رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى قاقتىعىس ۋكراينا داعدارىسى باستالعالى بەرى ۇزبەي جالعاسىپ كەلەدى. تورتكۇل دۇنيە باقىلاپ وتىرعان ەكى ەل اراسىنداعى شيەلەنىستى سوڭعى كەزدە تۋىنداعان وقيعالار ۇلعايتىپ، ءتىپتى ءوڭىردىڭ قايشىلىعىن اسقىندىرىپ جىبەردى. بۇل جونىندە اراب تەلەارناسى Al Jazeera دا ساراپشىلار پىكىرىنە سۇيەنىپ: «ۋكراينا رەسەيمەن تىكەلەي قاقتىعىس تۋدىراتىن اسكەري ارەكەتتەردى باستاۋعا مۇددەلى ەمەس» دەپ جازدى. سونداي-اق، ماقالا اۆتورى دونباستاعى اسكەري قاقتىعىستىڭ سالدارى اپاتقا اينالۋى مۇمكىن ەكەنىن تۇسىنگەن ۋكراينا پرەزيدەنتى زەلەنسكيدىڭ ريتوريكاسى جاقىندا وزگەرگەنىن اتاپ ءوتتى.
ايتا كەتەيىك، ۋكراينانىڭ شىعىسىندا سەپاراتيستەرمەن سوعىس 8 جىل بويى جالعاسىپ كەلەدى. ۇرىستى توقتاتۋ ءۇشىن ءتۇرلى كەلىسىم جاسالعانىمەن، دونباستاعى قاقتىعىس ءبىر كۇنگە دە توقتامادى. بۇۇ-نىڭ مالىمەتىنشە، 2014 جىلدىڭ ساۋىرىنەن بەرى دونباستا 13 مىڭنان استام ادام قازا تاۋىپ، ءبىر ميلليونعا جۋىق حالىق كوشىپ كەتكەن.
ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكيدىڭ ويىنشا، دونباستاعى قاقتىعىستى توقتاتۋدىڭ جالعىز جولى - رەسەيمەن تىكەلەي بايلانىس ورناتۋ. ول ۋكراينادا 2014 جىلعى داعدارىس باستالعاننان 2019 جىلعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا دەيىن قابىلدانعان «رەسەيگە سەنبە» ءتاسىلىن وزگەرتتى. الايدا جاعداي ۋشىعىپ، كيەۆتەگى بيلەۋشى رەجيمىن وزگەرتە الاتىن اۋقىمدى قاقتىعىستاردى باستاۋ قاۋپى تۋىنداعاننان كەيىن، سوعىس جالعىز شەشىمگە اينالدى.
بۇعان ۋكراينا مەن رەسەي اراسىنداعى بايلانىستىڭ تۇبەگەيلى توقتاۋى مەن «نورمانديا فورماتى» اياسىندا ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى جاعدايدى رەتتەۋ ءۇشىن ءتورت ەلدىڭ (گەرمانيا، ۋكراينا، رەسەي جانە فرانتسيا) جوعارى لاۋازىمدى وكىلدەرىنىڭ ديپلوماتيالىق توبى دالەل. قازىرگى داعدارىسقا بايلانىستى كيەۆ پەن بەرلين اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ شيەلەنىسۋىن دە اتاپ وتكەن ءجون. بۇعان قوسا، كيەۆ رەسەيدىڭ ستراتەگيالىق قارسىلاسى اقش-تان كوپ مولشەردە جوعارى ساپالى قارۋ-جاراق العاندىعىعى بەيبىت شەشىمگە توسقاۋىل بولىپ وتىر.
ءۇمىتتىڭ كۇيرەۋى
ۋكراينا ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنشە، زەلەنسكي ءوز كوزقاراسىن وزگەرتۋگە ءماجبۇر. ويتكەنى ول باتىستاعى «سەرىكتەستەرى مەن وداقتاستارىنىڭ» قولداۋىنا تاۋەلدى.
ال ساياساتتانۋشى دميتري بورتنيكوۆ: «زەلەنسكي كرەملمەن ديالوگ قۇرۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەنىن بىلەدى. ويتكەنى ول پۋتينمەن تىكەلەي كەزدەسۋدەن بىرنەشە رەت باس تارتى. ەگەر كەزدەسۋ وتەتىن بولسا، قىرىم رەسەي تەرريتورياسى ەكەنىن جانە ماسكەۋ ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى داعدارىستى شەشۋدە دەلدال ءرولىن اتقاراتىنىن ەسكەرسەك، وندا قىرىم مەن دونباسس ماسەلەسى تالقىلانبايدى. قىسقاسى، رەسەيمەن ديالوگ قۇرۋ مۇمكىن ەمەس. ەگەر مۇمكىن بولعان جاعدايدا ەشقانداي ناتيجە بولمايدى»، - دەپ قوستادى.
ماسكەۋ كيەۆتى دونباسسقا قارۋلى شابۋىل دايىندادى دەپ ايىپتادى
ماسكەۋ كيەۆتى تۇرىكتىڭ «بايراكتار» ۇشقىشسىز ۇشاعىن پايدالانعاننان كەيىن، دونباسقا قارسى قارۋلى شابۋىل دايىندادى دەپ تاعى دا ايىپتادى. بۇل ءازىربايجاننىڭ بىرنەشە اي بۇرىن تاۋلى قاراباقتى ازات ەتۋ ءۇشىن جاساعان اسكەري وپەراتسياسىن ەسكە تۇسىرەدى.
ارينە، كيەۆتە بۇل ايىپتاۋلار جوققا شىعارىلدى. بىراق ونىڭ ريتوريكاسى تۇرىك ۇشقىشسىز ۇشاق وقيعاسىنان كەيىن ايتارلىقتاي وزگەرگەنى انىق. كيەۆ ءوز تەرريتورياسىن رەسەيشىل قۇرىلىمداردان ازات ەتۋ ءۇشىن قارۋ قولدانۋعا قۇقىلى ەكەنىن مالىمدەپ، «ماسكەۋ دەلدال ەمەس، قاقتىعىستىڭ تاراپى» ەكەنىن باسا ايتتى.
ۋكراينا سوعىس باستاۋعا مۇددەلى مە؟
كيەۆ رەسەيلىك كۇشتەردىڭ ۋكراينالىقتاردان الدەقايدا جوعارى ەكەنىن جاقسى بىلەدى. ساراپشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، ۋكراينا «رەسەيلىك ازشىلىقتاردى قورعايمىز» دەگەن جەلەۋمەن ارالاسۋدان تارتىنبايتىن، رەسەيمەن تىكەلەي تەكەتىرەس تۋدىراتىن كەز كەلگەن اسكەري ارەكەتتى باستاۋعا مۇددەلى ەمەس. بىراق ماسكەۋدەگىلەر ۋكراينانىڭ جاڭا ايماقتىق جانە جاھاندىق اينىمالىلار تۇرعىسىنان رەسەيمەن سوعىس باستاۋى مۇمكىن دەپ ويلايدى.
ال ۆلاديمير زەلەنسكي ۋكرايندەرگە ۇندەۋ جولدادى. ول «ەلدىڭ شىعىسىندا جاعداي باقىلاۋدا» ەكەنىن مالىمدەپ، جاعدايدى بەيبىت جولمەن شەشۋ جۇمىستارى جۇرگەزىلىپ جاتقانىن اتاپ ايتتى. قورعانىس ءمينيسترى الەكساندر رەزينكوۆ تە ەشقانداي شابۋىل بولمايدى دەيدى.
ەۋروپاداعى ءبولىنۋ: قاي ەل ۋكراينامەن رەسەيگە قارسى تۇرادى جانە نەلىكتەن؟ (گلاۆرەد، ۋكراينا)
ستراتەگيالار مەن تەحنولوگيالاردى تالداۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى رۋسلان پۋحوۆتىڭ ايتۋىنشا، ۋكراينا سوعىس ىزدەپ جۇرگەن جوق. بىراق رەسەيدى جانە ورىس حالقىن قازىرگى بيلىككە قارسى قويۋدىڭ جالعىز جولى – پۋتين بيلىكتە بولعانشا، ەلدىڭ شىعىسىنداعى قاقتىعىستى جالعاستىرۋ.
كيەۆ تاۋلى قاراباق ستسەناريى بويىنشا، دونباستى ازات ەتە الادى. الايدا ودان ەشتەڭە شىقپايتىنىن بىلەدى. ال رەسەي ارالاسسا، تەك ورىس ۇلتىنا عانا ەمەس، بىرنەشە ەلگە اسەر ەتەتىن ۇلكەن ءارى شىعىنى مول سوعىس باستالماق.
ۋكراينانىڭ قاجەتتىلىكتەرى امەريكانىڭ مۇددەلەرىنە سايكەس كەلە مە؟
سوعىسقا «ۋكرايندىق مۇددە» بار دەگەن بولجامعا سۇيەنە وتىرىپ، ساراپشىلار ۋكراينانىڭ ءوز تەرريتورياسىن ازات ەتۋ قاجەتتىلىگىن امەريكانىڭ ايماقتىق جانە حالىقارالىق مۇددەلەرىمەن بايلانىستىرادى.
پۋحوۆ تا ءدال وسىنداي پىكىردە: «ۋكراينا امەريكا اسكەرلەرى اۋعانستاننان شىعارىلعاننان كەيىن، رەسەي مەن قىتايدىڭ ىقپالىن السىرەتۋ ءۇشىن اقش قالدىرعان ۆاكۋمدى پايدالاندى. ۋكراينا بۇل ماقسات ءۇشىن تاماشا ارەنا. مەنىڭ ويىمشا، بۇدان ەۋروپالىق وداق پەن ناتو-نىڭ ءىرى ەلدەرى قارسى بولعانىنا قاراماستان، اقش-تىڭ نەلىكتەن كيەۆتى قولداپ وتىرعاندىعىن بىلۋگە بولادى».
بۇل كيەۆ پەن ۆاشينگتون اراسىنداعى بايلانىستىڭ «ۇيلەسىمدىلىگىنە» جانە ۋكراينا مەن گەرمانيا اراسىنىڭ «بوتەندەۋىنە» اكەلىپ سوقتى. سەبەبى، بەرلين ازىرگە كيەۆتى قارۋلاندىرۋدان باس تارتىپ وتىر. ولار رەسەي گازىن گەرمانياعا تاسىمالداۋعا ارنالعان «سولتۇستىك اعىن-2» گاز قۇبىرىن قۇتقارۋ ءۇشىن سوعىس قاۋپىن جويىپ، داعدارىستى بەيبىت جولمەن شەشۋدى تالاپ ەتۋدە.
ۋكراينا ەڭ كوپ شىعىنعا ۇشىراعان ەل
ۋكرايندىقتار رەسەيلىك تەوريالاردى، گيپوتەزالاردى جانە «تالاپتاردى» ءبىراۋىزدان دەرلىك جوققا شىعارىپ، ۋكراينا سوعىستى قالامايدى جانە ول ەڭ كوپ شىعىنعا ۇشىراعىن ەل ەكەنىن مالىمدەدى.
الايدا ساياساتتانۋشى ۆلاديمير شۋمكوۆتىڭ مالىمەتىنشە، ۋكراينامەن شەكاراعا 100 مىڭنان استام اسكەرىن ورنالاستىرعان رەسەي سوعىستى باستاعالى وتىر.
«ۋكراينا بيلەۋشى رەجيمدى وزگەرتۋ قاۋپىن تۋدىراتىن سوعىسقا قالاي قىزىعادى؟ بۇعان قوسا، بۇل ۋكراينا مەن ەۋروپاعا عانا اسەر ەتىپ قويمايدى. ءتىپتى ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بولۋى مۇمكىن»، - دەدى ول Al Jazeera ارناسىنا بەرگەن سۇحباتىندا.
جۋرناليست مۇحاممەد زاۋي دە وسىنداي پىكىردە: «ۋكراينا مۇلدە مۇددەلى ەمەس. قازىرگى قاقتىعىس وعان بىرنەشە اۋماقتان ايىرىلۋ قاۋپىن توندىرەدى. ال رەسەيلىكتەر شەشەنستان، گرۋزيا جانە سيرياداعىداي كۇيدىرىلگەن جەردىڭ سۇيىكتى تاكتيكاسىنا كوشۋى مۇمكىن».
الايدا جەرگىلىكتى باق قۇرالدارى باتىس ەلدەرىندەگى ارىپتەستەرىنىڭ اسا قاتتى بەلسەندىلىك تانىتىپ وتىرعانىنا قاپالى. ويتكەنى ولار ۋكراينا شەكاراسى ماڭىنداعى رەسەي ساربازدارىنىڭ سانىن دا ارتىعىمەن كورسەتىپ، سوعىس باستاۋى مۇمكىن ۇرەيلى اقپاراتتاردى تاراتىپ وتىر. ساياسي ساراپشى، جۋرناليست پەتر بيلياننىڭ پىكىرىنشە، مۇنىڭ بارلىعى – «ساياسي ويىن».
«باعانى كوتەرۋ»
ساراپشىلاردىڭ بولجاۋىنشا، رەسەيلىكتەرمەن سوعىس باستالسا، ۋكراينا باعانى كوتەرۋى ابدەن مۇمكىن.
ساياساتتانۋشى دميتري بورتنيكوۆ: «ۋكراينالىقتاردا توزىمنەن باسقا ەشتەڭە جوق. ولار جەڭىلەدى. اقش، ۇلىبريتانيا جانە باسقا ەلدەردىڭ قولداۋىمەن رەسەيلىكتەرمەن سوعىسۋ اسكەر سانى جاعىنان دا، باتىستىڭ قاتاڭ سانكتسيالارىنان دا كەڭ اۋقىمدى اپاتتى بولادى. مەنىڭشە، رەسەيدىڭ امبيتسيالارى ۋكراينا شەكاراسىنان اسىپ كەتسە، بۇكىل الەم ءۇشىن قاۋىپتى جانە قيىن ءارى وتە قىمباتقا تۇسپەك»، - دەيدى.
دەگەنمەن، ەكى ەل اراسىنداعى قاقتىعىس ءالى دە باسىلار ەمەس. ەكى تاراپ تا ءبىرىن-ءبىرى تۇيىققا تىرەپ، كەمشىلىگىن قاراستىرۋدا. ەگەر جالعاسا بەرسە، قازاقستان ءۇشىن دە قيىنعا سوعارى ءسوزسىز. وقيعالاردىڭ بەتالىسى شاعىن كولەمدى سوعىسقا اكەلۋى مۇمكىن.
دانا نۇرمۇحانبەت
