلسينانىڭ اكە-شەشەسىن سوناۋ سامارادان كوشىرىپ الىپ بەردى. ءبىر ەمەس، ەكى قاباتتى ەكى ءۇي الىپ بەرۋگە قول ۇشىن بەردى. ايتپەسە، جاپ-جاس قىزدا ونداي اقشا قايدا؟ وسىنى بىلگەن نۇرنياز ءۇيدىڭ دە، جەردىڭ دە اقشاسىن شەشىپ بەرگەن. يا،بۇل تەك مۇحانوۆتىڭ عانا قولىنان كەلەتىن جومارتتىق ەدى.
نۇرنياز مۇحانوۆ ءارى وبلىستىڭ مادەنيەت ءبولىمىن باسقارا وتىرىپ، ديرەكتورلىق قىزمەتتى قوسا اتقارىپ ءجۇرىپ تەاتردى اياعىنان تۇرعىزدى. ساحنانىڭ شتانكەتىنەن باستاپ ، كيىم تىگۋ، بۋتوفور جاساۋ، جارىق، مۋزىكا دەگەندەردىڭ ءبارىن ءوزى قاداعالاپ وتىردى. اسىرەسە، اكتەرلەردەن باستاپ تەحنيكالىق بولىمدەگى مامانداردى الماتىداعى ت.جۇرگەنوۆ اكادەمياسىنا 6 ايلىق كۋرسقا جىبەرىپ وقىتقىزدى. بۇل مۇحانوۆتىڭ تاڭنىڭ اتىسى، ءتۇننىڭ ورتاسىنا دەيىنگى ەڭبەگى -ناعىز فاناتيزم ەدى. ونەرگە دەگەن ماحاببات، ساحناعا دەگەن ساعىنىش ەڭ باستىسى -نۇرنيازدىڭ العا قويعان ماقساتىنا قالاي دا جەتۋ قاعيداسى، ادامي ورەسىنىڭ بيىكتىگى ەدى.
نۇرنياز مۇحانوۆ بۇگىنگى تاڭداعى قازاق ونەرىندە ءوز ورنى بار ۇلكەن تۇلعا. ونىڭ ەڭبەگى تەك ماڭعىستاۋ وڭىرىنە عانا ەمەس، بۇكىل قازاقستانعا ورتاق. اسىرەسە، ول وتكىزىپ جۇرگەن كاسپي تەڭىزى ماڭىنداعى مەملەكەتتەردىڭ حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالى دە ونىڭ ەڭبەگى. نۇرەكەڭ سونىمەن بىرگە جاس تەاترعا قازاق ونەرىنىڭ دارا تۇلعاسى نۇرمۇحان ءجانتوريننىڭ اتىن الىپ بەرۋگە دە زور ەڭبەك سىڭىرگەن. وسىنداي كەزدە ريزا بولاسىڭ. سابيرا مايقانوۆا ، ىدىرىس نوعايباەۆ، مۇحتار باقتىگەرەەۆ، سابيرا ساتتاروۆا، فاريزا ءشارىپوۆا سىندى و دۇنيەلىك بولعان دارىندىلارعا ءدال نۇرنياز مۇحانوۆتاي دارىندى ىنى بەرمەگەنىنە قىنجىلاسىڭ.
مەن نۇرەكەڭدى وتكەن جولى كوردىم. ەكەۋمىز شاي ىشتىك. ول قالجىڭداپ قويادى. الايدا قاباعىندا رەنىش، كوزىندە مۇڭ بارداي سەزىلدى...زىمىراعان ۋاقىت-اي...نۇرەكەڭنىڭ قوپ-قويۋ قارا شاشى اعارىپ كەتىپتى.
نۇرەكەڭ قازىر تەاتردان كەتكەن. دۇرىسى-كەتىرگەن. تەاتردان بىرەۋلەر ارىز جازعان دەپ ەستىدىم. جانە جازعان ءوز شاكىرتتەرى دەيدى. اتىن اتاماي-اق قويايىن. سەبەبى نۇرنياز مۇحانوۆتىڭ ادامگەرشىلىگى، اقتىعى، ادالدىعى ايگىلى ايتماتوۆ ايتپاقشى...ول-بيىك ازامات... بيىك... جاساي بەر، بيىك اعا...
تالعات تەمەنوۆ،
قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، كينو جانە تەاتر رەجيسسەرى
