ۋكراينانىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى: قازاقتار ءوز يدەولوگياسىن دامىتىپ، ءوزىن الىپ شىعاتىنداي ەلگە اينالۋى كەرەك!

12669
Adyrna.kz Telegram

«تارازى» جوباسىنىڭ قوناعى – ۋكراينانىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى پەتر ۆرۋبلەۆسكي. سۇحباتتى جۇرگىزگەن — جۋرناليست ارمان اۋباكىر. 

پەتر يۋرەۆيچ، ايتىڭىزشى، ورىستار نەگە قىرىم مەن دونەتسككە باسىپ كىردى، بۇل نە ءۇشىن؟

— قاراڭىز، بۇل جەردە قىرىمدى تۇسىنۋگە بولاتىن سياقتى. قىرىم باتىپ كەتپەيتىن «اۋە كەمەسى» سياقتى، سەبەبى ناتو-نىڭ بارلىق ەلدەرىنە سول جەردەن قاۋىپ تونەدى، ول جەردە فلوت ورنالاسقان. سەبەبى سەۆاستوپول قانداي دا ءبىر سەبەپتەرمەن ورىس تەڭىزشىلەرى قالاسى دەپ سانالادى. سوڭعى ءجۇز جىلدا ونى ەكى رەت باسىپ الدى. دەگەنمەن كەڭەس اسكەرى مەن ورىس اسكەرى اۋىر جەڭىلىسكە ۇشىرادى. بىرىنشىدەن، 50-54 جىلداردا بولعان قىرىم سوعىسىنداعى، سودان كەيىن ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە سەۆاستوپولدى بەردى، سول جەردە جارالانعاندار مەن تۇتقىنداردى قالدىردى، سودان كەيىن ولار تۇتقىنعا الىندى. ال باسشىلىق سەۆاستوپولدەن قاشىپ كەتتى. ولاردىڭ ءبىرى سۇڭگۋىر قايىقپەن، ەندى ءبىرى سۋ كەمەسىمەن كەتتى. سودان ول جەردە، ادەتتە، بۇرىن سول وڭىرگە بارعان كەڭەس وفيتسەرلەرى قالىپ قويدى. ولار نەگىزى وتە مىقتى، بۇرىنعى كەڭەس وفيتسەرلەرى بولاتىن. جازدا بۇل وڭىرگە ورىس حالقى كەلىپ، كونتسەرت قويىپ، وزدەرىن ناسيحاتتاعان، ورىنداۋشىلار كوپتەپ ونەر كورسەتۋگە كەلدى. سايكەسىنشە، ارينە، ۇلكەن بەسىنشى كولوننا بولدى. دەگەنمەن بەسىنشى كولوننا ەلدىڭ شىعىسىندا دا بولدى. بۇل جەردە ۋكرايندىقتار دا بار. شىندىققا تۋرا قاراساق، ول جەردە تەلەديدار توڭازىتقىشتى «جەڭدى». ادامدار ورىس ۇگىت-ناسيحاتىنا قانىقتى، سودان كەيىن باسىپ الۋ باستالدى، الدىمەن قىرىمدى، سودان كەيىن دونەتسك جانە لۋگانسك وبلىستارىن. ايتا كەتۋ كەرەك، سول مەزەتتە دونەتسك، لۋگانسك وبلىستارىن كەزىندەگى دنر-ءدىڭ قورعانىس ءمينيسترى بولعان «جەككورىنىشتى» گيركين باسقاردى. ول رەسەي ازاماتى جانە فسب قىزمەتكەرى ەدى. رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ اسكەري بارلاۋىندا بولعان. ول كەزەڭدە ەشقانداي ازاماتتىق سوعىس تۋرالى جاق اشۋ، سويلەۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. قازىر قاتەلەسپەسەم، پۋشيلين بولۋ كەرەك، ول دونەتسك حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ باسشىسى بولىپ وتىر. ءبىز بۇل ءوڭىردى حالىق رەسپۋبليكاسى دەپ اتامايمىز، بىزشە بۇل وردلو، ياعني دونەتسك جانە لۋگانسك وبلىستارىنىڭ جەكەلەگەن اۋداندارى. بۇل اۋدانداردى رەسەي فەدەراتسياسى ۋاقىتشا باسىپ العان. سوندىقتان مەن سىزگە ءبىر نارسەنى ايتقىم كەلەدى، جالپى بۇل ەكى حالىقتىڭ تاريحىندا وتە جاعىمسىز «قارا جامىلعان بەتتەر» كوپ. ونىڭ ءبىرى ۋكرايناداعى اشتىق جانە قازاق حالقىنىڭ تاريحىنداعى اشارشىلىق قاسىرەتى. ول قازاقستاندا ءالى مويىندالعان جوق. ال ۋكراينادا ونى «گەنوتسيد» دەپ تانىدى. بۇل «گەنوتسيد» تۋرالى الدەقاشان-اق ەلدە زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. ءار ءتۇرلى قۇرباندارعا ارنالعان ەسكەرتكىشتەر اشىلدى. ياعني بۇل ءبىر قارالى وقيعا. نەگىزىنەن بۇل قاسىرەتتى وقيعا بىرىگىپ زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى، ءبىز ۇنەمى قازاقستاندىق عالىمداردى شاقىرامىز، مۇراعاتتاردى قاراۋعا مۇمكىندىك بەرەمىز. ءبىز بۇگىنگى كۇنى دە عالىمدارعا ۋكرايناداعى سوعىس اياقتالعان سوڭ كەلىپ، ماتەريالدار جيناقتاپ، زەرتتەۋ جۇمىستارىن جالعاستىرۋدى ۇسىنىپ جاتىرمىز. مىنانى ايتا كەتكىم كەلەدى، ماسەلەن، قىرىمدى باسىپ العاننان كەيىن ۋكراينادا كوپتەگەن رەسەيلىك ارنالاردى الىپ تاستادى جانە جاستار اراسىندا ۋكراين تىلىندە سويلەۋ سانگە اينالا باستادى، شىنىمەن دە! نەگىزى قانشا ءتىل بىلەتىن بولساڭىز دا ءسىز تۇلعاسىز، ادامسىز. مەن بۇل جەردە ورىس ءتىلىن الىپ تاستاۋعا شاقىرمايمىن، بۇل - اقىماقتىق. سەبەبى بۇل ءتىل سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزدە رەسمي تۇردە بەكىتىلگەن. بىراق قۇرمەتتى قازاقستاندىق قىز-جىگىتتەر، ستۋدەنتتەر، كوللەدجدەر مەن مەكتەپ وقۋشىلارى، قازاق ءتىلىن ۇيرەنىڭدەر، بۇل ءساندى، ءستيلدى جانە ول وتە قاجەت.  قازاق ءتىلىن ءبىلۋ جانە سويلەۋ بۇل قازاق قوعامىن بىرىكتىرەتىن جەتەكشى فاكتورلاردىڭ ءبىرى، بۇل قازاق مادەنيەتىن دامىتاتىن قۇرال.

— رەسەي ءوز جاۋىنگەرلەرىن دۇرىس تاماقسىز، سوعىسقا قاجەتتى قۇرالدارسىز جىبەرىپ جاتىر. سونىڭ سالدارىنان ۋكراينادا توناۋ دەرەكتەرى تىركەلۋدە. بۇعان نە دەيسىز؟

— ورىستىڭ ءبىر اتاقتى جازۋشىسى كەزىندە «مەنەن ءجۇز جىلدان كەيىن رەسەيدە نە بولىپ جاتىر دەپ سۇراسا، ۇرلىق جاساپ جاتىر دەۋشى ەدىم» دەگەن ەكەن. شىنىندا دا، بۇل ەلدە ۇرلىق، سونىڭ ىشىندە جىمقىرۋ دەپ ايتايىن، مەملەكەتتىك «دارەجەگە» كوتەرىلگەن. ماسەلەن، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ۇيلەرىن الىپ قاراساڭىز، پروكۋرورلاردىڭ دارەتحاناسى التىن جالاتىلعان بولسا، ال قاراپايىم جول پوليتسەيىنىڭ اۋلاسىندا ونداعان كولىگى بار. ارينە، اسكەردە دە ءدال سونداي جاعداي. مىسالى، سەرديۋكوۆ پەن ۆاسيلەۆ اراسىنداعى جانجالدى ەسكە ءتۇسىرىڭىز. ونىڭ اقىرى قايتا تۇرمەگە وتىرۋمەن اياقتالعان جوق. ياعني، ولاردىڭ وزدەرىنەن ۇرلاۋى مەن ءۇشىن اسا ماڭىزدى ەمەس، بىراق مەن سىزگە مىناداي ​​كەڭەس بەرەر ەدىم. ماسەلەن، Googlە-دەن ىزدەڭىز، بەلورۋس قالالارىنداعى پوشتا بولىمشەسىنىڭ بىرىندە تۇسىرىلگەن كامەرالاردان ولاردىڭ ۋكراينادان ۇرلاعان دۇنيەلەردى ۇيلەرىنە جىبەرىپ جاتقانىن كورەسىز. جاۋىنگەرلەر ۇيلەرگە كىرىپ، بلەندەر مەن كىلەمدەردى، كىر جۋعىش ماشينالاردى، سپورتتىق كيىمدەردى ۇرلاعان. قازىر بەلورۋستە نارىق بار، ولار ونى جۇك كولىكتەرىمەن الىپ كەتەدى، سول جاقتا ساتادى. سوندا نارىقتا ونى كىم ساتىپ الادى؟ بەلارۋس حالقى ۋكراينالىقتاردان  ۇرلانعان زاتتاردى ساتىپ الۋعا ارلانباي ما دەپ ويلايمىن. بۇل دەگەن بارىپ تۇرعان وڭباعاندىق قوي. مەن مۇنى كورىپ، ءبىلىپ، قاتتى قاپالاندىم.

 

— ءسىزدىڭ ساربازدارىڭىز قارۋ-جاراق پەن جاڭا تەحنولوگيالارعا تەز بەيىمدەلىپ جاتىر. ولار مۇنى قالاي مەڭگەرىپ جاتىر؟

—  ۋكراينادا وسىعان دەيىن دە اقىلدى، ۇسىنىقتى قىزدار مەن جىگىتتەر بولدى جانە بار. ەكىنشىدەن، بىزدە جوعارى ءبىلىم بەرۋدىڭ قالىپتى جۇيەسى قالىپتاسقان. ۇشىنشىدەن، بىزدە كاسىبي ارميا جاڭا تەحنولوگيانى يگەرىپ جاتىر. سوندىقتان سوعىس كەزىندە ولار وزدەرىن تەك جاقسى جاعىنان كورسەتە الدى.

— ولار قازىردىڭ وزىندە سوعىسقا بەيىمدەلىپ، وزدەرىن سەنىمدىرەك سەزىنۋدە دەيسىز عوي؟

— ارينە، شوك الۋ سوعىستىڭ العاشقى كۇندەرىندە وتكەنىنە سەنىمدىمىن. باسىندا كۇيزەلىس بولدى، دەگەنمەن ادامدار  بۇيرىقتى ورىنداۋدى تۇسىنە باستادى. رەسەي اسكەرى قانشا تىرىسسا دا ءبىزدىڭ اۋە قورعانىسىمىزدى جويا العان جوق، ءبىز جاڭاسىن تاعى الامىز. اۋە قورعانىسىن جانە كەمە قورعانىسى جۇيەسىن قايتا قالىپتاستىرامىز. ءبىز قازىردىڭ وزىندە بىرنەشە وبلىستى ازات ەتتىك، الداعى ۋاقىتتا تاعى جالعاسىن تابادى دەپ ۇمىتتەنەمىن.

 

— بۇل جاعدايدان قازاقستان قانداي ساباق الۋى كەرەك؟

مەنىڭ تۇسىنۋىمشە، ەڭ الدىمەن، قازاقستان ءوزىنىڭ ەكونوميكاسىن نىعايتۋى كەرەك. بۇل تۇرعىدا قازاقستان ەكونوميكالىق قۇرىلىمىن نىعايتۋدا ءبىر ەلگە، نە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق قوعامداستىققا قول جايماۋى قاجەت. ارينە، اسكەردى كۇشەيتۋ كەرەك، ۇلتىن سۇيەتىن ازاماتتاردى تاربيەلەۋ كەرەك. قازاقستان – بۇل كوپ ۇلت تۇراتىن ەل. سوندىقتان وزگە ەلدەرمەن دوستىق قارىم-قاتىناستى ۇستانا وتىرىپ، قازاقتار ءوز يدەولوگياسىن دامىتىپ، ءوزىن الىپ شىعاتىنداي ەلگە اينالۋى كەرەك. ەڭ باستىسى، ەكونوميكا جانە ارميا.

— سونداي-اق يدەولوگيالىق جاعىن دا دامىتۋ كەرەك دەمەكسىز عوي. مىسالى، ۇگىت-ناسيحات ۇراندارىنا ەرىپ كەتپەۋ ءۇشىن ۇلتتىق يدەيانى بىرىكتىرۋگە ءتيىس.

— ارينە، قازىر قازاقستاندا ءسوز ەركىندىگى بار. ۋكراينادا دا سولاي. ماسەلەن، مەن ەلشى رەتىندە ورتاعا كەلىپ، ۇستەلدى ۇرىپ، رەسەيلىك ارنالاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە تىيىم سالا المايمىن. شىنىمدى ايتسام، مەن سونى شىنىمەن دە قالاپ تۇرسام دا جاساي المايمىن.

بۇل جەردە noblesse oblige پوزيتسياسى مىندەتتەيدى، دەگەنمەن بۇل سىزدەردىڭ ىشكى ساياساتىڭىز، مەن وعان ارالاسىپ، ىشكى ىستەرگە كىرىسە المايمىن. قاراڭىز، 2014 جىلى قىرىمدى تۇتقىنعا الىنعاننان كەيىن ءبىز بارلىق رەسەيلىك ارنالاردى لاقتىرىپ تاستادىق.

سودان كەيىن ۋكرايندىق شىعاراتىن تەلەۆيدەنيە كونتەنتىنىڭ ساپاسى كوتەرىلدى. سىزدەرگە دە نە كەدەرگى؟ مەن بۇل جەردە مۇنى تەك ۇسىنىس رەتىندە ايتتى دەلىك. مازمۇندى ساياسي شوۋدىڭ ورنىنا بۇل ءوز كونتەنتىڭدى قويۋ كەرەك. جاي عانا فيلم،نە باعدارلاما بولۋى مۇمكىن. بۇل قازاقستانعا كومەكتەسەدى.

— ناسيحات كۇشى سەزىلەتىن سياقتى، ءيا؟ مىسالى، رەسەيلىك باق-تىڭ ايتقانىنا بارلىق ادام سەنەدى.

— ءيا، سولاي ەكەنى راس. رەسەيلىك تەلەارنالار سوڭعى ون جىلدا ەش قىمسىنباستان رەسەيلىكتەردىڭ باسىن اينالدىردى. وكىنىشكە قاراي، بۇعان كۇمان كەلتىرە المايمىز. قازىر دە رەسەي فەدەراتسياسى ازاماتتارىنىڭ جارتىسىنان استامى بۇل سوعىسقا قولداۋ ءبىلدىرىپ جاتىر. ولاردىڭ تەلەديدار توڭازىتقىشتى «جەڭىپ شىقتى».

— رەسەيلىكتەر بۇل جاعدايدى سوعىس ەمەس، اسكەري وپەراتسيا دەيدى. بۇعان نە دەيسىز?

- مەن ولاردىڭ سوزدەرىندە نەگىز جوق دەپ ويلايمىن. بۇل ورىستاردىڭ قالاۋىنا بايلانىستى ەمەس، بۇل سوعىس ولار ءۇشىن قازىردىڭ وزىندە فەتيش سياقتى. ولار سوعىستان قورقادى، ولار سوعىستى سوعىس دەۋدەن قورقادى. ەگەر ءسىز اسكەري ازاپ شەككەن بولساڭىز، قانداي دا ءبىر وتەماقى الۋىڭىز كەرەك. بۇل جەردە ولار ۋكراينادا ولتىرىلگەن ازاماتتاردىڭ وتباسىنا وتەماقى تولەگىسى كەلمەيدى. وسىنداي دا نۇسقا بولۋى مۇمكىن. ولار ءوز ارەكەتتەرىمەن 9 مامىر وقيعاسىندا بارلىق ادامدى مەزى ەتتى. شىنىمەن دە وتكەن جىلى 9 مامىردا ماسكەۋدەگى پارادقا كەلگەن ادامداردى قاراڭىز. مىنە، سول جەردەن نە ءۇشىن كەرەك ەكەنىن كورۋگە بولادى.

— كەزىندە رەسەي يمپەرياسى كەڭەس وداعىنا دەيىن ادامداردى قۇرال رەتىندە پايدالاندى. ولاردىڭ وسى ساياساتى ءالى دە جالعاسىپ جاتقان سياقتى.

— ارينە، ولاردا قالىپتاسقان «ايەل تاعى دا بوسانادى» دەگەندەي ماتەل بار. ولار سوعىس قازانىنا جاستاردى، اسكەرگە شاقىرىلماعانداردى تاستاپ جاتىر. مەن، ارينە، ورىس اسكەرىنىڭ كۇشىن باعالاعىم كەلمەيدى. ولار سوڭعى بىرنەشە جىلدا عانا جاتتىقتى. رەسەي شەشەنستاندا، پريدنەستروۆەدە، گرۋزيادا سوعىستى. قازىر دە كوتەرىلدى، ۋكراينادا كوپتەگەن جەرلەردى الدى، تىستەرىن باتىردى. بىراق مەن ۋكراينانىڭ جەڭىسىنە سەنەمىن.

ءبىز الگى ءسوز ەتكەن ۇگىت-ناسيحاتقا كەلسەك، ول ەكى باعىتقا جۇمىس ىستەيدى. ياعني حالىققا دا، بيلىكتەگىلەرگە دە قىزمەت ەتەدى. ولار قانداي دا ءبىر سەبەپتەرمەن ۋكراينا بىرىكپەيتىنىنە سەندى. باتىس، شىعىس، سولتۇستىك، وڭتۇستىكتەگى كوپ ادامدار رەسەي فەدەراتسياسىن قولدايدى دەپ ويلادى. ادامدار جاقسى ينۆەستيتسيا «قۇيدى». ماسەلەن، قازاقستان تەرريتورياسىندا جۇمىس ىستەيتىن رەسەيدىڭ ىنتىماقتاستىق ۇيىمى نە ىستەيتىنىن قاراڭىز. مىسالى، وتانىن ساتقان بۇرىنعى قىرىم پروكۋرورى ناتاليا پوكلونسكايانى كابو-ۆەردە ەلشىسى قىلىپ تاعايىنداۋعا قورىقتى، ويتكەنى ءبىزدىڭ ۋكرايناعا جاساعان وپاسىزدىعى ءۇشىن جۇگىنەتىنىمىزدى ءبىلدى. قازىر ول — رەسەيدىڭ ىنتىماقتاستىق ۇيىمى باسشىنىڭ ورىنباسارى. تۋعان جەرىنە وپاسىزدىق جاساعان ادامنىڭ باسقالار ءۇشىن باسىن اۋىرتاتىنانا كىم سەنەدى؟ ولار كوپ اقشا جۇمساسا دا ەشتەڭە شىعارا المادى. ءبىز ءبارىمىز جينالىپ، ءوز پرەزيدەنتىمىزدىڭ اينالاسىنا توپتاستىق. جانە تاۋەلسىزدىگىمىز ءۇشىن كۇرەسەمىز.

— ۋكراينانىڭ وداقتىق شوعىرلانۋى سونشالىقتى كۇتپەگەن ءىس بولدى. ءبىز، قازاقستان، وكىنىشكە قاراي، ءبىز ءارتۇرلى دىندەرگە، باسقا دا كوپتەگەن توپتارعا بولىنەمىز، ترايباليزم بار بىزدە. ءبىز دە ءوزارا بىرىگۋىمىز ءۇشىن سوعىس بولۋ كەرەك پە؟ قالاي ويلايسىز، قانداي جاعداي بىرىكتىرۋى مۇمكىن؟

- مەن قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتىنا، جاعدايىنا ارالاسا المايمىن. سەبەبى ۆەنا كونۆەنتسياسى قازاقستاننىڭ ىسىنە ارالاسۋعا تىيىم سالعان. مەن تەك ديپلوماتپىن. مەن ءوز ەلىمنىڭ مۇددەسىن عانا ويلايمىن. مەنىڭشە، قازاقستان حالقى قيىن كەزەڭدە ەمەس، قازىردەن-اق بىرىكسە ەكەن دەيمىن. بۇل تۇرعىدا يدەيا ىزدەۋ كەرەك. بۇل ورايدا ماعان پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ رەفورمالار تۋرالى ايتقانى ەرەكشە ۇنادى. سىزدەرگە قانداي دا ءبىر ماڭىزدى دۇنيەگە نازار اۋدارۋلارىڭىز كەرەك. جاڭا گۇلدەنگەن قازاقستان قۇرۋ جولىندا ءبارىڭىز بىرىگىپ، جۇمىس ىستەسەڭىز، سوندا بارلىعى جاقسى بولادى. ءوز ارمياڭىزدى قۇرىڭىز، ەكونوميكاڭىزدى دامىتىڭىز. ياعني، سىزگە شابۋىل جاساعانىن كۇتپەي، بىرىگىپ، ارەكەت ەتۋ كەرەك. بار بولعانى وسى.

— قازىر تەك قازاقستان ەمەس، بۇكىل الەم ۋكراينانىڭ جەڭىسىن كۇتۋدە دەۋگە بولادى. بۇيىرسا، الداعى ۋاقىتتا جەڭىستى بىرگە تويلايمىز دەپ سەنەمىن. ايتار سوڭعى تىلەگىڭىز بولسا؟!

— العا قازاقستان! ءبىز بىرگەمىز!

سۇحباتتتىڭ جازباشا نۇسقاسىن ازىرلەگەن داناگۇل قازيحان،

"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى

پىكىرلەر