ساتقىندىق جاساعان ادامداردىڭ قاي ءىسى ادامزاتتىڭ تاريحىندا قۇرمەتتى بولىپ ەدى؟ بولماق تا ەمەس. بەلىنەن شىققان مۋتانتتار مەن شاتالارعا ەلىنىڭ تاعدىرىن تاپسىرعان قازاق قازىرگى ۋاقىتتا «كازاحتاردان» كەيىن تۇراتىن ەلدەگى مارتەبەسىز ۇلتقا اينالىپ ۇلگەرگەن سياقتى. قازاق ءوز جەرىندە مەملەكەت قۇراتىن ۇلتتىڭ ءوزى بولۋى كەرەك. ال، "كازاحتار" مەن "مۋتانتتار" بيلىگى قولىندا بولعاننان سوڭ قازاقتىڭ وزىنە ۇلتتىق يدەولوگياسىن قالىپتاستىرىپ، ەلىنىڭ قوجايىنى ەتۋگە مۇمكىنشىلىك بەرمەي وتىر. بۇلاي دەپ ايتۋىما دە سەبەپ بولعاننان سوڭ ايتىپ وتىرمىن. قازاق حالقى ءوزىنىڭ ءتىلىن، ءداستۇرى مەن عۇرپىن، تاريحى مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن تۇگەندەپ، داۋلاپ الۋعا دا وسى شابينيستتىك ۆيرۋستاردىڭ ارقاسىندا قۇلىقسىز بولىپ وتىر. بۇل شاتالاردىڭ شيرەك عاسىر بويى جاساپ كەلگەن قاسىرەتى قازاق ۇلتىن ۇلتتىق ءارى ساياسي يممۋنيتەتىنەن ايىردى. وتارشىلدىق شوۆينيستتىك زورلىققۇمارلار قازاقتىڭ وزىنەن، ياعني بەلىنەن شىققان، رۋحى ازعان شاتالاردىڭ قولىمەن ىسكە اسىپ كەلدى. ءالى دە توقتاۋسىز ىسكە اسىپ جاتىر. قازاق ەلىنىڭ الەۋمەتتىك تە، ساياسي دا، ءبىلىمى مەن عىلىمى، دەنساۋلىق ساقتاۋ ت.ب. سالالارىنداعى رەفورمالار تەك ورىسقۇل مۋتانتتاردىڭ ىقپالىمەن عانا جاسالىپ وتىر. وسىلاي جاسالىپ جاتقانىنا دا تاۋەلسىزدىك العالى بەرى 28 جىلدىڭ ءجۇزى تولدى. بۇل شاتتالاردىڭ بارلىعى دا قازاقتىڭ تابيعاتىنا، بولمىسىنا، مەنتاليتەتى مەن جادىنا جات، تەكسىزدىك فەنومەندەرىن سالىپ، ءتىلىن دە، ءدىلىن دە ءدۇبارا ەتىپ، قازاقتى ءوزىنىڭ ۇلتتىق جادىنان ايىردى. ۇلتتىق جادىنان ايىرىلعان حالىق ءوز ەلىنىڭ قوجايىنى بولۋعا قاۋقارسىز كەلەد" ءارى قولىنداعى بارىنان ايىرىلىپ، رۋحاني ازعىنداعان توبىرعا اينالىپ كەتەدى. قازاقتىڭ ءوز سورى ءوز بەلىنەن شىققان شاتالاردىڭ قولىمەن جاسالىپ وتىرعانى، قارۋسىز جاۋلاۋ رەفورمالارىنان تۋىنداپ وتىرعانى وتە وكىنىشتى ءارى ايانىشتى. ورىس ءتىلى مەن مادەنيەتى بىزگە ورىس ءشوۆينيزمىنىڭ ىقپالىمەن عانا سىڭدىرىلگەن. ورىستىڭ وزىنە جات بولعان مەنتاليتەتى وزىنە جاراپ قارىق قىلماعاندا، قازاققا قايدان جاراسىن؟ بۇقاراسىن قۇلدىقتىڭ شىلبىرىنا بايلاپ وتىرعان ورىستىڭ قاڭسىعى ءوزىنىڭ سورىنا جۇمىس جاساپ وتىرعاندا، قازاقتىڭ ىشىنەن شىققان بەلسەندى مۋتانتتاردىڭ، شالاقازاقتاردىڭ، ورىسشىلداردىڭ ونى وزىنە ىڭعايلى كورىپ، جانىنا جاستانىپ، وزىنە پايدا جاراتىپ وتىرعانى قازاقتىڭ سورىنا عانا اينالدى. قازاقتى قازاق قىلىپ قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ورىستىڭ مەنتاليتەتى مەن قاڭسىعىنان، قازاقتان شىققان ورىسشىل شوۆينيستتەردەن تىرلىكتى باستاۋىمىز كەرەك. سوندا عانا قازاققا اينالامىز. عىلى مەن ءبىلىمدى يگەرىپ، ونەرتابىستىڭ تالاي ءتۇرىن جاساپ ىسكە اسىرعان تۇلعالاردىڭ باسىم بولىگى نە ءۇشىن ورىستى جاتسىنىپ قاشىپ كەتكەنىن بىلەسىز بە؟ ادامدىق عىلىمىن يگەرگەن اسىل تەكتىلەردىڭ ەشبىرى دە ادامزاتتىڭ جاۋى بولماق ەمەس. ادامدىق عىلىم مەن گۋمانيزمدى ناسيحاتتاپ، جۇرەگىنە ۇڭىلگەن ءھار ادام بالاسى ادامزاتتى قاتەرلى جاعدايعا اپارماق ەمەس. شوشقاسىن سويىپ جەپ، اراعىن قۇشاقتاپ ۇيىقتاعانمەن جىلقىسىن كوگەندەپ، ەن دالانى جايلاعان تەكتىلەردى سالىستىرۋ دا ابەستىك ءارى ناداندىق بولار. ورىستىڭ وزىنە جات مادەنيەتى مەن مەنتاليتەتى وسى. ءوز قاعىنان ءوزى جەرىتەدى دەگەن وسى. وسى وتارشىلدىق مىنەزدەگى شوۆينيستتەر قازاق دالاسىنا كەلىپ، عاسىرلاپ ءوزىنىڭ وتارشىلدىق پيعىلدارىن جۇزەگە اسىرىپ، قازاقتى ءتۇپ تامىرىمەن قۇرتۋعا عانا جۇمىس جاسادى. سولاردىڭ سوڭعى ناتيجەسى «كازاحتار» مەن «مۋتانتتاردى» قازاقتىڭ بەلىنەن شىعارىپ، وزىنە ايداپ سالىپ وتىر. ءتاڭىرىم جانىڭدى بەكەم ەتىپ، رۋحىڭدى بيىك قىلىپ جاراتقان ەكەن، قايران قازاعىم! ءالى دە تايسالماي كەلە جاتىرسىڭ.
اسان قايعى سياقتى زارلانىپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ باسقا ءبىر نارسەنى جارىتىپ ىستەيتىن ءتۇرىمىز بار ما؟ وتاندى ساتۋ – سول وتاننىڭ وتە كىشى ءھام كەرەكتى قۇندىلىقتارىن باس تارتۋدان-اق باستالادى. وتاننىڭ قانداي دا بولسىن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنا كەسىرىن تيگىزگەننىڭ بارلىعى دا ساتقىننىڭ قاتارىنا جاتادى. تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا شيرەك عاسىردان اسسا دا ەلىمىزدەگى قازاق بولىپ تۋعانداردىڭ باسىم كوپشىلىگى «كالبيت سرانىي، گوۆوري پو-چەلوۆەچەسكي» دەگەننەن اسپاي، مىڭجىلدىقتار بويى بابالارىنىڭ جاساعان تاريحىنىڭ الدىندا دا قىلمىستارىن جاسىرماي، اشىق ساتقىندىققا كوشىپ، وزدەرىنىڭ ۇل-قىزدارىنىڭ ءتىلىن ورىسشا شىعارىپ، «رەسمي كازاحتارعا» اينالدى. ولار ءتىلىن ساتتى، ءدىنىن ساتتى، ۇلىن ساتتى، قىزىن ساتتى، ەلىن ساتتى، بايلىعى مەن قازىناسىن ساتتى، جەرىن دە ساتتى. سوندا كەشەگى تونىكوك، كۇلتەگىندەر، بەرتىندە، التىن وردا مەن اقوردانىڭ حاندارى، ابىلاي مەن كەشەگى ءاليحاندار وسى «كازاحتار» ءۇشىن تار جول تايعاق كەشتى مە؟ سوندا ولاردىڭ جانكەشتىلىگى ۇلتىنىڭ سورىنا جاسالدى دەپ كىمنىڭ اۋزى بارىپ ايتا الادى ەكەن!؟ بۇگىنگى «كازاحتار» ەشقاشان دا قازاققا جاتپايدى. ولار ورىسقا دا جاتپايدى. قازاق پەن ورىستىڭ شوۆينيستتىك كەڭىستىگىندەگى رۋحسىز ايماقتى الىپ جاتقان ورىستىڭ ايتاعىنا ەتىپ، قازاقتى جات كورىپ، قاعىنان جەرىگەن جانۋارلار عانا. ورىس ولاردى ءوزىمنىڭ باۋىرىم ەكەن دەپ باۋىرىنا باسپاق ەمەس. ءوزىنىڭ ەت جاقىنى ۋكراينا جۇرتىنا جاساعان زۇلىمدىعى عانا وسىنىڭ مىسالى.
بەكبولات قارجان،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
