16 اقپان 2022 جىل، «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى
قاراشاڭىراق – اۋىلعا قامقورلىق قاجەت. فراكتسيانىڭ ءتيىستى دەپۋتاتتىق ساۋالىن ازامات ابىلداەۆ مالىمدەدى.
پرەمەر-مينيستر
ءا.سمايىلوۆقا
اۋىل دەسە ەلەڭ ەتپەيتىن قازاق جوق. اۋىل – قازاقبالاسى ءۇشىن قاسيەتتى قارا شاڭىراق, كىندىك قانى تامعانكيەلى مەكەن. ول – قازاقتىڭ ءداستۇرى مەن ءدىلىنىڭ ورداسى. ەگەرءبىز بولاشاعىمىزدى ويلاساق, اۋىلدى ساقتاۋىمىز كەرەك. تەك ساقتاپ قانا قويماي, ونى بۇگىنگى زاماننىڭ تالابىنا سايكوركەيتۋىمىز قاجەت. اۋىلدىڭ جاعدايى جاقسى بولسا, قازاقتىڭ دا ءتورت قۇبىلاسى تەڭ بولادى.
ال ول ءۇشىن اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تابىس دەڭگەيىنكوتەرۋ قاجەت. وكىنىشكە وراي, قالامەن سالىستىرعاندا, اۋىلتۇرعىندارىنىڭ تابىس دەڭگەيى ايتارلىقتاي تومەن. قالامەن اۋىلدىڭ ءار تۇرعىنى ەسەبىمەن بيۋدجەتتەن قاراجاتبولۋدە تەڭسىزدىك بارى انىق.
بارلىعىمىزدىڭ تامىرىمىز سول اۋىلدان تارادى ەمەس پە!؟ قاراجات بولۋگە كەلگەندە مەملەكەت نەگە سول اۋىلدى – قاراشاڭىراقتى ۇمىتادى?! سول جاقتا تۇرىپ جاتقان كەنجەبالانى نەگە ەسكەرمەيدى? شىنىمەن, مەملەكەت اۋىلتۇرعىندارىنا كەلگەندە قارجىنى ۇنەمدەيدى.
اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ, قالامەن اۋىل اراسىندا شىعىنداردى بىركەلكى ءبولۋ – تۇراقتىقوعام قۇرۋدىڭ ەڭ سەنىمدى جولى دەپ سانايمىز.
اۋىلعا نەمقۇرايلى قاراۋدىڭ سالدارى ونداعى ءبىلىم مەن مەديتسينا دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋىنە, اقپاراتتىڭ قولجەتىمدىبولماۋىنا, مادەنيەت پەن سپورتتىڭ دامىماۋىنا, سونداي-اقجول ساپاسىنىڭ تومەندەۋىمەن قاتار باسقا دا فاكتورلارعااسەر ەتەدى.
اۋىلدان شىعىپ, وقۋعا تۇسە الماعان اۋىل جاستارىامال جوق, قالا شەتىندەگى پاتەرلەردى جاعالايدى. سونىڭسالدارىنان, قالادا قازىر ەكى ماماندىق باسىم. ول – تاكسيست جانە كۇزەتشى-وققاعار. تەپسە تەمىر ۇزەتىن اۋىل جاستارىقولىندا ديپلومى بولماعان سوڭ, كۇزەتشى-وققاعار بولىپ 50-60 مىڭعا – 1 كۇن جۇمىس جاساپ, 2 كۇن دەمالىپ, بوس ۋاقىتىندا سپورتزال مەن سىراحانالاردى جاعالاپ كۇنىنوتكىزەدى. مەن مۇنى ءوز اۋىلىمنىڭ جاستارىنان كورەمىن.
ءبىزدىڭ اۋىل – الماتى وبلىسىنىڭ تاۋ باۋرايىنداورنالاسقان قاستەك دەگەن 170-تەي ءتۇتىنى بار شاعىن عانا اتامەكەن. بۇرىن 16 عىلىم دوكتورى, 57 عىلىم كانديداتى بار دەپ ماقتان ەتۋشى ەدىك. ال قازىر 50 كۇزەتشى-وققاعار بار، «الاش پرايد» كلۋبى دا بىزدەن شىققان دەپ ماقتانامىز. بىراق, شۇكىر دەپ ايتامىن, بىلىمدەرى ورتا بولسا دا، باۋىرلارىمنىڭ تاربيەسى وتە جوعارى.
دەگەنمەن, ءبىز قازاقستاندىقتاردىڭ جارتىسى اۋىل-ايماقتاردا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. سولاۋىل جاستارىنا جاعداي جاساپ, اۋىلدىڭ ءال-اۋقاتىنكوتەرەتىن ءبىر-اق نارسە بار. ول – اگرارلىق ونەركاسىپتىقولداۋ. وسىمدىك شارۋاشىلىعىندا مۇمكىندىكتەر جوقتىڭقاسى: ەگىستىكتەردى كەڭەيتىپ, ەكستەنسيۆتى جولمەن دامۋ ءۇشىنجەر تاپشى;
- ەگىستىككە جارامدى جەردىڭ ءبارى اينالىمعاشىعارىلعان;
- استىق ونىمدىلىگى تابيعي-كليماتتىق جاعدايعابايلانىستى شەكتەۋلى;
- كليماتتىق شەكتەۋلەر تۋرا سولاي جەمىس-جيدەك جانەكوكونىس داقىلدارىن ۇلعايتىپ, وسىرۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى.
سوندىقتان دا، ەڭ قولايلى سالا ول - مال شارۋاشىلىعى. قازاقستاننىڭ ۇلان-عايىر دالاسى, مال باعۋعا جارامدىجايىلىمدارى مال شارۋاشىلىعى سالاسىن دامىتۋداعىءبىزدىڭ تابيعي ارتىقشىلىعىمىز بولىپ تابىلادى.
مالدى جايىلىمدا باعۋ قىزىل ەت ءوندىرىسىنىڭ وزىندىكباعاسىن تومەندەتەدى. وسىلايشا, قازاقستاندىق ءونىم - الەمنارىقتارىندا باسەكەگە قابىلەتتى بولا الادى. جايىلىمدىجەردىڭ اۋدانى بويىنشا ءبىز الەم بويىنشا بەسىنشى ورىنداتۇرمىز (186 ملن. گەكتار جەر, قر-داعى اۋىل شارۋاشىلىقجەرلەردىڭ 85%-ى). ول قازاقستانعا وتارلى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن وراسان زور مۇمكىنشىلىكبەرەدى.
الەمدە قىزىل ەتتى تۇتىنۋ دەڭگەيى كۇن ساناپ ارتىپ, باعا ءوسىپ كەلەدى. ەڭ ءىرى يمپورتتاۋشى ەلدەر – ىرگەلەس جاتقانكورشىلەرىمىز قىتاي مەن رەسەي. ال، ورتا ازيا ەلدەرى, اراب امىرلىكتەرى مەن تۇركيا قوي ەتىن كوپتەپ تۇتىنادى. وسىلايشا, قازاقستاندىق قىزىل ەتتى وتكىزۋگە ارنالعان ءىرىنارىقتار بار. الەمدىك نارىقتارعا شىعۋ ءۇشىن قازاقستانعاەڭ كەمى 100 مىڭ فەرمەرلىك شارۋاشىلىق قاجەت. دەمەك, قولداعى بارىمىزعا قوسا تاعى ەڭ كەمى 80 مىڭ بيزنەس يەسىقاجەت ەتىلەدى.
كاسىپكەرلەر تابىستى ارتتىرۋ, جەكە كاسىپتى دامىتۋ, جەردى باپتاۋعا باسقاشا قارايدى, موتيۆاتسياسى بولەك. جاڭافەرمەرلەر اۋىل تۇرعىندارى ءۇشىن جۇمىس ورىندارىن اشىپ, ساباقتاس سالالارداعى تاۋارلار مەن قىزمەتتەرگە سۇرانىستىقۇرا الادى. مىسالى وسىمدىك شارۋاشىلىعىندا استىقتىەتكە كونۆەرتاتسيالاۋ – 1 ملن توننا استىق 300 ملن دوللار ەكسپورتتىق ءتۇسىم بەرەدى.
وسى استىقتان 200 مىڭ توننا قىزىل ەت الۋعا جانە 1 ملرد دوللار پايدا تابۋعا بولادى.
ال، مال شارۋاشىلىعى – قازاق حالقى ءۇشىن ءداستۇرلى اتاكاسىپ. كوشپەلى حالىقتاردىڭ تۇسىنىگىندە ءتورت تۇلىك – تابىستىڭ نىشانى, ءومىردىڭ اجىراماس بولىگى. اتا كاسىپتەگىبىلىكتىلىك پەن وعان بەيىمدىلىك – قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىنەتەرەڭ بويلاعان. دەمەك, «مالىم – جانىمنىڭ, جانىم – ارىمنىڭ ساداعاسى» دەپ بابالارىمىز ايتقانداي, ەتتى مال شارۋاشىلىعىن قازاقستاننىڭ ۇلتتىق يدەياسى رەتىندەدامىتۋ ەكونوميكالىق تۇرعىدان قيسىندى, ءارى حالقىمىزدىڭتابيعاتىنا جاقىن سالا.
وسى جۋىردا مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەنوتىرىسىن وتكىزدى. وندا اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋماسەلەسىنە ءمان بەردى. بۇل – وتە جاقسى جاڭالىق. ونىمەنقوسا, سوڭعى 5 جىلدا اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا 2 تريلليون تەڭگەدەن استام قاراجات بولىنگەنىن ايتتى. الايدا, سۋبسيديا قانشا وسسە دە، بۇل سالادا اۋىز تولتىرىپايتاتىنداي وزگەرىس بولماعاندىعىنا توقتالدى.
ول راس. نەگىزىندە سۋبسيديا تۇپكى يەسىنە جەتپەي, ورتا جولدا تالان-تاراجعا ءتۇسىپ كەتەدى. مىسالى 2 تريلليوننىڭقاراجاتتىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى سىياقى مولشەرلەمەلەرىنسۋبسيديالاۋعا بولىنگەن. ونى اوككە قوسادى. بۇلبانكتەردىڭ سحەماسى - اۋىل شارۋاشىلىقتىڭ سۋبسيدياسىناجاتپايدى.
مەملەكەت بانكتەرگە 1,5 - 2 پايىزبەن ساۋىقتىرۋباعدارلاماسىنا ميللياردتاعان قايتارىمسىز قاراجاتبولىنگەنى بەلگىلى. ال اۋىلعا كەلگەن كەزدە 17 پايىزبەن نەسيەبەرىپ, 70 پايىزىن بانكتىڭ سحەماسىمەن تولەپ, ونى سۋبيديادەپ اتاپ قويادى.
مىسالى: اۋىل شارۋاشىلىعىنا جىلىنا 350 ملرد. تەڭگەگە دەيىن سۋبسيديا بولىنەدى. بۇل - نارىقتا ءبىر دەڭگەيدەتۇرعان بەلورۋسسيا مەن رەسەيدەن 6-8 ەسە تومەن. وسى سۋبسيديا 83 000 سۋبەكتىگە بولىنەدى. سوندا ءار قايسىسىقانشا الادى دەپ ويلايسىزدار?!
مىسالى: پرەفەرەنتسيا بويىنشا اۆتوپرومعا 3-4 زاۋىتسالۋعا دەپ 2019 جىلى 150 ملرد.قارجى ءبولدى. ونى زاۋىتدەپ ايتۋعا اۋزىڭ بارمايدى. وتۆەرتكامەن جينايتىن تسەحتار. ال، «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى بويىنشا نەسيە سىياقىمولشەرلەمەلەرىن تومەندەتەتىن سۋبسيدياعا 2 جىلدا 2,4 ترلن. قارجى بولىنگەن.
نەگە ءبىز مەملەكەتتىڭ اقشاسىن بانكتەرگە ارزانعا بەرىپ, ولاردان قىمباتقا الىپ, وعان تاعى سۋبسيديا بەرەمىز. مەن وسىنى تۇسىنبەيمىن. بۇنىڭ بارلىعى قازىنادان اقشاۇرلاۋعا جاسالعان سحەمالار.
اۋىلدىڭ وركەندەۋىنە توسقاۋىل قوياتىن, جاعدايىنناشارلاتاتىن باعدارلامالاردى ءبىزدىڭ جۇرتقا جاسالىپجاتقان قاستاندىق دەپ بىلەمىز.
تاعى قوسارىم. قازىر مال باعۋدىڭ ءوزى قيىن بولىپبارادى. جۇمىستىڭ قيىندىعىنان بولەك, سىبايلاسجەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى سۋبسيديا العانمالشىلاردى تەكسەرىپ, توڭكەرىپ جاتىر. اۋىلدا باسقا كاسىبىجوق بولعاندىقتان, شىعىندى بولسا دا جۇمىس جاساپوتىرعان مالشىنىڭ قولىنا جارتىلاي عانا جەتەتىن قاراباقىردى جەلكەسىنەن شىعارىپ سىلكىلەيتىندەي, بەلدەنباسىپ, تالان-تاراجعا تۇسىرەتىندەي نە كۇن تۋدى باسىمىزعا? اگەنتتىك اتىنىڭ باسىن قاراپايىم حالىقتىڭ قاراباقىرىنا ەمەس, مەملەكەتتى سورىپ, اقشاسىن قاپتاپ جەپجاتقان قورقاۋلارعا بۇرىپ, سولاردى تەكسەرسىن.
ونىمەن قوسا, ءبىزدىڭ كوميتەتتىڭ مۇشەلەرى «اوك-ءنىڭسۋبسسيديالاۋ تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ» جونىندە تاقىرىپتىقوتىرىس وتكىزدى. وتىرىس بارىسىندا اۋىل شارۋاشىلىقءمينيسترى مەن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس قيمىلاگەنتتىگىنىڭ ۇسىنىستارى تىڭدالدى. مۇندا ايتىلعانسۋبسسيديالاۋ تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ جونىندەگى ۇسىنىستارعاءبىزدىڭ كوڭىلىمىز تولمادى.
ال، اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋ ماسەلەسى جونىندەگىپرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ تۇسىندا. توقتاپقالماي, سۇيەمدەپ بولسا دا قوزعالىپ جاتقان مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ جولىندا بىزگە مىڭداعانباعدارلاما ەمەس, 1945 جىلعى سوعىستان كەيىنگى انگليانىكوتەرۋ ءۇشىن پرەمەر-ءمينيسترى جاساعان «ودين ستاكان مولوكا» سياقتى 1 عانا مىقتى باعدارلاما جاساۋ قاجەت دەپويلايمىز.
قۇرمەتتى ءاليحان اسحانۇلى! سوندىقتان دا، اۋىلءومىرىنىڭ جاقسارۋى ءۇشىن بيۋدجەتتەن قاراجات ءبولۋ كەزىندەاۋىل مەن قالاعا بولىنەتىن قاراجاتتىڭ اراسىنداعىالشاقتىعىن جويىپ, اوك-كە بەرىلەتىن سۋبسيديانى جوقدەگەندە 2-3 ەسەگە كوبەيتىپ, مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋداقازاقستاننىڭ وركەندەۋىنىڭ ۇلتتىق جوسپارىن جاساۋدىقاجەت دەپ سانايمىز.
قۇرمەتپەن, «اق جول» فراكتسياسىنىڭ دەپۋتاتتارى
