1995 jyly Qazaqstan Halqy Assambleiasy qūryldy. Būl saiasi şeşım arqasynda ıske asty jäne özınıŋ maŋyzdy institut ekenın uaqyt enşısımen däleldedı. Sol aralyqta Qyrǧyzstanda qaqtyǧystar bolyp, etnikalyq sipat aldy. Oş qalasyndaǧy qaqtyǧystar eŋ bır qanqūily oqiǧa retınde sipattalady. Däl osyndai oqiǧa Täjıkstanda da, Özbekchtannyŋ Ferǧana jazyqtyǧynda da boldy. Olardyŋ tarihi salǧan jarasy älä jazylmady jäne älsın-älsın qoǧamda körınıs tauyp tūrady. Mäselenıŋ älı rettelmeuı etnikalyq qaqtyǧystardy tek qana küştık qūrylymdar arqyly retteuge tyrysu, al qandai da bır retteuşı ūiym men instituttyŋ bolmauynan edı.
Būl tūrǧydan Qazaqstan halyqtar assambleiasyn qūryp, ūtymdy täsıl qoldandy. Özge elderdıŋ täjıribesıne qarap, jaŋa baǧyt ūstandy. Assambleianyŋ maqsaty tek qana mädeni emes, sonymen bırge saiasi mäselelerdı retteu. Kışıgırım tuyndaǧan etnikalyq qaqtyǧystar soŋynda beibıt ärı jyldam şeşıluıne zor yqpal etude.
Qazaqstan Halqy Assambleiasy elımızdegı san türlı ūlttyŋ mädenietı men dästürın ǧana saqtap qoimai, sonymen qatar qoǧamda tatulastyruşy, retteuşı institut rölın de atqaryp keledı. Mysaly saiasi mäselelerde etnosaralyq tatulyqty saqtau üşın Parlamenttegı 9 deputat arnaiy Assambleia atynan otyrady. Qazaqstan Halqy Assambleiasynyŋ rölın qoǧamda nyǧaitu üşın taǧy bır özgerıs engızılude, ol memlekettık tıldı qoǧamdy bırıktıruşı tıl statusyna deiın köteru.
Qazaqstan prezidentı Qasym-Jomart Kemelūly Toqaev qazaq tılınıŋ rölın küşeitu üşın Assambleianyŋ da maŋyzdy ekenın atap ötken edı. «Elımızde qazaq tılınıŋ maŋyzdylyǧyn küşeitu sätı keldı. Memlekettık tıldı etnosaralyq qatynas tılıne ainaldyru kerekpız» degen edı prezident.
Qazaqstanda qazaq tılınıŋ üstemdıgın arttyru üşın 2020 jyly Assambleia kongressınde qazaq tılın ösıru boiynşa rezoliusiia qabyldandy. Onyŋ maqsaty arnaiy tıl üiretu boiynşa mektepter aşyp, odan bıtırıp şyqqan jandar tıldı meŋgerıp şyǧuy tiıs.
Qazaq tılın damytu boiynşa türlı jiyndar ölkeler boiynşa ötıp jatyr. Mysaly jaqynda Nūr-Sūltan qalasy QHA Käsıpkerler keŋesınıŋ «Memlekettık tıl – etnostardyŋ bırtūtas qazaqstandyq qoǧamǧa bırıguınıŋ faktory» taqyrybynda jiyn öttı. Jiyn pandemiialyq jaǧdaiǧa bailanysty onlain formatta ıske asty. Şaraǧa Käsıpkerler keŋesınıŋ, Analar keŋesınıŋ müşelerı, Nūr-Sūltan qalalyq Qazaqstan halqy Assambleiasy janyndaǧy etnomädeni bırlestıkterdıŋ ökılderı, qala käsıpkerlerı qatysty. Jiynǧa qatysuşylar memlekettık tıldı damytu barşaǧa ortaq paryz ekenın, osy uaqyt ışınde qyruar ıster atqarylyp jatqanyn atap öttı.
Elordalyq Dostyq üiınde qazaq tılın jetıldıremın deuşılerge arnalǧan «Mämıle» auyzekı qazaq tılınıŋ pıkırtalas kluby öz jūmysyn bastaldy. Barlyq därıster memlekettık tılge, qazaq halqynyŋ mädenietıne qūrmetpen qarauǧa, alǧan bılımderın kündelıktı ömırde ıs jüzınde qoldanuǧa tärbieleuge arnalǧan.
Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev memlekettık tılge qatysty «Täuelsızdık bärınen qymbat» baǧdarlamalyq maqalasynda: «Memlekettık tıldı bılu – ärbır qazaqstandyqtyŋ paryzy. Barşa qazaqstandyqtar, sonyŋ ışınde älı künge deiın qazaq tılın bılmeitın otandastar da bar. Bız jastardyŋ aǧylşyn tılın nemese basqa tılderdı qysqa merzımde meŋgere alatynyn körıp otyrmyz. Halyq arasynda eşten keş jaqsy degen söz bar. Eŋ bastysy, ynta kerek» degen bolatyn.
Rasynda, prezidenttıŋ osy baǧdarlamalyq maqalasynda aiqyn atap ötılgendei, elımızdıŋ basty nyşandarynyŋ bırı – memlekettık tıl ekenı dausyz. Qazırgı taŋda memlekettık tıldı meŋgergen özge etnos ökılderınıŋ qatary kün sanap artyp keledı. Solardyŋ bırı Vladimir Chepel.
Vladimir Chepel qazaq tılın jaqsy meŋgergen. Özı «ekı ana tılım bar, bırı orys, bırı qazaq» deidı ol. Vladimirdıŋ oiynşa auyldyq aimaqta memlekettık tıldı meŋgeru boiynşa eşqandai da mäsele joq, barlyq auyl tūrǧyndary qazaq tılın meŋgergen. Qazaq tılıne qatysty mäsele qalalyq aimaqta qataŋ tūr.
«Qalada jastar köbıne qazaqşa söilemeidı. Menıŋ oiymşa qazaq tılın bılmeitın jastardy memlekettık tıldı üirenu üşın auylǧa jıberu kerek. Olar auylda öte jaqsy täjıribe jinaidy, öitkenı auylda atalar men äjeler bar, olarmen aralasady. Būl mäselenı etnoauyldardy qūru arqyly şeşuge bolatyn syndy. Turizmnıŋ būl baǧyty qazaq tılı mäselesın de şeşuge negız bolady. Qazır Qazaqstan Halqy Assambleiasynda memlekettık tıldı üiretuge qatysty köptegen tegın baǧdarlamalar, kurstar bar. Eŋ bastysy azamattar qate söileuden ūialmai, üirenudı bastasa bolǧany», - deidı Vladimir Chepel.
Ol prezidenttıŋ memlekettık tıldı damytuǧa qatysty oiyn tolyq qoldaitynyn aitady. «Assambleia otyrysynda qazaq tılın üirenuge qatysty mäseleler köterıldı. Menıŋ oiymşa Qazaqstannyŋ ärbır azamaty memlekettık tıldı bıluı tiıs. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev eldegı tatulyq pen tynyştyqty, beibıtşılıktı saqtauǧa arnalǧan qazaq tılınıŋ rölın küşeitudıŋ maŋyzdy ekenın atap ötken edı. Menıŋ oiymşa memlekettık tıldı bılu etnosaralyq qatynastardy ūlǧaityp, bırlıktı küşeite tüsedı», - deidı ol.
Vladimir Chepel jūmysta tek qana qazaq tılınde söileitının aitady. «Men memlekettık qyzmetkermın. Auyldyq aimaqta tūramyn jäne qazaq tılın jaqsy bılemın. Bızge kelgen auyl tūrǧyndarynyŋ mäselesın bırden şeşuge tyrysamyn. Öz oiymdy erkın aita alamyn. Öz ölkemnıŋ tarihyn, mädenietın jaqsy bılem dep aita alamyn»– deidı Vladimir.
Vladimir Chepel qazaq tılın bılu sän üşın emes, qoǧamdaǧy qajettılık üşın maŋyzdy degen oida. Öitkenı jyl ötken saiyn elımızde qazaq tılın bıletın jandar sany artyp keledı, sonymen qatar qazaq ūltynyŋ da sany artuda. Al būl sözsız öz kezegınde memlekettık tıldı qoldanuşylar sanyn da arttyra tüsedı. Sondyqtan qazaq tılı uaqyt enşısımen memlekettegı basty tıl boluǧa jaqyn.
Vladimir qazaq tılın bıletın özge ūlt ökılderın körgende taŋdanys bıldırudıŋ artyq ekenın aitady. Onyŋ oiynşa būl zaŋdylyq. Kez kelgen elde memlekettık tıl bar jäne ony qandai ūlt ekenıne qaramastan bılu kerek. Būl älemnıŋ barlyq elındegı būltartpas ereje.
Tıl – halyqtyŋ basty bailyǧy. Tılde halyqtyŋ mädenietı, salt-dästürı, tūrmysy bar. Ejelden ata-babalarymyz öz bılımın ūrpaqtan-ūrpaqqa jetkızıp, eŋ basty qūndylyqtardy tıldıŋ arqasynda boiyna sıŋırıp keledı. Älemde 7 myŋnan astam tıl bar. Ärbır etnos öz ana tılın, öz elınıŋ tılın baǧalaidy jäne qūrmetteidı.
Qazaqstan Respublikasynyŋ aumaǧynda 130-ǧa juyq etnostyŋ tūratyny, olardyŋ ärqaisysy öz ana tılınde söileitın, öz salt-dästürlerı men ädet-ǧūryptaryn ūstanatyn, özındık mädeni kodtaryn saqtaityny anyq. Oǧan memlekettık saiasat tolyq mümkındık beredı. Memlekettegı ūltaralyq kelısım men jalpyūlttyq bırlıktı nyǧaituda Qazaqstan halqy Assambleiasy maŋyzdy röl atqarady.
Qazaqstanda Qazaqstan Respublikasynyŋ Konstitusiiasyna säikes memlekettık tıl – qazaq tılı. Tılderdıŋ köp mädeniettılıgıne qaramastan, memlekettık tıldı qūrmetteu – elımızdıŋ ärbır azamatynyŋ mındetı. Bügınde täuelsızdık alǧan 30 jyl ışınde qazaqstandyqtardyŋ köpşılıgı memlekettık tıldı jetık meŋgergenın aita ketken jön. Oqu oryndarynda qazaq tılı jüielı türde oqytylady, aǧa buyn ökılderı üşın jūmys oryndarynda memlekettık tıldı meŋgeru kurstary ūiymdastyrylady.
Qazaqstan halqy Assambleiasy pandemiiaǧa qaramastan memlekettık tıldı bıluge, üirenuge arnalǧan kurstardy onlain formatta jasauda. Onlain jūmysqa köşuge bailanysty sabaqtardyŋ formaty da özgerdı. Sabaqtar äleumettık jelılerdegı «Jyl mezgılderı», «Nauryz meiramy», «Salt-dästür», «Bırlık künı», «Qūttyqtau sözder», «Amandasu» t.b. taqyryptardaǧy jariialanymdar arqyly onlain jürgızıle bastady. Būl jaŋa format, alaida onyŋ öz effektivtılıgı bar.
Qoǧamda qazaq tılınıŋ damuyna Qazaqstan Halqy Assambleiasy da zor üles qosuda. «Assambleianyŋ jūmysy körınbeidı» degen jaŋsaq pıkırdı joǧaryda atalǧan şynaiy şaralar joqqa şyǧaryp tūr. Assambleia aiasynda aşylǧan memlekettık tıldı üirenuge negızdelgen kurstar öz jemısın berude. Klubqa qatysuşy jastar sany da uaqyt ötken saiyn artuda. Qazırgı taŋba kurstar tek qana dästürlı formatta emes, türlı zamanaui tehnologiialardy qoldanuda. Mysaly onlain format, äleumettık jelıdegı tıkelei efirler, chellendjder, sanaǧa äser etetın rolikter, üiretu rolikterı, tabiǧat aiasynda kezdesu jäne basqalary dep atasaq bolady. Sondyqtan Qazaqstan Halqy Assambleiasynyŋ memlekettık tıldı damytuǧa qosyp jatqan rölı orasan.
"Adyrna" ūlttyq portaly
