Qaraǵandy jeke eńbekpen túzetý lageri (Qarlag) 1931 jyly 19 jeltoqsanda qurylǵan. Lagerdiń ortalyǵy Abaı aýdany, Dolınka kentinde ornalasqan. Qarlag aýmaǵynyń uzaqtyǵy soltústikten ońtústikke qaraı – 300 km, shyǵystan batysqa qaraı– 200 km.
Sonymen qatar, osy aýmaqtan tys jerde: ortalyq lagerden 350 km qashyqtyqta ornalasqan Aqmola, ortalyq lagerden 650 km qashyqtyqta ornalasqan Balqash bólimsheleri bolǵan. Dolınka kenti Qaraǵandydan ońtústik-batysqa qaraı 45 km qashyqtyqta Sherýbaı nura ózeniniń ańǵarynda ornalasqan.
Dolınka kentindegi «Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý» murajaıy Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń tapsyrmasyna sáıkes 2002 jyly quryldy. Qarlagtyń ekspozıııalyq alańy 2078,645 sh. m quraıdy, murajaı qorynda kóptegen jádigerler bar: kartalar, sýretter, qujattar, kitaptar, sonymen qatar Qarlag tutqyndarynyń jeke zattary.
Qarlag basqarmasynyń ǵımaraty 1933-1935 jyldary myńdaǵan tutqyndardyń kúshimen salyndy. Bul 2 qabatty ǵımarattyń jalpy alańy 3,5 t. sh.m quraıdy. Grek-rımdik úlgide salynǵan ǵımarattyń kolonalary ǵımaratqa aıbarly sıpat berip turǵandaı áser qaldyrady. 1961 jyly ǵımaratta aýylsharýashylyq tehnıkýmy boldy. 1971 jyldan 90-jyldarǵa deıin munda "Brıgantına" balalar shıpajaıy bolǵan. 90-jyldardyń basynda ǵımarat "Qaraǵandykómir" birlestigine berilgen jáne kenshiler úshin demalys úıin salý josparlanǵan. Keıinnen kásiporyn bankrotqa ushyraýyna baılanysty ǵımarat satylymǵa qoıyldy. 2005 jyly ǵımarat Dolınka kentindegi «Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn eske alý» murajaı balansyna berildi.
«Dolınka kentindegi saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn este saqtaý murajaıy» Respýblıka Prezıdentiniń tapsyrysy boıynsha Qaraǵandy oblysy ákiminiń 24.02.2001j. ókimimen jáne Shahtınsk qalasy ákiminiń 30.11.2001g. sheshimimen qurylǵan. Zańdy tulǵa retinde murajaı Ádilet basqarmasynda 19.03.2002j. tirkelgen jáne kommýnaldyq memlekettik qazynalyq kásiporyn dárejesine ıe. 2005 jyldan bastap murajaıdyń quryltaıshysy Qaraǵandy oblysynyń ákimdigi, memlekettik basqarý organy – Qaraǵandy oblysynyń mádenıet, arhıvter jáne qujattama basqarmasy.
Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn este saqtaý murajaıynyń maqsattary men mindetteri - Qarlag eskertkishterin keshendi zertteý, júıeleý, saqtaý jáne zertteý, aımaqta turyp jatqan halyqtardyń moraldyq áleýetin nasıhattaý jáne qalyń buqaranyń Qazaqstan kóleminde ornalasqan konlagerlerdiń jazyqsyz qurbandaryn este qaldyrýǵa umtylysy negizinde tarıhı-mádenı muranyń jınaqtalýy men tapsyrylýyn qamtamasyz etý bolyp tabylady.
Murajaı IIHK Qarlag Basqarmasynyń ǵımaratynda ornalasqan. Ǵımarattyń jalpy aýdany 3326,6 sh.m quraıdy, onyń ishinde ekspozıııalyq-kórmelik aýdany 1821,69 sh. m, qor saqtaıtyn qoımasy – 112, 06 sh.m, qurylys aýdany 1524,1 sh.m.
2016 jyl merziminde 1574 ekskýrsııa ótkizildi. Sol tanda mýzeıdi Polshanyń Qazaqstandaǵy elshisi Macheı Lang, Ispanııanyń elshisi Pedro Hose Sans, AQSh Elshiliginiń mádenıet jáne bilim jónindegi attashesi Megan Tetrık, Belostoktaǵy (Polsha) ekonomıka Joǵary mektebiniń rektory Aleksandr Prokopıýk, elshiniń pressa, mádenıet jáne bilim jónindegi keńesshisi Alısha Výdvard, tarıh ǵylymdarynyń doktory, L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııalyq Ulttyq ýnıversıtettiń professory Musaǵalıeva Araılym Sábıtqyzy, RF Qoǵamdyq pikir Ortalyǵynyń Bas dırektory Fedorov Valerıı Valerevıch, Polsha, Reseı, Ýkraına, Almanııa, Ispanııadan táý etip Vladıslav Býkovınskııdiń beatıfıkaııasyna kelgen kıeli messaǵa qatysýshylar, jaqyn jáne alys shet elderdiń azamattary, stýdentter, oqýshylar, Qazaqstannyń jáne Reseıdiń JOO shákirtteri jáne basqalary aralap kórdi.
“Rýhanı jańǵyrý” baǵdarlamasy aıasynda
Qaraǵandy obylsy ákimdiginiń mádenıet,
arhıvter jáne qujattama basqarmasy men
“Adyrna”ulttyq portalynyń birlesken jobasy
