Satqyndyq jasaǵan adamdardyń qaı isi adamzattyń tarıhynda qurmetti bolyp edi? Bolmaq ta emes. Belinen shyqqan mýtanttar men shatalarǵa eliniń taǵdyryn tapsyrǵan qazaq qazirgi ýaqytta «kazahtardan» keıin turatyn eldegi mártebesiz ultqa aınalyp úlgergen sııaqty. Qazaq óz jerinde memleket quratyn ulttyń ózi bolýy kerek. Al, "kazahtar" men "mýtanttar" bıligi qolynda bolǵannan soń qazaqtyń ózine ulttyq ıdeologııasyn qalyptastyryp, eliniń qojaıyny etýge múmkinshilik bermeı otyr. Bulaı dep aıtýyma de sebep bolǵannan soń aıtyp otyrmyn. Qazaq halqy óziniń tilin, dástúri men ǵurpyn, tarıhy men ulttyq qundylyqtaryn túgendep, daýlap alýǵa da osy shábınısttik vırýstardyń arqasynda qulyqsyz bolyp otyr. Bul shatalardyń shırek ǵasyr boıy jasap kelgen qasireti qazaq ultyn ulttyq ári saıası ımmýnıtetinen aıyrdy. Otarshyldyq shovınısttik zorlyqqumarlar qazaqtyń ózinen, ıaǵnı belinen shyqqan, rýhy azǵan shatalardyń qolymen iske asyp keldi. Áli de toqtaýsyz iske asyp jatyr. Qazaq eliniń áleýmettik te, saıası da, bilimi men ǵylymy, densaýlyq saqtaý t.b. salalaryndaǵy reformalar tek orysqul mýtanttardyń yqpalymen ǵana jasalyp otyr. Osylaı jasalyp jatqanyna da táýelsizdik alǵaly beri 28 jyldyń júzi toldy. Bul shattalardyń barlyǵy da qazaqtyń tabıǵatyna, bolmysyna, mentalıteti men jadyna jat, teksizdik fenomenderin salyp, tilin de, dilin de dúbárá etip, qazaqty óziniń ulttyq jadynan aıyrdy. Ulttyq jadynan aıyrylǵan halyq óz eliniń qojaıyny bolýǵa qaýqarsyz keled" ári qolyndaǵy barynan aıyrylyp, rýhanı azǵyndaǵan tobyrǵa aınalyp ketedi. Qazaqtyń óz sory óz belinen shyqqan shatalardyń qolymen jasalyp otyrǵany, qarýsyz jaýlaý reformalarynan týyndap otyrǵany óte ókinishti ári aıanyshty. Orys tili men mádenıeti bizge orys shovınızminiń yqpalymen ǵana sińdirilgen. Orystyń ózine jat bolǵan mentalıteti ózine jarap qaryq qylmaǵanda, qazaqqa qaıdan jarasyn? Buqarasyn quldyqtyń shylbyryna baılap otyrǵan orystyń qańsyǵy óziniń soryna jumys jasap otyrǵanda, qazaqtyń ishinen shyqqan belsendi mýtanttardyń, shalaqazaqtardyń, orysshyldardyń ony ózine yńǵaıly kórip, janyna jastanyp, ózine paıda jaratyp otyrǵany qazaqtyń soryna ǵana aınaldy. Qazaqty qazaq qylyp qalyptastyrý úshin eń aldymen orystyń mentalıteti men qańsyǵynan, qazaqtan shyqqan orysshyl shovınıstterden tirlikti bastaýymyz kerek. Sonda ǵana qazaqqa aınalamyz. Ǵyly men bilimdi ıgerip, ónertabystyń talaı túrin jasap iske asyrǵan tulǵalardyń basym bóligi ne úshin orysty jatsynyp qashyp ketkenin bilesiz be? Adamdyq ǵylymyn ıgergen asyl tektilerdiń eshbiri de adamzattyń jaýy bolmaq emes. Adamdyq ǵylym men gýmanızmdi nasıhattap, júregine úńilgen hár adam balasy adamzatty qaterli jaǵdaıǵa aparmaq emes. Shoshqasyn soıyp jep, araǵyn qushaqtap uıyqtaǵanmen jylqysyn kógendep, en dalany jaılaǵan tektilerdi salystyrý da ábestik ári nadandyq bolar. Orystyń ózine jat mádenıeti men mentalıteti osy. Óz qaǵynan ózi jeritedi degen osy. Osy otarshyldyq minezdegi shovınıstter qazaq dalasyna kelip, ǵasyrlap óziniń otarshyldyq pıǵyldaryn júzege asyryp, qazaqty túp tamyrymen qurtýǵa ǵana jumys jasady. Solardyń sońǵy nátıjesi «kazahtar» men «mýtanttardy» qazaqtyń belinen shyǵaryp, ózine aıdap salyp otyr. Táńirim janyńdy bekem etip, rýhyńdy bıik qylyp jaratqan eken, qaıran Qazaǵym! Áli de taısalmaı kele jatyrsyń.
Asan Qaıǵy sııaqty zarlanyp otyrmyz. Bizdiń basqa bir nárseni jarytyp isteıtin túrimiz bar ma? Otandy satý – sol Otannyń óte kishi hám kerekti qundylyqtaryn bas tartýdan-aq bastalady. Otannyń qandaı da bolsyn ulttyq qundylyqtaryna kesirin tıgizgenniń barlyǵy da satqynnyń qataryna jatady. Táýelsizdik alǵanymyzǵa shırek ǵasyrdan assa da elimizdegi qazaq bolyp týǵandardyń basym kópshiligi «kalbıt sranyı, govorı po-chelovecheskı» degennen aspaı, myńjyldyqtar boıy babalarynyń jasaǵan tarıhynyń aldynda da qylmystaryn jasyrmaı, ashyq satqyndyqqa kóship, ózderiniń ul-qyzdarynyń tilin oryssha shyǵaryp, «resmı kazahtarǵa» aınaldy. Olar tilin satty, dinin satty, ulyn satty, qyzyn satty, elin satty, baılyǵy men qazynasyn satty, jerin de satty. Sonda keshegi Tonykók, Kúlteginder, bertinde, Altyn orda men Aqordanyń handary, Abylaı men keshegi Álıhandar osy «kazahtar» úshin tar jol taıǵaq keshti me? Sonda olardyń jankeshtiligi ultynyń soryna jasaldy dep kimniń aýzy baryp aıta alady eken!? Búgingi «kazahtar» eshqashan da qazaqqa jatpaıdy. Olar orysqa da jatpaıdy. Qazaq pen orystyń shovınısttik keńistigindegi rýhsyz aımaqty alyp jatqan orystyń aıtaǵyna etip, qazaqty jat kórip, qaǵynan jerigen janýarlar ǵana. Orys olardy ózimniń baýyrym eken dep baýyryna baspaq emes. Óziniń et jaqyny Ýkraına jurtyna jasaǵan zulymdyǵy ǵana osynyń mysaly.
Bekbolat QARJAN,
"Adyrna" ulttyq portaly
