كەشەگى قاڭتار وقيعاسى ەلىمىزدە ساياسي ءھام ەكونوميكالىق توقىراۋدىڭ بار ەكەنىن كورسەتتى. ادىلەتسىزدىك حالىقتى كوشەگە جەتەلەدى. زالىم زىمياندار ەلدى دۇرلىكتىرىپ، تىنىشتىعىمىزدى بۇزدى. وڭتۇستىك شاھاردىڭ ءوڭى قاشىپ، الاساپىراننىڭ وشاعىنا اينالدى. حالقىمىز جازىقسىز جاپا شەگىپ، انا ۇلىنان، ايەل سۇيەنىشىنەن ايرىلدى.
ءبىز وسىلاي كۇدىگىنەن ءۇمىتى كوپتەۋ كەزەڭدى باستان وتكەردىك. وتكەرىپ قانا قويماي، ءبىراز نارسەگە كوزىمىز جەتتى. شىڭعا قاراي ورلەۋدىڭ ورنىنا قۇلدىراۋعا بەت العانىمىزدى تۇسىندىك. وسى كۇنگە شەيىن ەل قازىناسى بيلىك باسىنداعى ساناۋلى عانا توپتىڭ ۋىسىندا بولعانىن بىلدىك. نارىقتى مونوپوليستەردىڭ، ءوز قالتاسىن ويلاعان ەليتا وكىلدەرىنىڭ جايلاعانىن اڭعاردىق. وسىنىڭ ءبارىن جويامىز دەدىك تاعى «جاڭا قازاقستاندى» قۇرۋدى باستادىق. توتىققان سانامىز قايتا جاڭاردى. شەنەۋنىكتەردى شەتىنەن اۋىستىرىپ، رەفورما جاسادىق.
بىراق بىزدەگى ءبىر سالا نازاردان تىس قالدى. ول قازاق مۇناي-گاز سالاسى. ويتكەنى بۇل سالا ءالى دە بولسا ەسكىنىڭ ىزىمەن ءجۇرىپ كەلەدى. ءبىر-ەكى اۋىس-ءتۇيىستى ەسەپتەمەگەندە جۇيەنىڭ سول قالپىندا قالعانىن كورىپ وتىرمىز. سەبەبى ول سالادا ءالى دە ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كۇيەۋ بالاسى تيمۋر قۇلىباەۆ ۇستەمدىك ەتەدى. ال ونىڭ تىرناقشانىڭ ىشىندەگى كومانداسى سانالاتىن ادامدار «قازمۇنايگازدىڭ» قۇزار باسىندا وتىر. مىنە، سوندىقتان تۇتاس گاز سالاسى ءبىر عانا ادامنىڭ قالتاسىنا بايلانىپ تۇرعاندا، رەفورمالار وڭ وزگەرىس بەرەدى دەۋ قيىن.
ساراپقا سالار بولساق، ەلىمىزدەگى گاز تاسىمالداۋعا ارنالعان قۇبىرلاردىڭ 4/3 بولىگى ابدەن توزعان. الماستىرماسقا امال جوق. ول ءۇشىن قىرۋار قارجى قاجەت. ۇلتتىق وپەراتورلار بولسا، نە دەرىن بىلمەي، نە ىستەرىن بىلمەي دال؟! ونسىز العا قاراي دامۋ مۇمكىن ەمەس. اۋىز تولتىرىپ ماقتايتىن «قازاقستان-قىتاي»، «بەينەۋ-بوزوي-شىمكەنت» ماگيسترالدارىنىڭ سىيقى سىن كوتەرمەسە دە ايتەۋىر جۇمىس ىستەپ تۇر. ال ەسكىرگەن ينفراقۇرىلىم ءبىر كۇنى ەمەس ءبىر كۇنى تەحنوگەندىك اپاتقا اكەلۋى انىق. سەبەبى 50 جىل از ۋاقىت ەمەس. كەيبىر ينفراقۇرىلىمنىڭ ەسكىرگەنى سونشالىق جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت وتسە دە پايدالانىلىپ كەلەدى. ايتالىق، «ورتالىق ازيا – ورتالىق»، «بۇحارا-ورال»، «ورىنبور-نوۆوپسكوۆ» ماگيسترالى جوندەۋ كورمەگەلى قاي زامان. الدە بىزگە «سويۋز» گاز قۇبىرىنداعى اپات ساباق بولماي ما؟ جىلىتۋ ماۋسىمى تاقالعان ساتتە كوگىلدىر وتىنسىز قالا جازدادىق. ال ەندى وسى جەردە تاعى دا ءبىر زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. قازاق گاز سالاسى نەگە رەسەيگە يەك ارتىپ العان. الدا-جالدا كورشىمىز گاز بەرمەيمىز دەپ قالسا نە قىلماقپىز؟ نەگە تۇركىمەنگاز مىسالىن قاراستىرىپ كورمەيمىز؟ بۇل تۇرعىدان قىتاي ۇتىمدى شەشىم قابىلداپ وتىر. ولار «تۇركىمەنگاز» مەملەكەتتىك كومپانياسىمەن 4 ملرد اقش دوللارى كولەمىندە كەلىسىمشارت جاساسقان. قىتاي وسى كەلىسىم ناتيجەسىندە جىلىنا 40 ملرد تەكشە مەتر تۇركىمەن گازىن پايدالانادى. ويتكەنى تۇركىمەن گازى رەسەيدىكىنە قاراعاندا ارزان. ءبىز بولساق بايدىڭ بالاسىنداي قىمباتقا جۇگىرەمىز. سىلتاۋ ايتىپ سىتىلامىز. ءاۋ باستا بىزدە تاڭداۋ بولدى عوي. نەگە جالعىز رەسەيدىڭ گازىنا جارماسىپ قالدىق. بۇل تۇرعىدا ءبىر گاپ بار. مىنە، بۇل جەردە قۇلىباەۆ كومانداسىنىڭ ءيىسى شىعادى. دالىرەك ايتقاندا، قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن «قازمۇنايگاز» باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنەن كەتكەن جاقىپ ماراباەۆ، 2011 جىلى «قازترانسگاز» اق-تى باسقارعان، 2014 جىلدان باستاپ «قازمۇنايگاز» ۇك» اق-دا جوعارى لاۋازىمدى قىزمەت اتقارىپ كەلە جاتقان دانيار بەرلىباەۆتاردىڭ اتىن اتاۋعا بولادى. جاقىپ ماراباەۆ قۇلىباەۆتىڭ ەڭ سەنىمدى ادامدارىنىڭ ءبىرى. دانيار بەرلىباەۆ تا ودان كەم ەمەس. ول وسىدان بىرەر اي بۇرىن ءوز ءىنىسى ماديار بەرلىباەۆتى «مۇنايتاس» سولتۇستىك-باتىس قۇبىر كومپانياسى» جشس باس ديرەكتورى لاۋازىمىنا تاعايىنداماق بولىپ، جۇرتتىڭ تالقىسىنا تۇسكەنىن بىلەمىز. رەسەي تاراپى بولسا نەگىزگى تۇتىنۋشىلارىنان ايرىلىپ قالماۋدىڭ امالىن جاساپ، تۇركىمەنگازدى تىقسىرىپ باعۋدا. ونىڭ ۇستىنە ەۋروپا ەلدەرى رەسەيدىڭ گازىنان باس تارتپاق. دەمەك ەكىارا ۇزىلسە، رەسەي ورتا ازياعا قاراي ويىساتىنى انىق. سونداي-اق رەسەي تۇراقتى تۇتىنۋشىسى سانالاتىن قازاقستاندى وڭايلىقپەن تۇركىمەندەرگە بەرە قويماسى بەلگىلى. نەسىن جاسىرامىز، قارسى كەلگەندى ايامايمىز دەپ وتىرعان كورىشلەرىمىز، قازىردىڭ وزىنە سوعىستا نەگە بىزگە جاق بولمادىڭ دەگەندەي گاز بەرۋدى قايتا-قايتا ءۇزىپ، قۇيرىعىمىزدى باسقىلاپ وتىر. بۇل رەتتە ءبىزدى ايۋدىڭ اپانىنا كەز قىلعان كىمدەر ەكەن دەيسىڭ؟!
ال بىزگە ورىنبورداعى گاز قۇبىرىنىڭ جارىلۋى سوڭعى ەسكەرتۋ بولۋى ءتيىس ەدى. بىراق بىزدە ءالى دە ۋاقىت بار. سەبەبى اپات ايتىپ كەلمەيدى عوي! قىستىڭ قامىن جاز ويلاساق يگى...
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
