ۇلان-باتوردا تۇراتىن ۇشقىش اۋەز تاشتۋانۇلى دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ ءىرى ۇشاقتاردىن ءبىرىن باسقارادى. 33 جىلدىق تاجىريبەسى بار مامان ازاتتىقپەن سۇحباتتاسىپ، اۆياتسيا سالاسىنىڭ قىر-سىرىمەن ءبولىستى.
ەتنيكالىق قازاقتارىنىڭ كوپشىلىگى مال جانە اۋىل شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلداناتىن موڭعوليادا اۆياتسيا سالاسىنا ەڭبەك سىڭىرگەن ونعا جۋىق قازاق بار. ولاردىڭ تورتەۋى – ءبىر اۋلەتتەن شىققان. تاشتۋان اۋلەتىنەن شىققان ءتورت ۇشقىشتىڭ ءبىرى – 55 جاستاعى اۋەز تاشتۋانۇلىنىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ بۇل ماماندىقتى تاڭداۋىنا اكەسى تاشتۋان توتەيۇلى جانە اعايىن تۋىسى جايسانىپ ءمۇدارىسۇلى سەبەپ بولعان. سوڭعى اتالعان ەكى ازامات موڭعوليانىڭ اۆياتسيا جانە اسكەري اۋە كۇشتەرىندە ۇزاق جىل قىزمەت ەتكەن.
ان-2 مەن BOEING
MIAT Mongolian Airlines كومپانياسىنىڭ ۇشقىشى، ەكيپاج كومانديرى اۋەز تاشتۋانۇلى ومبى ازاماتتىق اۆياتسيالىق ۇشۋ-تەحنيكالىق كوللەدجىن، كيروۆوگراد جوعارى ۇشۋ اكادەمياسىن تامامداعان. 1985 جىلدان بەرى موڭعوليانىڭ اۆياتسيا سالاسىندا قىزمەت ەتە باستاعان.
- موڭعوليانىڭ 18 ايماعىنىڭ ءبىرى - ارحانعاي دەگەن ايماعى بار. وقۋدى ءبىتىرىپ كەلىپ، سول جاققا ءبولىنىپ، ان-2 ۇشاعىنىڭ ەكىنشى ۇشقىشى بولدىم. ودان كەيىن كاپيتان بولدىم. ەكى-ءۇش جىل سول ان-2 ۇشاعىن، ودان كەيىن 2000 جىلعا دەيىن ان-24 ۇشاعىن باسقاردىم. 2000 جىلدان باستاپ فرانتسيا، گەرمانيا، يتاليا بىرىگىپ قۇراستىرعان Airbus 310 ۇشاعىمەن ۇشتىم. 2010 جىلدان باستاپ، MIAT Mongolian Airlines كومپانياسى اirbus-تىڭ ورنىنا Boeing ۇشاقتارىن ساتىپ الىپ، ۇشىرا باستادى. Boeing 767-300 دەگەن ۇشاق بولدى. سول ۇشاقتىڭ العاشقى ەكيپاجى بولىپ مەن ۇشتىم. سودان بەرى بۇگىنگە دەيىن وسى ۇشاقتا ۇشىپ كەلەم، - دەيدى اۋەز تاشتۋانۇلى.
ونىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى ايتىلعان Boeing 767-300 ۇشاعى الەمدەگى ەڭ ءىرى ۇشاقتاردىڭ قاتارىنا كىرەدى. وعان ەكيپاج مۇشەلەرىن ەسەپتەمەگەندە 278 ادام سيادى. اۋە كولىگى 10-11 مىڭ مەتر بيىككە كوتەرىلىپ، 13-14 ساعات قونباي ۇشا الادى.
ماۋسىمدىق جۇمىس
اۋەز تاشتۋانۇلىنىڭ ايتۋىنشا، قىستا ءىرى ۇشاقتار ءۇشىن رەيس وتە از بولادى. ويتكەنى موڭعولياعا باراتىن تۋريستەر سانى ازايادى. ال جازدا كەرىسىنشە، جۇمىس كوبەيەدى. مۇنداي كەزدە ۇشقىش «اپتاسىنا ءتورت-بەس رەت ۇشادى».
ال ماۋسىمدىق جۇمىس كەزىندەگى كەمشىلىكتەردى تولتىرۋ ءۇشىن موڭعوليالىق اۋە كومپانياسى ۇشاقتى وزگە كومپانيالارعا جالعا بەرىپ، ليزينگپەن جۇمىس ىستەي باستايدى. بۇل – اۋەز تاشۋتانۇلى ءۇشىن دۇنيەجۇزىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىن ارالاپ، اۋە كولىگىمەن الىسقا جولاۋشى تاسيتىن مەزگىل.
- مىسالى، وتكەن جىلدىڭ قاراشا ايىنان بيىلعى اقپانعا دەيىن لاتىن امەريكاسى ەلدەرىندە اتاپ ايتقاندا، چيلي، دومينيكان رەسپۋبليكاسى، گايتي ارالدارى، پورت-و-پرەنس ارالىقتارىندا ۇشتىق. بىلتىر بانگلادەشتەن ساۋد ارابياسى، مالايزيا، سينگاپۋر، كاتار، دۋباي ارالىقتارىندا ءدال سولاي جۇمىس ىستەدىك. مۇنداي تاجىريبە ۇنايدى. بارعان جەردەگى ۇشقىشتاردىڭ دەمالاتىن ورىندارى، تاماقتانۋ ورىندارى جوعارى دەڭگەيدە، - دەيدى ول.
ۇشقىشتىڭ ايتۋىنشا، بيىل موڭعوليا ۇشاقتارى تۇڭعىش رەت ترانساتلانتيكالىق مارشرۋتپەن ۇشقان. قازىر اقش-قا ۇشاتىن رەيس ءۇشىن دايىندىق ءجۇرىپ جاتىر.
- ال 2020 جىلدان باستاپ، ۇلان-باتوردان سيەتل، لوس-اندجەلەس، سان-فرانتسيسكو قالالارىنا رەيستەر جاساۋ جوسپارىمىز بار. ۇزاققا ۇشاتىن Boeing 787 دەگەن ۇشاق تا العالى جاتىرمىز. اقش-قا ۇشۋ وتە قيىن بولادى. وتە كوپ وقۋ كەرەك. اقش-تىڭ ءوزىنىڭ ۇشۋ ستاندارتى بار. ءبىز ەۋروپا ستاندارتىمەن جۇرەمىز عوي، - دەيدى ۇشقىش.
سوۆەت مەكتەبى مەن باتىس ستاندارتى
سوۆەتتىك اۆياتسيا مەكتەبىنەن شىققان اۋەز تاشتۋانۇلى ۇشۋدىڭ باتىستىق ۇلگىسىمەن العاش رەت تانىسقان كەزدە كوپ جايتقا قانىققانىن، ەكى جاقتىڭ ۇشۋ فيلوسوفياسى تىم بولەك بولاتىنىن ايتادى.
- ءبىز العاش ورىستىڭ مەكتەبىمەن وقۋدى تاۋىستىق. سوندا بىلمەي ءجۇرىپ، مىنا ەۋروپانىڭ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ ستاندارتىنا كىرگەندە «oيبۋ» دەدىك. وقىتۋ ءتاسىلى بولەك. ۇشۋ فيلوسوفياسىنىڭ ءوزى بولەك. رەسەي ۇشاقتارىنان كوپ اۆاريا شىقتى. ول ەندى فيلوسوفياعا بايلانىستى بولادى ەكەن. ءبىز ونى سول كەزدە بىلمەدىك. قاۋىپسىزدىك دەگەن سول فيلوسوفيانىڭ ءوزى بولادى. ەڭ بەرىسىن ايتايىن، سوۆەتتىڭ ۇشاعىندا ۇشىپ جۇرگەن كەزدە كوماندير قۇداي بولدى عوي. ول جانىنداعى كىسىلەردىڭ ءسوزىن قابىلدامايتىن. سودان اۆاريالار كوپ بولدى. ەۋروپانىڭ فيلوسوفياسىنا سايكەس، مەن قانداي ۇلكەن كوماندير بولسام دا، ەكىنشى ۇشقىشتىڭ ايتقانىن ورىندايمىن، ەگەر دۇرىس بولسا، - دەيدى ول.
ۇشقىشتىڭ ايتۋىنشا، Boeing ۇشقىشتارى ۇشاقتى تەك التى اي عانا باسقارا الادى. مەرزىم اياقتالىسىمەن قايتا سىناقتان ءوتىپ، بىلىمدەرىن ۇشتاپ وتىرادى. ول مۇنداي دايىندىقتان بۇرىندارى رەسەيلىك ۇشاقتاردى باسقارعاندا وتپەگەنىن ايتادى.
- ادام بولعان سوڭ بىرنارسەنى قايتالاپ وتىرماسا، ۇمىتىپ قالاتىنى بەلگىلى. سول ءۇشىن ونى ۇمىتتىرماس ءۇشىن ارنايى باعدارلاما بويىنشا ىستەيمىز. ماسەلەن، ۇشاق كوتەرىلىپ بارا جاتقان كەزدە ءبىر دۆيگاتەل ىستەمەي قالادى، ۇشىپ شىققاننان كەيىن ءبىر دوڭگەلەگى جينالماي قويادى، ءبىر دوڭگەلەگى تۇسپەي قويادى، قۋات گەنەراتورلارى جوق بولىپ قالادى دەگەن سياقتى ءارتۇرلى جاعدايلار بار عوي. ماياميدەگى (اقش – رەد.) جاتتىقتىرۋ ورنىندا سونىڭ ءبارىن كورىپ، جاتتىعامىز، - دەيدى ۇشقىش.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستانداعى ۇشاقتار «باتىستىڭ ۇشۋ فيلوسوفياسىمەن» ۇشادى.
اپاتتى جاعدايدا قونۋ تاجىريبەسى
ازاماتتىق اۆياتسيا سالاسىندا ونداعان جىل ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان اۋەز تاشتۋانۇلى ۇشاقتا كەزدەسەتىن ءىرىلى-ۇساقتى اقاۋلارعا قاتىستى تالاي جاعدايلاردى باستان وتكەرگەن. ءبارىن ءتىزىپ جازسا، كىتاپقا دا سىيمايتىنىن ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، ايتكەنمەن بۇرىنعى ۇشاقتارمەن سالىستىرعاندا قازىرگى ۇشاقتار قاۋىپسىزدەۋ جانە كۇردەلى اقاۋلار وتە سيرەك كەزدەسەدى.
بىردە ول قاۋىپتى جاعدايدا اirbus ۇشاعىن قالاي جەرگە امان-ەسەن قوندىرعانىن دا بايانداپ بەردى.
- ۇلان-باتوردان ۇشىپ شىققانىمىز سول ەدى، گيدراۆليكالىق جۇيەنىڭ ەكەۋى ىستەمەي قالعانىن بىلدىك. ءبىز بەرلينگە ۇشقان ەدىك. بەرلينگە ۇشۋ ءۇشىن جولدا ءبىز ماسكەۋگە تۇسەمىز. ەگەر ماسكەۋگە باراتىن بەنزين سالماعى قوسىلسا، ۇشاق وتە اۋىر بولىپ، قونۋعا قيىندىق كەلتىرەدى. مىسالى، Boeing ۇشاقتارى قايتا قونۋ ءۇشىن بەنزينىن اسپانعا شاشىپ جىبەرەدى. شاشاتىن ارنايى اۋداندارى بولادى. ال اirbus-تا ونداي جوق. سول ءۇشىن ءارى قاراي ۇشۋىنا بولمايدى. امالداپ قونۋ كەرەك بولدى. نەگىزى ەكى گيدراۆليكالىق جۇيەنىڭ ىستەمەي قالۋى وتە قاۋىپتى نارسە. مىسالى، دەڭگەيمەن ەسەپتەگەندە ءۇش دەڭگەي بولىپ، ەڭ قيىنى ءۇش بولسا، سول ۇشكە كىرەدى. گيدراۆليكا ىستەمەسە، كوپ نارسە ىستەن شىعادى. ۇشاقتىڭ جىلدامدىعىن ازايتۋ قيىنعا سوعادى. Quick reference handbook دەگەن نۇسقاۋ كىتاپشاسى بولادى ۇشاقتا. سوندا ءبىر نارسە جۇمىس ىستەمەي قالعاندا نە ىستەۋ كەرەكتىگى جازىلعان. اirbus-تىڭ ەرەكشەلىگى قانداي دا ءبىر «وتكاز» شىعا كەلسە، ديسپلەيگە «ۇشاقتا وسىنداي نارسە جۇمىس ىستەمەي قالدى، ەندى مىنانى ىستە» دەپ ينسترۋكتسيا بەرىپ وتىرادى. ءبىر جاعىنان كىتاپقا سۇيەنىپ، ەكىنشى جاعىنان سول ينسترۋكتسيا كومەگىمەن قاراپ وتىرىپ، ويداعىداي قونا الدىق. سوڭىنان وندىرىستەن بولعان قاتەلىك ەكەنى انىقتالدى، - دەيدى موڭعوليالىق قازاق ۇشقىش.
اۋەز تاشتۋانۇلى قازاقستانعا اراكىدىك ءوز كولىگىمەن كەلىپ تۇرادى. ال جەرگىلىكتى ۇشاقتاردىڭ ۇشۋ ساپاسى مەن قىزمەت كورسەتۋى تۋرالى سۇراعانىمىزدا بۇرىندارى ەسكى ۇشاقتارمەن ۇشقانىن، قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى ويداعىداي بولماعانىن، كوڭىلىنەن شىقپاعانىن ايتتى.
اۋەز تاشتۋانۇلىنىڭ ءتورت بالاسىنىڭ اراسىنان ۇشقىش شىقپاعان.
- ءبىر بالام ۇشقىشتار مەكتەبىنە بارىپ، دەنساۋلىعىنا بايلانىستى قايتىپ كەلدى. قازىر باسقا سالا بويىنشا وقىپ جاتىر، - دەدى ول.
تاشتۋان اۋلەتىندە اۋەزدەن بولەك، كەنجە ءىنىسى ەسبولات تاشتۋانۇلى جانە اكەسىنىڭ تۋعان باۋىرى اسەت توتەيۇلى دا ۇشقىش، ەكيپاج كاپيتاندارى.
موڭعوليادا 160 مىڭعا جۋىق ەتنيكالىق قازاق ءومىر سۇرەدى. بۇل - مەملەكەت حالقىنىڭ بەس پايىزدان استامى. ونىڭ 90 مىڭى بايان-ولگي ايماعىندا، قالعان 70 مىڭى ەردەنەت، نالايح سياقتى ايماقتارىندا شاشىراي قونىستانعان.
______________________________________________________________________________________________________________________
ماقپال مۇحانقىزى
ازاتتىق راديوسى
