1995 jyly Qazaqstan Halqy Assambleıasy quryldy. Bul saıası sheshim arqasynda iske asty jáne óziniń mańyzdy ınstıtýt ekenin ýaqyt enshisimen dáleldedi. Sol aralyqta Qyrǵyzstanda qaqtyǵystar bolyp, etnıkalyq sıpat aldy. Osh qalasyndaǵy qaqtyǵystar eń bir qanquıly oqıǵa retinde sıpattalady. Dál osyndaı oqıǵa Tájikstanda da, Ózbekchtannyń Ferǵana jazyqtyǵynda da boldy. Olardyń tarıhı salǵan jarasy álá jazylmady jáne álsin-álsin qoǵamda kórinis taýyp turady. Máseleniń áli rettelmeýi etnıkalyq qaqtyǵystardy tek qana kúshtik qurylymdar arqyly retteýge tyrysý, al qandaı da bir retteýshi uıym men ınstıtýttyń bolmaýynan edi.
Bul turǵydan Qazaqstan halyqtar assambleıasyn quryp, utymdy tásil qoldandy. Ózge elderdiń tájirıbesine qarap, jańa baǵyt ustandy. Assambleıanyń maqsaty tek qana mádenı emes, sonymen birge saıası máselelerdi retteý. Kishigirim týyndaǵan etnıkalyq qaqtyǵystar sońynda beıbit ári jyldam sheshilýine zor yqpal etýde.
Qazaqstan Halqy Assambleıasy elimizdegi san túrli ulttyń mádenıeti men dástúrin ǵana saqtap qoımaı, sonymen qatar qoǵamda tatýlastyrýshy, retteýshi ınstıtýt rólin de atqaryp keledi. Mysaly saıası máselelerde etnosaralyq tatýlyqty saqtaý úshin Parlamenttegi 9 depýtat arnaıy Assambleıa atynan otyrady. Qazaqstan Halqy Assambleıasynyń rólin qoǵamda nyǵaıtý úshin taǵy bir ózgeris engizilýde, ol memlekettik tildi qoǵamdy biriktirýshi til statýsyna deıin kóterý.
Qazaqstan prezıdenti Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev qazaq tiliniń rólin kúsheıtý úshin Assambleıanyń da mańyzdy ekenin atap ótken edi. «Elimizde qazaq tiliniń mańyzdylyǵyn kúsheıtý sáti keldi. Memlekettik tildi etnosaralyq qatynas tiline aınaldyrý kerekpiz» degen edi prezıdent.
Qazaqstanda qazaq tiliniń ústemdigin arttyrý úshin 2020 jyly Assambleıa kongressinde qazaq tilin ósirý boıynsha rezolıýııa qabyldandy. Onyń maqsaty arnaıy til úıretý boıynsha mektepter ashyp, odan bitirip shyqqan jandar tildi meńgerip shyǵýy tıis.
Qazaq tilin damytý boıynsha túrli jıyndar ólkeler boıynsha ótip jatyr. Mysaly jaqynda Nur-Sultan qalasy QHA Kásipkerler keńesiniń «Memlekettik til – etnostardyń birtutas qazaqstandyq qoǵamǵa birigýiniń faktory» taqyrybynda jıyn ótti. Jıyn pandemııalyq jaǵdaıǵa baılanysty onlaın formatta iske asty. Sharaǵa Kásipkerler keńesiniń, Analar keńesiniń músheleri, Nur-Sultan qalalyq Qazaqstan halqy Assambleıasy janyndaǵy etnomádenı birlestikterdiń ókilderi, qala kásipkerleri qatysty. Jıynǵa qatysýshylar memlekettik tildi damytý barshaǵa ortaq paryz ekenin, osy ýaqyt ishinde qyrýar ister atqarylyp jatqanyn atap ótti.
Elordalyq Dostyq úıinde qazaq tilin jetildiremin deýshilerge arnalǵan «Mámile» aýyzeki qazaq tiliniń pikirtalas klýby óz jumysyn bastaldy. Barlyq dárister memlekettik tilge, qazaq halqynyń mádenıetine qurmetpen qaraýǵa, alǵan bilimderin kúndelikti ómirde is júzinde qoldanýǵa tárbıeleýge arnalǵan.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev memlekettik tilge qatysty «Táýelsizdik bárinen qymbat» baǵdarlamalyq maqalasynda: «Memlekettik tildi bilý – árbir qazaqstandyqtyń paryzy. Barsha qazaqstandyqtar, sonyń ishinde áli kúnge deıin qazaq tilin bilmeıtin otandastar da bar. Biz jastardyń aǵylshyn tilin nemese basqa tilderdi qysqa merzimde meńgere alatynyn kórip otyrmyz. Halyq arasynda eshten kesh jaqsy degen sóz bar. Eń bastysy, ynta kerek» degen bolatyn.
Rasynda, prezıdenttiń osy baǵdarlamalyq maqalasynda aıqyn atap ótilgendeı, elimizdiń basty nyshandarynyń biri – memlekettik til ekeni daýsyz. Qazirgi tańda memlekettik tildi meńgergen ózge etnos ókilderiniń qatary kún sanap artyp keledi. Solardyń biri Vladımır Chepel.
Vladımır Chepel qazaq tilin jaqsy meńgergen. Ózi «eki ana tilim bar, biri orys, biri qazaq» deıdi ol. Vladımırdiń oıynsha aýyldyq aımaqta memlekettik tildi meńgerý boıynsha eshqandaı da másele joq, barlyq aýyl turǵyndary qazaq tilin meńgergen. Qazaq tiline qatysty másele qalalyq aımaqta qatań tur.
«Qalada jastar kóbine qazaqsha sóılemeıdi. Meniń oıymsha qazaq tilin bilmeıtin jastardy memlekettik tildi úırený úshin aýylǵa jiberý kerek. Olar aýylda óte jaqsy tájirıbe jınaıdy, óıtkeni aýylda atalar men ájeler bar, olarmen aralasady. Bul máseleni etnoaýyldardy qurý arqyly sheshýge bolatyn syndy. Týrızmniń bul baǵyty qazaq tili máselesin de sheshýge negiz bolady. Qazir Qazaqstan Halqy Assambleıasynda memlekettik tildi úıretýge qatysty kóptegen tegin baǵdarlamalar, kýrstar bar. Eń bastysy azamattar qate sóıleýden uıalmaı, úırenýdi bastasa bolǵany», - deıdi Vladımır Chepel.
Ol prezıdenttiń memlekettik tildi damytýǵa qatysty oıyn tolyq qoldaıtynyn aıtady. «Assambleıa otyrysynda qazaq tilin úırenýge qatysty máseleler kóterildi. Meniń oıymsha Qazaqstannyń árbir azamaty memlekettik tildi bilýi tıis. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev eldegi tatýlyq pen tynyshtyqty, beıbitshilikti saqtaýǵa arnalǵan qazaq tiliniń rólin kúsheıtýdiń mańyzdy ekenin atap ótken edi. Meniń oıymsha memlekettik tildi bilý etnosaralyq qatynastardy ulǵaıtyp, birlikti kúsheıte túsedi», - deıdi ol.
Vladımır Chepel jumysta tek qana qazaq tilinde sóıleıtinin aıtady. «Men memlekettik qyzmetkermin. Aýyldyq aımaqta turamyn jáne qazaq tilin jaqsy bilemin. Bizge kelgen aýyl turǵyndarynyń máselesin birden sheshýge tyrysamyn. Óz oıymdy erkin aıta alamyn. Óz ólkemniń tarıhyn, mádenıetin jaqsy bilem dep aıta alamyn»– deıdi Vladımır.
Vladımır Chepel qazaq tilin bilý sán úshin emes, qoǵamdaǵy qajettilik úshin mańyzdy degen oıda. Óıtkeni jyl ótken saıyn elimizde qazaq tilin biletin jandar sany artyp keledi, sonymen qatar qazaq ultynyń da sany artýda. Al bul sózsiz óz kezeginde memlekettik tildi qoldanýshylar sanyn da arttyra túsedi. Sondyqtan qazaq tili ýaqyt enshisimen memlekettegi basty til bolýǵa jaqyn.
Vladımır qazaq tilin biletin ózge ult ókilderin kórgende tańdanys bildirýdiń artyq ekenin aıtady. Onyń oıynsha bul zańdylyq. Kez kelgen elde memlekettik til bar jáne ony qandaı ult ekenine qaramastan bilý kerek. Bul álemniń barlyq elindegi bultartpas ereje.
Til – halyqtyń basty baılyǵy. Tilde halyqtyń mádenıeti, salt-dástúri, turmysy bar. Ejelden ata-babalarymyz óz bilimin urpaqtan-urpaqqa jetkizip, eń basty qundylyqtardy tildiń arqasynda boıyna sińirip keledi. Álemde 7 myńnan astam til bar. Árbir etnos óz ana tilin, óz eliniń tilin baǵalaıdy jáne qurmetteıdi.
Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda 130-ǵa jýyq etnostyń turatyny, olardyń árqaısysy óz ana tilinde sóıleıtin, óz salt-dástúrleri men ádet-ǵuryptaryn ustanatyn, ózindik mádenı kodtaryn saqtaıtyny anyq. Oǵan memlekettik saıasat tolyq múmkindik beredi. Memlekettegi ultaralyq kelisim men jalpyulttyq birlikti nyǵaıtýda Qazaqstan halqy Assambleıasy mańyzdy ról atqarady.
Qazaqstanda Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýııasyna sáıkes memlekettik til – qazaq tili. Tilderdiń kóp mádenıettiligine qaramastan, memlekettik tildi qurmetteý – elimizdiń árbir azamatynyń mindeti. Búginde táýelsizdik alǵan 30 jyl ishinde qazaqstandyqtardyń kópshiligi memlekettik tildi jetik meńgergenin aıta ketken jón. Oqý oryndarynda qazaq tili júıeli túrde oqytylady, aǵa býyn ókilderi úshin jumys oryndarynda memlekettik tildi meńgerý kýrstary uıymdastyrylady.
Qazaqstan halqy Assambleıasy pandemııaǵa qaramastan memlekettik tildi bilýge, úırenýge arnalǵan kýrstardy onlaın formatta jasaýda. Onlaın jumysqa kóshýge baılanysty sabaqtardyń formaty da ózgerdi. Sabaqtar áleýmettik jelilerdegi «Jyl mezgilderi», «Naýryz meıramy», «Salt-dástúr», «Birlik kúni», «Quttyqtaý sózder», «Amandasý» t.b. taqyryptardaǵy jarııalanymdar arqyly onlaın júrgizile bastady. Bul jańa format, alaıda onyń óz effektıvtiligi bar.
Qoǵamda qazaq tiliniń damýyna Qazaqstan Halqy Assambleıasy da zor úles qosýda. «Assambleıanyń jumysy kórinbeıdi» degen jańsaq pikirdi joǵaryda atalǵan shynaıy sharalar joqqa shyǵaryp tur. Assambleıa aıasynda ashylǵan memlekettik tildi úırenýge negizdelgen kýrstar óz jemisin berýde. Klýbqa qatysýshy jastar sany da ýaqyt ótken saıyn artýda. Qazirgi tańba kýrstar tek qana dástúrli formatta emes, túrli zamanaýı tehnologııalardy qoldanýda. Mysaly onlaın format, áleýmettik jelidegi tikeleı efırler, chellendjder, sanaǵa áser etetin rolıkter, úıretý rolıkteri, tabıǵat aıasynda kezdesý jáne basqalary dep atasaq bolady. Sondyqtan Qazaqstan Halqy Assambleıasynyń memlekettik tildi damytýǵa qosyp jatqan róli orasan.
"Adyrna" ulttyq portaly
